درباب مواجهه کودکان و خبر
چه خبر؟
الهام اسماعیلی
نویسنده
مرضیه سادات با چشمانی نگران کنار میزم ایستاده بود و از مدرسه و روابط دخترها با هم برایم صحبت می‌کرد. می‌گفت: ما از وقتی نرگس به دنیا آمد، تصمیم گرفتیم تلویزیون نداشته باشیم و با برنامه‌ریزی و داشتن سرگرمی‌های مختلف او را بی‌نیاز از رسانه و تلویزیون تربیت و از اثرات سوء وجود آن جلوگیری کنیم. روزگار خوشی داشتیم، دختر دومم هم که به دنیا آمد، با هم لحظات شادتری را تجربه کردیم. حالا نرگس کلاس چهارم است و با توجه به اوضاع ملتهب جامعه و لبریز شدن از اتفاق‌های تلخ و دردناک هر روز اخبار متنوع و گاه نادرستی را از مدرسه به خانه می‌آورد. بعد از دوران پاندمی و اثرات واکسن‌ها و حالا این اتفاق‌ها و درگیری‌های خیابانی و ماجرای حمله به مدرسه‌ها، شور عجیبی بین بچه‌ها در خبررسانی به یکدیگر وجود دارد. نرگس به مادرش از یک خبر مربوط به واکسن و اثرات آن در افرادی که واکسن کرونا زده بودند، حرف زده بود. مادر با دلایل علمی خبر را برای او اصلاح و رفع نگرانی کرده بود. نرگس فردا در مدرسه به دوستش توضیح داده بود و او گفته بود: «اشتباه می‌کنی و این را درخبر 20:30 شنیدم.» نرگس با تعجب از مادرش پرسیده بود که: «20:30 دیگه چیه؟» یا مثال‌های مختلف دیگری می‌زد که آقای خبرنگار، سلامی تو 20:30 این سؤال را از مردم پرسیده و نرگس هیچ یک از این افراد و برنامه‌ها را نمی‌شناخت. بین خودش و همکلاسی‌اش احساس فاصله و عدم تناسب می‌کرد. به خاطر نبود هیچ رسانه‌ای در منزل‌شان، اعم از تلویزیون و رادیو و حتی دستگاه بازی، حرف مشترکی با دوستانش نداشت. نرگس فقط کتاب می‌خواند و کتابخوان حرفهای بود، ولی بین دانش‌آموزان مهجور بود. در سن پایین‌تر، بچه‌ها اقبال بیشتری به داستان و کتاب داشتند و حتی چندبار همکلاسی‌هایش را با خودش به کتابخانه آورد و مدتی را با هم در یک مکان امن سپری کرده بودند. اما حالا بواسطه عدم اطلاع از اخبار روز در هر زمینه‌ای به سمت منزوی شدن می‌رفت. به نظر مادرش این گروه سنی به اخبار و آشنایی با خبرنگارها احتیاجی نداشت. کودکی نکردن، همپای بزرگسال زندگی و رشد کردن و زود آشنا شدن با مسائل مختلف باعث می‌شود که اگر خانواده‌ای تصمیم گرفت در یک فضای سالم و طبیعی فرزندش را پرورش دهد، تغییر رویه دهد و برای تقویت احساس ارزشمندی کودکش و نگه داشتن او در بین همسالانش، تلویزیون را به منزل آورد. آنها تصمیم جمعی گرفتند که در روز چند برنامه مهم را انتخاب، با هم تماشا و درباره آن گفت‌و‌گو کنند تا نرگس در میان همسالانش با نشاط و به روز بماند. این تماشای اخبار همراه کودکان یا خواندن پیام‌های گروه‌های خانوادگی یا خبرگزاری‌ها در جمع خانوادگی بدون توجه به سن کودکان آنها را با مسائلی خارج از رده سنی‌شان آشنا می‌کند. این مسائل ممکن است برای آنها اضطراب‌آور باشد و کودک هنوز به مرحله‌ای نرسیده که در برابر آنها تاب‌آوری و قدرت حل مسأله داشته باشد. کودکی که از قیمت انواع مایحتاج ضروری و مورد مصرف خانه باخبر است و در میان بزرگسالان و گاه دوستانش از روند صعودی قیمت‌ها و بی‌پولی اعضای خانواده صحبت می‌کند، شاید در ابتدا جذاب و بانمک به نظر آید. اما در لایه‌های زیرین ذهن کودک این مسأله به‌صورت یک بحران دائمی است که گریبان خانواده را گرفته و راه فراری از آن نیست. چون قادر به کمک و حل آن نیست و گذر از آن، خارج از توان کودک است، برای او ایجاد یک استرس پنهان می‌کند که به صورت‌های گوناگونی امکان بروز خواهد داشت. از شب ادراری تا ناخن جویدن، پرخاشگری و گریه‌های ناگهانی و بی‌وقفه و.... توصیه روانشناسان این است که کودک زیر 7 سال را تا جای ممکن از شنیدن اخبار و در جریان گذاشتن اتفاق‌های روز دور نگه دارید. بزرگترها اجازه دهند تا بچه‌ها، کودکی کنند و از آنها بزرگسالانی در لباس کودک نسازند که حرفهای بزرگتر از قد و سن‌اش می‌زند.
با ورود به مدرسه و تجربه اولین جامعه بزرگتر از خانواده و آشنا شدن با طیف وسیعی از مردم با فرهنگ‌های متنوع، کنترل ورودی‌های ذهنی کودک تقریباً غیرممکن می‌شود و والدین فقط می‌توانند کودک را توانمند سازند تا در مواجهه با اخبار و مسائل مختلف دچار خودباختگی و فروپاشی ذهنی نشود. ابتدا قدرت «نه»گفتن را در کودک تقویت و افزایش دهیم. این مستلزم آن است که والدین ابتدا خودشان تحمل نه شنیدن از کودکشان را داشته باشند. در واقع اولین نه را کودک به والدینش میگوید و در برابر حرف و عمل آنها می‌ایستد. واکنش والدین در این اولین‌ها، ادامه مسیر در کودک را شکل می‌دهد و او را وادار به تصمیم می‌کند که آیا در ادامه روابط هم «نه» بگوید و در برابر گفتار و رفتار دیگران تسلیم و سر به زیر باشد یا نه! این مهارت و توانایی، موجب می‌شود که حرف دیگران را براحتی نپذیرد، در برابر آن تأمل کند و فعالانه در رابطه به فعالیت بپردازد. حالا می‌توانیم از خودمان بپرسیم که اخبار، کجای دنیا کودکان و نوجوانان است؟ چقدر برایشان مهم است؟ این روزها که در محاصره انواع خبر راست، دروغ و ساختگی قرار گرفته‌ایم. چه ابزارهایی را در اختیارش قرار دهیم تا در زمان و مکان مناسب از آنها استفاده کند.