بازار ایران گرفتار بازتولید اسباب بازی
وقتی روح امـــــــــریکایی علاقه غالب کودکان است
مطابق بررسی‌ها میزان صادرات اسباب بازی در ایران در مقایسه با رقم واردات و قاچاق به مراتب کمتر و بازار داخلی گرفتار بازتولید و کپی کاری اسباب بازی‌های خارجی شده و این در حالی است که بیش از 3 هزار عروسک بومی در ایران شناسایی شده است. اسباب بازی یکی از کالاهای مصرفی در تمامی کشورها و جوامع، هیچ مرز و محدودیت جغرافیایی در مصرف ندارد. از ابتدایی‌ترین عروسک‌ها تا پیشرفته‌ترین آنها در همه جای دنیا می‌تواند بازار فروش داشته باشد به همین دلیل گردش مالی آن ارقام تکان‌دهنده‌ای را شامل می‌شود و رقابت کشورها را به دنبال دارد. سال گذشته شرکت تحقیقات بازار NPD Group فروش سالانه جهانی اسباب‌بازی را 36.7 میلیارد دلار عنوان کرد و اعلام شد که نسبت به سال 2021 رشد 2 درصدی داشته است.
ونوس بهنود
دبیر تحریریه
vbehnood@gmail.com
کارشناسان و تهیه‌کنندگان گزارش یاد شده در این زمینه با اشاره به بررسی 12 بازار اصلی فروش اسباب‌بازی در سراسر دهکده جهانی می‌گویند: «البته این رشد تنها براساس مقایسه داده‌های آماری از نوامبر سال قبل تا ماه مشابه امسال است و اگر آمارهای سال‌جاری را نسبت به سال 2019 یعنی آغاز پاندمی کرونا مقایسه کنیم، می‌بینیم صنعت اسباب‌بازی در سراسر دهکده جهانی رشدی معادل 30 درصد را تجربه کرده به صورتی که از رقم 28.3 میلیارد دلار به رقم 36.7 میلیارد دلار رسیده است.»
از سوی دیگر گزارش منتشر شده نشان می‌دهد «اگرچه در بسیاری از بازارها روند نزولی فروش ثبت شده اما در دو کشور برزیل و مکزیک این صنعت به واسطه تولیدات یک شرکت ایتالیایی که بیشتر نسبت به تولیدات اسباب‌بازی با محوریت بازی‌های جام جهانی تمرکز داشته فروش قابل توجهی ثبت شده و رشد یاد شده را ثبت کرده و بیشترین نوع از اسباب‌بازی‌های فروخته شده انواع عروسک‌ها، برچسب‌های مختلف، جعبه‌های جنگ‌ستارگان، مجموعه‌های فضایی و انواع لگو بوده‌اند.»
به استناد همین گزارش طی دوره مورد نظر کارشناسان روند فروش مجوز‌ها نیز رشد 5 درصدی به خود دیده و سازندگان اسباب‌بازی حق امتیاز استفاده از لگوها، تصاویر و کاراکترها را نزدیک به 5 درصد بیشتر از سال گذشته خریداری کرده‌اند.
امریکا بزرگترین تولیدکننده
در مقام مقایسه کشورها هرچند ممکن است این تصور وجود داشته باشد که چین بزرگترین تولیدکننده است و در مقابل محصولات چینی بازار را در قبضه دارند اما واقعیت این است که ایالات‌متحده با داشتن بزرگترین بازار که رقم آن در سال 2011، 22 میلیارد دلار اعلام شده بود و همچنان روند صعودی دارد، در زمره بزرگترین بازارهای اسباب بازی در جهان است که گردش مالی بزرگی را به خود اختصاص داده است. پس از امریکا، کشورهای ژاپن، چین، بریتانیا و فرانسه دارای بزرگترین بازارهای اسباب‌بازی در جهان هستند. مردم این کشورها به مراتب بیشتر از سایرین اسباب بازی می‌خرند. این به آن معناست که بخش اعظم گردش مالی این رشته در این کشورها متمرکز شده است.
آسیا هم با داشتن بیشترین جمعیت در بین قاره‌های جهان، ۲۵درصد از این گردش مالی را به خود اختصاص داده است. نرخ بالای زاد و ولد و به تبع آن جمعیت قابل توجه کودکان موجب شده خرید و فروش اسباب بازی در این کشورها بالاترین رشد را داشته باشد. گمان می‌رود آسیا بزودی بازار اروپا و امریکای‌شمالی را در این حوزه پشت سر بگذارد.
اما بیشترین رشد گردش مالی در این بخش مربوط به اقتصادهای نوظهور یعنی برزیل، روسیه، چین و هند است. به طور میانگین رشد سالانه بازار اسباب بازی‌شان به ۱۳درصد بالغ می‌شود. مشکلات اقتصادی موجب شده این بخش در اتحادیه اروپا با کاهش گردش مالی مواجه شود به طوری که از سهم ۳۲ درصدی به ۲۸ درصد سهم از بازار در سالهای گذشته بسنده کند. پیش‌بینی می‌شود با وجود کاهش نرخ زاد و ولد در مقیاس جهانی گردش مالی این بخش به دلیل بالا رفتن قیمت‌‌ها و توجه بیشتر خانواده‌ها به نیاز بچه‌ها همچنان افزایش یابد. با وجود وخامت اوضاع اقتصاد جهانی، اسباب بازی همچنان یکی از اقلام اصلی خرید برای کودکان در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه محسوب می‌شود.
وقتی پای اعداد و ارقام در بین باشد ایالات‌متحده در جایگاه بزرگترین تولیدکننده اسباب‌بازی دنیا قرار می‌گیرد که بیشترین گردش مالی را تصاحب نموده است. این کشور خاستگاه بزرگترین سازنده‌های دنیاست. ماتل و هاسبرو به عنوان اولین و دومین شرکت بزرگ این حوزه ملیت امریکایی دارند.
در بین ۱۰ شرکت برتر دنیا حتی نام یک شرکت چینی هم به چشم نمی‌خورد. به عبارت ساده‌تر چینی‌ها بیشتر سازندگان ارزان و بی‌کیفیت قلمداد می‌شوند، در حالی که شرکت‌های بزرگ این صنعت به تولید محصولات پیشرفته و باکیفیت مشغولند.
ماتل که بزرگترین اسباب بازی‌‌ساز دنیاست در کنار عروسک‌های باربی(محصول انحصار این شرکت است) طیفی از محصولات مانند انواع روبات و شخصیت‌های اکشن و قهرمان کارتون‌ها را نیز می‌سازد.
باربی از الگوسازی تا برنده‌ترین
تیغ بازار
در میان عروسک‌هایی که تاکنون در دنیا ساخته شده باربی از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است این عروسک از 1959 تولید می‌شود و در ابتدا نماد دختر 20 سالهای بود که پاهای بلند و فیزیک بدنی لاغر با قد 195 سانتیمتری داشت. موی بور و طلایی، گردن باریک و کشیده، گونه‌های برآمده، دماغ و دهان کوچک، چشمانی درشت و آبی، لبانی پرگوشت، چهره شاداب، پوست روشن، پیشانی و سری متناسب و... مجموع اعضای چهره باربی را تشکیل می‌دهد.
در ادامه باربی تقریباً به تمامی حوزه‌های زندگی نفوذ کرد و طی سالیان گذشته، باربی بیش از 500 بار در نقش‌ها و شخصیت‌های متفاوت عرضه شده است. از آن جمله پرستار، افسر پلیس، آموزگار، پزشک، دندانپزشک، دامپزشک، خواننده موسیقی راک، ژیمناست، کارآگاه، افسر نیروی دریایی، افسر خلبان، میهماندار هواپیما، دزد، گدا و… که این شخصیت پردازی‌ها، برای کارکردهای تربیتی این عروسک است.
در طول جنگ عراق و امریکا در سال 1990 عروسک باربی با پوشش نظامی امریکایی به تهییج افکار عمومی پرداخت. پس از واقعه یازده سپتامبر نیز باربی با پوشیدن یونیفرم نیروهای نظامی ضد تروریست با ایفای نقش جدید خود به تهییج افکار عمومی پرداخت، تیتر آگهی تبلیغاتی باربی برای نبرد ضد تروریست این بود: «باربی- روح امریکایی»
در سال 2001 عروسک باربی در اولین فیلم کامپیوتری خود به نام باربی و فندق شکن ظاهر شد و از آن پس تاکنون تعداد قابل توجهی فیلم کامپیوتری- انیمیشن- فیلم سینمایی و مستهجن در مورد باربی تولید شده است.
در ادامه باربی با ورود به دنیای ملیت‌ها و گروه‌های خاص توانست خود را همه گیر کند، تا جایی که تمامی کودکان جهان این عروسک را می‌شناسند و آرزوی داشتن آن را دارند. اخیراً فیلمی که در خصوص این عروسک ساخته شده که توانسته به رکورد فیلم‌های پرفروش تاریخ سینما دست یابد.
بنا بر اعلام رسمی شرکت توزیع فیلم وارنر برادرز، فیلم «باربی» به کارگردانی گرتا گرویگ، پس از تنها سه هفته اکران در سینماهای جهان به فروش خیره‌کننده ۱.۰۳ میلیارد دلاری در باکس‌آفیس (گیشه‌‌های) جهان رسید. به این ترتیب گرویگ اولین کارگردان زن سینما شد که فیلمش چنین رکورد فروشی ثبت کرده است.
با توجه به فراگیر شدن پدیده «باربنهایمر»، این عملکرد خوب «باربی» به عنوان نیمی از آن تکان‌دهنده نیست. باربی، این عروسک محبوب، به‌راستی روی دو پای خودش ایستاده و موفقیت بسیاری کسب کرده است.
پل درگرابدیان، یکی از تحلیلگران ارشد رسانه‌ای می‌گوید: «من ۳۰ سال در این صنعت فعالیت داشتم، رقابت باربی و اوپنهایمر همان‌قدر که پیش‌بینی‌ناپذیر بود، بی‌سابقه هم بود.» به گفته او تنها ۵۰ فیلم در تاریخ، به مرز یک میلیارد دلار (بدون در نظر گرفتن تورم) فروش رسیده‌اند.
او در ادامه افزود که کارزار بازاریابی این فیلم ابتدا شکست آن را پیش‌بینی کرده بود اما وقتی مجموعه‌ای از اتفاق‌ها نام «باربنهایمر» را سر زبان‌ها انداخت، همه چیز خاص به نظر رسید.باربنهایمر در واقع ترکیب نام دو فیلم «اوپنهایمر» و «باربی» است.
مارگوت رابی، بازیگر نقش اصلی فیلم و همچنین تهیه‌کننده فیلم، ماه گذشته در مصاحبه با نشریه «کلایدر»، پیشگویی‌اش از این فروش چشمگیر را که در جلسه‌ای در استودیو فیلم داشت، بازگو کرد. رابی گفت: «به همه گفتم که باربی یک میلیارد دلار درآمد خواهد داشت.»
پخش فیلم «باربی» در سراسر جهان را شرکت وارنر برادرز که متعلق به شرکت مادر سی‌ان‌ان یعنی بخش دیسکاوری وارنر برادرز است، برعهده دارد.
موفقیت این فیلم به دلیل فروش بالای آن در برخی از بزرگترین بازارهای جهانی فیلم است. بنا به گزارش باکس‌آفیس (گیشه فروش) این فیلم در کشورهای بریتانیا، مکزیک و استرالیا در رتبه نخست فروش قرار گرفته است.
مایکل بری، مدیر مرکز مطالعات چین در مرکز یوسی‌ال‌ای، می‌گوید، باربی در دومین بازار بزرگ جهانی فیلم یعنی چین هم فروش خوبی داشت. در چین فیلم‌هایی مانند «تبدیل‌شوندگان» (Transformers) و «سریع و خشمگین» (Fast and Furious) و همچنین فیلم‌های ابرقهرمانی شرکت مارول در بین تماشاگران محبوبیت دارند. از آنجا که «باربی» برگرفته از یک عروسک است، به «تبدیل شوندگان» شباهت دارد اما در عین حال مشخصه‌ای نیست که نسل جدید چین با آن بزرگ شده باشند. بنابراین «باربی» آن محبوبیتی را که بین نسل‌های امریکایی دارد، در چین نداشته است.
او در ادامه افزود: «باربی همچنان در سراسر جهان نمادین است و همین سکوی محکمی برای جهش فیلم و تحسین بین‌المللی آن است. کودکان در صدها کشور با عروسک‌های باربی بزرگ شده‌اند. این فیلم با تحریک کردن احساسات علاقه‌مندان به باربی و کسانی که از باربی متنفرند، بسیار هوشمندانه عمل کرده است. این فیلم بین کودکان که با چشمان ذوق‌زده به پرده سینماها خیره شده‌اند و بزرگسالان که تفسیر متفاوتی از آن دارند، پیوند برقرار کرده است. باربی سرشار از طنز و کنایه‌های جنسی و تمثیل است.»
جایگاه ایران درجریان مالی
اسباب بازی
سری به اسباب بازی فروشی‌ها بزنید تا دنیایی از بدل‌های باربی را مشاهده کنید که حتی برای داشتن آن کودکان سر از پا نمی‌شناسند.
باز تولید عروسک‌های خارجی و قبضه بازار با تولیدات قاچاق و اغلب چینی گویای وخامت بازار داخلی در صنعت اسباب بازی است.
یوسف نوری وزیر سابق آموزش و پرورش پیش از این گفته بود: گردش مالی جهانی در حوزه اسباب بازی بیش از ۹۰ میلیارد یورو است و ما چیزی حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد این رقم را پوشش می‌دهیم در حالی که ظرفیت بیشتری داریم. خلأ حداقل ۶۵ درصدی ما توسط شرکت‌های دانش‌بنیان پر می‌شود؛ در همین راستا با معاونت علمی ریاست جمهوری تفاهمنامه‌ای منعقد کردیم و باید یک مرکز رشد راه‌اندازی شود. وی با بیان اینکه نظام تعلیم و تربیت ما باید شاد باشد و ابزار این شادی اسباب بازی است، تأکید کرده بود: خوشبختانه در کشور بیش از ۳ هزار عروسک داریم و هر‌کدام از آنها فلسفه زندگی دارند؛ باید اینها را به روز کرده و در جامعه شکل تازه‌ای به آنها دهیم. همچنین رئیس هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب بازی ایران گفته است: تعداد تولیدکنندگان اسباب بازی در ایران به بیش از ۲۵۰ تولید کننده رسمی رسیده است و سال گذشته بالغ بر ۲۰ میلیون دلار صادرات اسباب بازی داشتیم.
احسان منشی گفت: هم‌اکنون حدود ۲۵۰ تولید کننده داخلی با نشان تجاری خود در صنعت اسباب بازی فعال هستند و اگر رایزن‌های تجاری سفارتخانه‌های ما بتوانند مقررات صادرات را به برخی کشورها تسهیل کنند می‌توانیم حجم صادرات را افزایش دهیم.
وی افزود: در ایران مواد اولیه و انرژی ارزان داریم و می‌توانیم با کشورهای دیگر برای صادرات اسباب بازی رقابت کنیم، اما برخی قوانین باعث می‌شود توان رقابت ما کاهش یابد، مثلاً برای صادرات به ترکیه متأسفانه تعرفه ۲۰۰ درصدی از سوی ترکیه تعیین شده که باعث می‌شود قیمت محصول ما در ترکیه افزایش پیدا کند یا در روسیه نیز تعرفه‌های تعیین شده برای صادرات به این کشور، کار را دشوار کرده است.
رئیس هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب بازی ایران گفت: صادرات ما عمدتاً به کشورهای عراق، ارمنستان، افغانستان، روسیه و عمان است، در سالهای اخیر گروه‌های کاری خوبی تشکیل شد که بر حوزه صادرات تمرکز کردند و با حضور در نمایشگاه‌های مختلف تلاش کردند اسباب بازی ایرانی را به کشورهای مختلف صادر و معرفی کنند.
این اظهارات در حالی است که غلامرضا دیزجی رئیس سابق هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب بازی گفته بود: در بازار بزرگ صنعت اسباب بازی در ایران سالانه نزدیک به 20 میلیون دلار تولید داخلی اسباب بازی صورت می‌گیرد و حدود 160 میلیون دلار نیز واردات قانونی و غیرقانونی اسباب بازی انجام می‌شود اما گردش مالی اسباب بازی در ایران سالانه حدود 300 میلیون دلار است. به علت اینکه فاصله بین قیمت تولید شده و قیمت بازار بسیار زیاد است.
وی عنوان کرد: سرانه مصرف اسباب‌بازی در ایران با توجه به جمعیت زیر 14 سال مخاطب اسباب بازی و نیز 2 میلیون نفر بزرگسال، 15دلار در سال است و هر خانواده سالانه حدود 400 هزار تومان اسباب بازی برای فرزندان خود خریداری می‌کنند. این رقم به طور متوسط در دنیا 400 دلار، در استرالیا، فرانسه و آلمان سرانه مصرف اسباب بازی 500 دلار و در کشور ترکیه 70دلار است.
دیزجی گردش مالی اسباب‌بازی در ایران را با توجه به جمعیت 20 میلیونی مصرف‌کننده اسباب بازی سالانه 300 میلیون دلار عنوان کرد و گفت: عمده این اسباب بازی از خارج تأمین می‌شود و سهم تولید داخل 30 تا 35 درصد است. اما به موازات اینکه واردات اسباب بازی منع قانونی ندارد، بازار ایران عملکرد مطلوبی در صنعت اسباب بازی نداشته و حتی در تأمین نیاز داخلی نیز موفق عمل نکرده است. در حالی علاقه غالب کودکان ایرانی روح امریکایی است که هیچ مشابه ایرانی حتی در معرفی عروسک‌های بومی اقوام ایرانی صورت نگرفته است. در هیچ نهاد آموزشی و فرهنگی به این موضوع توجه ویژه نشده و تولید کننده داخلی حمایتی که باید دریافت نمی‌کند. نتیجه این است که تولیدکنندگان به بازتولید عروسک‌های خارجی و اغلب شخصیت‌های والت دیزنی و باربی گرایش پیدا کرده‌اند تا حداقل بتوانند از فروش غافل نمانند. احیای صنعت اسباب بازی بیشتر به بازی‌های رومیزی نهادهای تصمیم‌گیر تبدیل شده و کودکان ایرانی روز به روز با هویت بومی و فرهنگی خود بیگانه‌تر می‌شوند.