مروری بر 39دوره برگزاری جشنواره فیلم کوتاه؛
جشنواره فیلم کوتاه در آستانه بلوغ عقلانی
زینب رازدشت
روزنامه‌نگار
در اوایل دهه پنجاه هجری شمسی «جشنواره بین‌المللی فیلم تهران» به‌عنوان اولین جشنواره فیلم‌های کوتاه و بلند آغاز به کار کرد و در شهرستان‌ها رقابت فیلم‌های آماتور ۸ و ۱۶میلیمتری با‌عنوان جشنواره سینمای جوان استانی شکل گرفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بخش رقابتی فیلم‌های آماتور در جشنواره فیلم فجر در سال۱۳۶۱ پذیرای فیلم‌های کوتاه شد. سپس عناوین «جشنواره سینمای جوانان» و «جشنواره‌بین‌المللی سینمای‌جوانان» را بر خود نهاد که پذیرای آثار جوانان در سه بخش فیلم، عکس و فیلمنامه بود.
با تخصصی شدن جشنواره در سال ۱۳۸۲، عنوان «جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران» به این رویداد اختصاص یافت که تاکنون ادامه داشته و به‌صورت انحصاری پذیرای آثار فیلم کوتاه از ایران و سراسر جهان
است.
امروزه این جشنواره با هزاران متقاضی شرکت در ایران و سراسر جهان به عنوان مهم‌ترین رویداد بین‌المللی سینمای کوتاه در غرب آسیا مطرح است که از سال ۱۴۰۰ توانسته در جایگاه یکی از رویدادهای ۱۲۷گانه معتبر سینمایی در جهان به‌عنوان دروازه ورود مستقیم فیلم‌های کوتاه به فهرست سالانه جشنواره اسکار قرار گیرد.
تا کنون 39دوره جشنواره برگزار شده و طبق برنامه‌ریزی انجام‌گرفته چهلمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران از تاریخ ۲۷مهر تا ۲ آبان 1402 برگزار خواهد شد.
توجه به سینمای بومی و ژانرهای متنوع در فیلم کوتاه با تأکید بر خلاقیت و نوآوری اولویت انتخاب و داوری در دوره چهلم جشنواره است. فیلم‌های کوتاه با زمان کمتر از ۳۰ دقیقه در بخش‌های سینمای ایران و بین‌الملل در گونه‌های داستانی، مستند، پویانمایی و تجربی به رقابت خواهند پرداخت.
جشنواره از کجا آغاز شد؟
نخستین جشنواره انجمن سینمای جوانان ایران به‌عنوان بخش جانبی نخستین جشنواره فیلم فجر 12 تا 22بهمن سال 1361 در سینما آفریقا، موزه هنرهای معاصر و تئاتر شهر به دبیری «محمدعلی اثنی‌عشر» برگزار شد.
این جشنواره جانبی در بخش فیلم‌های 8 و 16 میلیمتری برگزار شد و در این دوره جایزه بهترین فیلم مستند کوتاه جنگ به فیلم‌های «خرمشهر شهر خون، شهر عشق» و «به کدام مکتب است» رسید.
دومین جشنواره فیلم کوتاه تهران به‌عنوان بخش تجربی همراه با دومین دوره جشنواره فیلم فجر، از 12 تا 22بهمن 1362 برگزار شد. موزه هنرهای معاصر به‌عنوان محل برگزاری جشنواره در نظر گرفته شده بود و «حجت‌الله سیفی» دبیری این دوره را عهده‌دار
بوده است.
جشنواره با بخش‌های اصلی آماتوری و بخش‌های جنبی «بهترین‌ها»، «یادها و خاطره‌ها»، «نگاهی به گذشته» و بخش «ویژه» میزبان مخاطبان بود. در این دوره برای تشویق سینماگران آماتور، به شهاب رضویان، علیرضا سلمان و محسن صمیمی هر کدام، 10 حلقه فیلم سوپر8 و کریم هاتفی‌نیا یک نسخه کتاب فیلم مستند اهدا شد. طراحی پوستر این دوره را ابراهیم حقیقی عهده‌دار بوده است.
برخی از این چهره‌های فوق مانند شهاب رضویان امروز از کارگردانان فعال سینمای ایران‌اند.
جشنواره فیلم کوتاه تهران در سومین دوره برگزاری به عنوان بخش تجربی سومین دوره جشنواره فیلم فجر از 16 تا 22بهمن 1363 در شیراز برگزار شد. سعید حاجی‌میری، دبیری این دوره را برعهده داشت. در این دوره برای اولین‌بار پس از انقلاب یک جشنواره در شیراز
برگزار شد.
در سومین دوره کاتالوگی برای معرفی آثار جشنواره زیر نظر سعید حاجی‌میری منتشر شد که در آن نام مهدی سلیمی به‌عنوان مسئول اجرایی و ابراهیم حاتمی‌کیا، امیر سمواتی، هوشنگ خوش‌سیما، امیرشهاب رضویان به‌عنوان همکاران به چشم می‌خورد.
همچنین برای برگزیدگان جایزه ویژه استفاده از امکانات و سرویس‌های لازم برای تهیه یک فیلم حداکثر نیم‌ساعته با قطع 8 میلی‌متر در نظر گرفته شد.
از اقدامات مهم بخش تجربی جشنواره فجر در این دوره افتتاح دفتر دائمی برای بخش سینمای تجربی بود.
چهارمین دوره جشنواره از 7 تا 12بهمن 1365 برگزار شد. این دوره از جشنواره توسط شورای برگزاری اداره می‌شد و بهمن آقایی، دبیری آن را برعهده داشت. موزه هنرهای معاصر و مجتمع فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان محل برگزاری این دوره از جشنواره بود.
«سینمای تجربی و جشنواره‌ها» و «در مسیر تجربه» از بخش‌های جنبی این جشنواره بودند. در این دوره 190 فیلم 8 و 16 میلیمتری با طول زمانی حدود 2 هزار و 200 دقیقه و 3 هزار و 200 عکس از 350 عکاس به دفتر جشنواره ارسال شد.
پنجمین جشنواره سینمای جوان از 6 تا 12 بهمن 1366 برگزار شد. اعضای شورای برگزاری این دوره شامل علی مرادخانی (مسئول وقت مرکز اسلامی‌آموزش فیلمسازی)، پرویز صمدی مقدم (دبیر جشنواره سینمای جوان) و مهدی مسعودشاهی (مدیر وقت مرکز گسترش سینمای نیمه‌حرفه‌ای و تجربی) می‌شود. موزه هنرهای معاصر و سینما کودک و نوجوان میزبان مخاطبان این دوره از جشنواره بودند و داریوش ارجمند، ابوالفضل جلیلی و ابراهیم حاتمی‌کیا هیأت داوران این دوره را تشکیل دادند.
نگاهی به جشنواره استان‌ها، در مسیر تجربه، جنگ، تجربه اول، مروری بر دیگر جشنواره‌ها، نمایش ویژه، مرور بر عکس‌های‌برگزیده و جشنواره‌های عکس استانی از بخش‌های جانبی این دوره از جشنواره بودند.
ششمین دوره جشنواره سینمای جوان 6 تا 12فروردین سال 1367 برگزار شد. این جشنواره هم همانند دو دوره قبل به دو حوزه فیلم و عکس اختصاص داشت. پرویز صمدی‌مقدم، دبیر این دوره بود که در موزه هنرهای معاصر برگزار شد. موزه هنرهای‌معاصر 8 تا 12فروردین سال 1368 میزبان هفتمین دوره جشنواره سینمای جوان بود و پرویز صمدی‌مقدم، دبیری این دوره را برعهده داشت.
هشتمین دوره جشنواره سینمای جوان 5 تا 9شهریور سال 1369 برگزار شد. این دوره فقط در بخش فیلم برگزار شد. پرویز صمدی‌مقدم، دبیر این دوره بود.
نهمین دوره جشنواره سینمای جوان 18 تا 22شهریور سال 1370 برگزار شد. وحید توفانی اصل دبیر این دوره بود. میزان این دوره هم مانند دوره قبل سینما کانون بود. «جشنواره جشنواره‌ها»، «تجربه‌ها»، «آثار موفق عکاسان با تجربه ایرانی»، «نمایش اسلاید از آثار عکاسان بزرگ دنیا» از بخش‌های جانبی این دوره
بودند.
در ادامه مرور 39 دوره گذشته جشنواره فیلم کوتاه تهران به دوره دهم می‌پردازیم که از 9 تا 12 شهریور سال 1372 در فرهنگسرای بهمن برگزار شد. وحید توفانی‌اصل، دبیر این دوره بود و امیر لطفیان، مجتبی آقایی، ابراهیم تجدد‌علیزاده جزو شورای برگزاری بودند. معرفی فیلمساز، تجربه فیلمساز، فیلم و فیلمنامه از بخش‌های جانبی این دوره بودند.
یازدهمین دوره جشنواره سینمای جوان ۸ تا ۱۲ فروردین سال ۱۳۷۳ در فرهنگسرای بهمن برگزار شد.جلسات نقد و بررسی در طول برگزاری جشنواره توسط خسروسینایی برگزار شد.
دوازدهمین دوره جشنواره سینمای جوان ۸ تا۱۲ فروردین سال ۱۳۷۴ برگزار شد.
وحید توفانی‌اصل، دبیر این دوره بود و علیرضا کریمی‌صارمی، مدیر اجرایی، حسن دزواره، امور بین‌الملل و مهدی عبداللهی، معاون فیلم شورای برگزاری این دوره جشنواره را تشکیل دادند که در فرهنگسرای بهمن و شفق برگزار شد. در این دوره فیلمنامه‌های منتخب در کتابی با عنوان «یک باغ پر از شکوفه» به چاپ رسید. همچنین نشریه روزانه در ۶ شماره به سردبیری سعید رجبی فروتن منتشر شد.
جشنواره سینمای جوان در سیزدهمین دوره از ۲۸ تیرتا دوم مرداد ۱۳۷۵ برگزار شد و محمدحسین صوفی، مدیرعامل وقت انجمن سینمای جوانان ایران دبیر این دوره بود. در این دوره فیلم‌های 100 ثانیه‌ای به‌عنوان بخش جنبی به جشنواره اضافه شدند.
چهاردهمین دوره جشنواره سینمای جوان ۱۶ الی ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ برگزار شد که محمدحسین صوفی دبیری آن را بر عهده داشت. در چهاردهمین دوره نمایش فیلم‌های بین‌الملل به عنوان بخش جنبی در نظر گرفته و این دوره جشنواره در سه بخش فیلم، عکس و فیلمنامه برگزار شد و بابک فروتنی طراح پوستر این دوره بود. پانزدهمین دوره جشنواره سینمای جوان ۲۴ الی ۲۸ فروردین ۱۳۷۷ به دبیری وحید توفانی اصل برگزار شد. مسابقه بخش عکس و مروری بر آثار فرشاد فداییان از بخش‌های جنبی این دوره جشنواره بود.
شانزدهمین دوره جشنواره سینمای جوان ۲۴ الی ۲۸ فروردین ۱۳۷۷ برگزار شد و جعفر صانعی مقدم دبیری این دوره را برعهده داشت که علیرضا کریمی‌صارمی مدیر اجرایی، حسن دزواره مدیر بین‌الملل و حبیب ایل‌بیگی مدیر روابط عمومی اعضای شورای سیاستگذاری آن بودند. سینما فلسطین و موزه هنرهای معاصر میزبان این دوره جشنواره بودند.
کودک و نوجوان و فیلم کوتاه، لحظه‌های ماندگار، گفت‌و‌گوی تمدن‌ها، مروری بر فیلم‌های کوتاه فنلاند، برگزیده یونیکای ۹۹-۹۸، مروری بر آثار علی محمد قاسمی از بخش‌های جنبی این دوره بود. در این دوره محل برگزاری پس از سال‌ها به یک سینما منتقل شد. حضور بیش از ۲۰ فیلمساز زن در بخش بین‌الملل و نمایش آثار فیلمسازانی از ۱۵ شهرستان مختلف از نکات قابل توجه این دوره بود.
هفدهمین دوره جشنواره سینمای جوان پنجم الی ۱۰ آبان ۱۳۷۹ برگزار شد که جعفر صانعی مقدم دبیری آن را برعهده داشت.کودک و نوجوان و فیلم کوتاه، گفت‌و‌گوی تمدن‌ها، مرور تعدادی از آثار شهید آوینی، نمایش‌های ویژه، مرور فیلم‌های انیمیشن مرکز ملی فیلم کانادا، مرور فیلم‌های کوتاه هلند، مرور فیلم‌های کوتاه فرانسه و مرور بر آثار وحید موسائیان از بخش‌های جنبی این دوره بود.
هجدهمین دوره جشنواره سینمای جوان ۱ الی ۶ آبان ۱۳۸۰ برگزار شد و همچون دوره پیشین جعفر صانعی‌مقدم مدیر عامل وقت انجمن سینمای جوان ایران دبیری آن را برعهده داشت. این دوره در مجتمع فرهنگی و هنری تهران (سینما ایران) برگزار شد.
نوزدهمین دوره جشنواره سینمای جوان یکم الی ۶ آبان ۱۳۸۰ برگزار شد و مجتبی اقدامی مدیر عامل وقت انجمن سینمای جوان ایران دبیر این دوره بود.
بیستمین دوره جشنواره سینمای جوان ۲۸ مهر الی ۴ آبان سال ۱۳۸۲ برگزار شد و محمد آفریده مدیر عامل وقت انجمن سینمای جوان ایران دبیر این دوره بود. این دوره در سینما فلسطین، موزه فرش و سه فرهنگسرا و همزمان در اردبیل، بوشهر، مشهد، سنندج و خرم‌آباد برگزار شد.
پس از دو دهه جشنواره به فیلم کوتاه تغییر نام داد
مروری بر آثار استان قزوین، ربع قرن با انقلاب، برگزیده ۲۰ سال فیلم کوتاه جشنواره سینمای جوان، مروری بر فیلم‌های کوتاه بوسنی، مروری بر فیلم‌های کوتاه ژاپن، مروری بر فیلم‌های کوتاه بریتانیا و آلمان (از دیروز تا امروز)، مروری بر آثار امیرشهاب رضویان و مروری بر آثار ساعد نیک ذات از بخش‌های جانبی این دوره بود. از این دوره به بعد جشنواره به فیلم کوتاه تغییر نام داد.
در ارزیابی دهه دوم جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران می‌توان این ۱۰ سال را مسیری دانست که به تکامل و معرفی این رویداد سینمایی منجر می‌شود، چرا که در این یک دهه شاهد اضافه شدن بخش‌های متعدد و متنوعی به این جشنواره هستیم که هر کدام در سال‌های بعد به جایگاه و اعتبار مهمی در نظر مخاطبان این رویداد سینمایی دست پیدا می‌کنند.
همچنین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه توانست با عملکرد خود از دایره محدود مخاطبان که عموماً شامل کارگردانان فیلم کوتاه و فعالان این حوزه می‌شد پا را فراتر گذاشته و در سطح ملی و جهانی نظر مخاطبان و علاقه‌مندان عمومی را به این رویداد و البته فیلم کوتاه جلب کند.
البته باید گفت که این رویداد به عنوان جشنواره فیلم کوتاه مورد تأیید آکادمی اسکار شناخته می‌شود که سالانه پذیرای چندین هزار اثر از فیلمسازان سراسر جهان است.
حال امروز پس از برگزاری 39 دوره جشنواره؛ کم‌کم به روزهای برگزاری چهلمین دوره جشنواره نزدیک می‌شویم. دوره‌ای که به نظر می‌رسد جشنواره در آستانه چهل سالگی‌اش به دوره بلوغ عقلانی می‌رسد.
مهلت مقرر پذیرش آثار که از ۲۸ اسفند 1401 آغاز شده بود، با عبور از شرکت بیش از ۷۰۰۰ اثر از فیلمسازان ۱۳۱ کشور، در ۱۹ مردادماه سال‌جاری، پایان یافت و توانست با دریافت ۷۲۱۶ فیلم کوتاه از فیلمسازان بین‌المللی، رکورد جدیدی برای جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران در تعداد فیلم‌های دریافت شده توسط دبیرخانه جشنواره در بخش بین‌الملل ثبت کند.
همچنین طبق زمان‌بندی اعلام شده، اسامی فیلم‌های منتخب برای نمایش در بخش بین‌الملل جشنواره فیلم کوتاه تهران در انتهای شهریور ۱۴۰۲ اعلام خواهد شد.
آمار آثار متقاضی در بخش بین‌الملل جشنواره، به این شرح اعلام شد که از تعداد ۷۲۱۶ اثر دریافت شده، آمار کل فیلم‌های ثبت‌نام شده در بخش بین‌الملل چهلمین جشنواره فیلم کوتاه تهران، تعداد ۳۳۹۰ فیلم داستانی، ۱۱۱۲ فیلم تجربی، ۱۰۶۸ فیلم مستند و ۹۳۶ فیلم پویانمایی و ۴۴۵ اثر نیز برای رقابت در جایزه ویژه بخش «حقیقت جویان» و ۲۶۵ اثر نیز برای جایزه ویژه بخش «راه ابریشم»، از ۱۳۱ کشور متقاضی حضور در بخش بین‌الملل جشنواره چهلم
بوده‌اند.
همچنین اسپانیا با ۹۱۳، هند با ۵۵۳، فرانسه با ۴۹۴، امریکا با ۴۴۸ و چین با ۳۶۷ فیلم کوتاه، ۵ کشور برتری هستند که بیشترین اثر را به این رویداد فرستاده‌اند.
رتبه‌های بعدی فهرست کشورهای متقاضی حضور در جشنواره فیلم کوتاه تهران که رتبه‌های ۶ تا ۱۵ را به خود اختصاص داده‌اند نیز به ترتیب به کشورهای ایتالیا با ۳۲۹، برزیل با ۲۸۰، روسیه با ۲۳۸، بریتانیا با ۲۰۳، ترکیه با ۱۹۳، آلمان با ۱۶۰ و کره جنوبی با ۱۵۹، مکزیک با ۱۳۶، کانادا با ۱۳۵ و لهستان و آرژانتین با ۱۲۹ فیلم کوتاه اختصاص دارد.
چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران به دبیری مهدی آذرپندار از ۲۷ مهر تا ۲ آبان ۱۴۰۲ برگزار می‌شود. البته بیش از یک هفته پیش نشست خبری این دوره از جشنواره فیلم کوتاه برگزار شد که در آن آذرپندار دبیر جشنواره فیلم کوتاه تهران تأکید کرد: امروز کشور ما صاحب سرمایه‌ای در حوزه جشنواره‌ها است. در بخش بین‌الملل سعی کردیم پلتفرم‌های بین‌المللی را گسترش دهیم. اتفاق مهم دیگر که امسال رخ داد این بود که جشنواره‌های مورد تأیید اسکار اکثراً با دریافت پول اثر می‌پذیرند، با توجه به اینکه ما در دریافت پول مشکلاتی داریم این موضوع در سال‌های گذشته رخ نداده بود اما ما امسال موفق شدیم از میانه دریافت آثار، آثار را با دریافت پول بپذیریم. امیدواریم از سال آینده بتوانیم این مسیر را بهتر برویم و برای جشنواره درآمدزایی داشته باشیم.آذرپندار در ادامه سخنان خود مطرح کرد: جشنواره هر چه بیشتر به گستردگی ایران نزدیک باشد، چه در حوزه فیلمسازان و چه مضامین، خوب است. ما سال گذشته توفیق داشتیم آثاری با مضامین مختلف ایران داشته باشیم اما در بخش فیلمسازان این اتفاق خیلی رخ نداده بود. امسال نه اینکه خط ویژه‌ای را برای فیلم‌های شهرستانی باز کنیم اما از میان فیلم‌های همسطح به فیلمسازان شهرستان‌ها توجه می‌کنیم. خیلی از بچه‌هایی که در تهران فیلم می‌سازند همان بچه‌های شهرستان هستند اما به دلیل سهولت فیلمسازی در تهران به اینجا آمده‌اند اما ارزش این است که پذیرای فیلم‌های شهرستانی باشیم.
امسال شاهد یک تغییر سهم جزئی هستیم، سال گذشته حدود ۳۰ درصد برای تهران بود امسال این آمار ۲۶ درصد شده است. این روند سرمایه‌گذاری ما که آغاز شده اگر سالی چند درصد هم این موازنه را تغییر بدهد خوب است.
البته بنا به گفته دبیر جشنواره چهلمین فیلم کوتاه تهران امسال برای ایجاد فضای ژانر بومی‌گرایی تلاش می‌شود تا جایی که نباید تقلید یک به یک از آثار ژانری غرب داشته باشیم.
در ادامه آذرپندار با اشاره به توجه ویژه به بخش عکس در این دوره از جشنواره، بیان کرد: یک تفاوتی که جشنواره امسال دارد حوزه عکس است که آن را جدی‌تر پیگیری کردیم. سال گذشته نمایشگاهی داشتیم که امسال به آن فضای رقابتی دادیم و آثار زیادی به ما رسید. همیشه یک رکن انجمن، عکس بوده است البته این موضوع گاهی مهجور واقع شده و ما سعی می‌کنیم به این حوزه توجه کنیم. داشتن یک رویداد مستقل در حوزه عکس در انجمن حتماً اتفاق درست‌تری است اما فعلاً با امکانات موجود چنین ظرفیتی را تدارک دیدیم که بالغ بر ۸۰۰ عکس به دست ما رسیده است. فیلم‌های تولیدی ما در این دوره ۳۰۷ اثر است که با توجه به سیاست افزایش تولید که در انجمن تولید می‌شود در آن بخش هم شاهد یک افزایش بودیم که امیدواریم به رونق فیلمسازی در کشور منجر شود.
این دوره از جشنواره هم همچون دوره‌های گذشته نشست‌های مختلفی برگزار خواهد کرد که بالغ بر 10 نشست با حضور متخصصان این حوزه است. باید منتظر ماند تا برگزاری چهلمین دوره جشنواره که در پاییز امسال برگزار می‌شود و آیا این دوره می‌توان گفت که همان دوره بلوغ عقلانی جشنواره است یا خیر؟