نگاهی به برخوردهای قانونی با هنرمندان متخلف در سینمای جهان
گامی رو به جلو برای رسیدن به استانداردهای جهانی در سینما
آیا کنار گذاشتن شهره‌گانی (سلبریتی) که قانون را نقض می‌کنند، روا است؟ آیا وزارت فرهنگ و ارشاد اجازه چنین اعمال قانونی را دارد یا با تغییر دولت‌ها سلیقه‌ای عمل میکند؟ در این مطلب با بررسی قوانین سینما در جهان، به این پرسش‌ها پاسخ می‌‌دهیم.
مریم اسدزاده
نویسنده
پرده اول:
«به گزارش جوان آنلاین به نقل از فارس، ۳۰ آذر ۱۴۰۱ بود که مصاحبه حمید فرخ‌نژاد با شبکه تروریستی اینترنشنال منتشر شد. شبکه‌های اجتماعی متعلق به او نیز پس از خروج از کشور شروع به انتشار محتواهای ضد ملی با خط رسانه‌ای رژیم صهیونیستی و ضد انقلاب کردند.
او پیش از خروجش در فیلمی برای انتشار در شبکه نمایش خانگی بازی کرده بود. با وجود چنین اقداماتی، این سریال از شبکه‌های نمایش خانگی پخش شد.
او پیش‌تر در ایام اغتشاشات سکوت اختیار کرده بود تا ساخت فیلم‌ها در شبکه نمایش خانگی به پایان برسد و دستمزد خود را دریافت کند.»
این اتفاق با عکس‌العمل کاربران فضای مجازی روبه‌رو شد و حتی معاندین نظام هم فرخ‌نژاد را نان به نرخ روز خور نامیدند.
پس از این ماجرا، تلویزیون هم به پخش سریال یا فیلم‌هایی که هنرپیشه‌‌های‌شان از مرز وطن‌پرستی گذشته و بی وطن شده بودند، ادامه داد تا بودجه بیت‌المال را فدای حضور یا عدم حضور شهره‌‌گان نکند و چهره واقعی آنان را نشان دهد که پای کدام سفره نشسته و سیر شده‌اند و نمک خورده و نمکدان شکسته‌‌اند.
پرده دوم:
با ورود به سال جدید، طبق روال برنامه‌ریزی‌‌ها و تخصیص بودجه برای ساخت آثار تلویزیونی و سینمایی آغاز شد و این در شرایطی بود که کشور آرام شده بود و دیگر حتی مخالفان حجاب هم به فراخوان‌های اغتشاشگران اهمیت نمی‌‌دادند.
«به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، در فضای مجازی ساترا؛ در سه ماه اول سال ۱۴۰۲ سریال‌های «زخم کاری ۲»، «گناه فرشته»، «خجالت نکش ۲»، «سرویس حوادث» و «افعی» از شورای صدور مجوز ساترا مجوز تولید گرفته‌اند و این شورا با برگزاری ۱۱ جلسه، تعداد ۴۰ طرح سریال، ۸ فیلمنامه سریال و ۵ طرح برنامه تلویزیونی را بررسی کرده است.
فریدون جیرانی، محمدحسین مهدویان، حامد عنقا، پیمان معادی، رضا مقصودی، مصطفی کیایی، برزو نیک‌نژاد و منوچهر هادی از جمله اشخاصی هستند که با حضور در جلسات شورای صدور مجوز تولید ساترا، به سؤالات اعضای شورا پاسخ دادند و در نهایت موفق به اخذ مجوز تولید سریال شدند.
سریال‌های «زخم کاری ۲» به تهیه‌کنندگی محمدرضا تخت‌کشیان و کارگردانی محمدحسین مهدویان، «نیلوفر آبی» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مصطفی کیایی، «گناه فرشته» به تهیه‌کنندگی و نویسندگی حامد عنقا، «نیسان آبی ۲» به کارگردانی منوچهر هادی، «افعی» به نویسندگی پیمان معادی، «خجالت نکش ۲» به کارگردانی رضا مقصودی، «خطبه عشق» به کارگردانی برزو نیک‌نژاد و تهیه‌کنندگی محمد شایسته و «سرویس حوادث» به نویسندگی و کارگردانی فریدون جیرانی از جمله سریال‌هایی بودند که در سه ماه اول سال ۱۴۰۲ از ساترا مجوز تولید گرفته‌اند.»
پرده سوم:
اما باید این بار وزارت ارشاد تمهیدی می‌‌اندیشید تا هم بازیگران تازه به شهرت رسیده و هم باتجربه‌ترها، با استفاده از دیده شدن‌شان در مدیوم‌های مختلف و به تبع آن مشهور شدن روزافزون، کارگر و عمله دشمنان ایران نشده و به خاطر مشتی دلار، پا روی خون ملت خویش نگذارند. لذا پس از انتخاب بی‌‌حجابی از سوی برخی از بازیگران زن، حاشیه‌های بسیاری ایجاد شد و محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد ۶ اردیبهشت ماه درباره اقدامات این وزارتخانه برای مقابله با کشف حجاب، گفت: «در این زمینه، قانون محور است و نمی‌توانیم به کسانی که کشف حجاب کرده‌اند، اجازه حضور در برنامه‌های هنری را دهیم.» خبرگزاری موج هم در گزارش روز دوشنبه 5 تیر 1402 مطلبی با این موضوع منتشر کرد: «وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی: ابلاغ کرده‌ایم افرادی که حجاب را زیر پا گذاشتند، اجازه برنامه‌های هنری ندارند/ وزارتخانه باید مجوز ۹۰ درصد از فعالیت‌های نمایش خانگی را بدهد.»
و در ادامه متن سخنان محمدمهدی اسماعیلی، وزیر ارشاد را در حاشیه همایش هوش مصنوعی و رسانه و تولید محتوا را در پاسخ به سؤال تبیین آیین‌نامه رعایت حجاب در سینما و تلویزیون گزارش کرد. طبق این گزارش، دکتر اسماعیلی در این باره گفته است: «آیین‌نامه خاص حجاب وجود ندارد، بلکه آیین‌نامه نظارت بر صدور مجوز پروانه و صدور پروانه نمایش وجود دارد که در آن پیش‌بینی شده است حجاب یک مسأله قانونی در کشور است. ما حتماً اجازه نمی‌دهیم هیچ فیلم و برنامه‌ای با زیر پا گذاشتن قوانین کشور ساخته شود. سازمان سینمایی به همه شرکت‌های تولیدکننده و تهیه‌کننده‌ها ابلاغ کرده است افرادی که قانون را زیر پا گذاشتند، اینها اجازه برنامه‌های هنری را ندارند.» پس از انتشار این مطلب، صدای امریکا VOA، در تاریخ 13 تیر 1402 به نقل از رادیویی در ایران گزارش کرد: «رئیس اتحادیه تهیه‌کنندگان سینما معتقد است که موضوع حجاب مسأله‌ای بین بازیگران زن و حاکمیت است و اگر قرار است کسی به دلیل حجاب نداشتن کار نکند، باید دادگاه آن را تعیین کند.
بر همین اساس غلامرضا موسوی می‌گوید که: تهیه‌کنندگان مسئولیتی در مورد فعالیت بازیگران بی‌حجاب ندارند. موسوی در گفت‌وگو با یک برنامه رادیویی در ایران، درباره نامه معاونت نظارت و ارزشیابی در مورد فعالیت یک سری از بازیگران خانم که مطالبی را منتشر کرده بودند، گفت که «مسئولیت تهیه‌کننده سینما صرفاً موکول بر شرایط زمان و مکان فیلمبرداری است.» به گفته او، چیزی که در نامه خواسته شده بود، فراتر از قانون بوده و هیچ کسی جز با حکم دادگاه صالحه نمی‌تواند جلوی فعالیت دیگری را بگیرد. در این نامه که حاشیه‌های زیادی به دنبال داشته است، تأکید شده تهیه‌کنندگان با فردی که «حجاب را برداشته» کار نکنند. بر اساس نامه‌ای که حبیب ایل‌بیگی، معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی ۲۸ خردادماه به اتحادیه تهیه‌کنندگان نوشته، سازمان سینمایی به تهیه‌کنندگان اخطار داده که با بازیگرانی که کشف حجاب کرده‌اند، همکاری نکنند در غیر این صورت برای دریافت پروانه نمایش با مشکل مواجه می‌شوند. در بخشی از آن نامه که وب‌سایت «انتخاب» منتشر کرده بود، آمده است: «تهیه‌کنندگان می‌بایست از به‌کارگیری عوامل و بازیگرانی که به انحای مختلف با هنجارشکنی و نادیده گرفتن قوانین کشور مسأله‌ساز بوده‌اند (مثلاً کشف حجاب و...) اجتناب بورزند و در صورت هرگونه همکاری چنانچه هنگام اخذ پروانه نمایش با مشکل مواجه شوند، شخصاً مسئول بوده و باید پاسخگوی عملکرد خود و تبعات آن باشند.»
پرده چهارم:
اما در ادامه، در تاریخ 11 تیر 1402، جوان آنلاین نوشت: «عید امسال یکی از شبکه‌های خانگی از رئالیتی شویی با مجری‌گری اشکان خطیبی رونمایی کرد. انتشار این رئالیتی شو از عید آغاز شد و اخیراً فصل سوم و پایانی آن منتشر شد و هنوز در شبکه نمایش خانگی مربوطه قابل دسترس است. اشکان خطیبی در زمان آشوب‌های پاییز سال گذشته در شبکه‌های اجتماعی‌اش از اغتشاشگران علیه کشور حمایت می‌کرد. صفحه‌های شخصی او در فضای مجازی از اوایل دی ماه سال گذشته مجدداً فعالیت جدی‌تری علیه نظام را آغاز کرد. این صفحات پست‌هایی در حمایت از اغتشاشات و محکوم کردن نظام، دعوت به اعتصاب و دعوت به آشوب و... منتشر کرده و میکند.»
به این مورد کامبیز دیرباز و... را هم می‌توان اضافه کرد . حال باتوجه به گزارشات بالا و اینکه سینماگران خاطی مدام در حال فرار از قانون هستند و ارشاد هم تاکنون نشان داده است که فقط در تصویب و ابلاغ قوانین مصمم است و در اجرای آنها سختگیری چندانی ندارد، اینها باعث شد تا صداو سیما به این مسأله در مورد ساترا ورود کند. اما در دیگر کشورهای داعیه‌دار دموکراسی با هنرمندان و شهره‌‌گان خاطی، چگونه رفتار می‌شود؟ در اینجا لازم است به چند نمونه اشاره کنیم. به گذشته هالیود که برگردیم، مصادیق فراوانی می‌یابیم، اما هیچ کدام به وسعت و پرشماری بیکار شدن هنرمندان نیست و آن ماجرای مک کارتیزم در آغاز جنگ سرد است. بسیاری از اهالی هالیود به بهانه کمونیست بودن تحت تعقیب قرار گرفته به زندان افتادند و تا آخر عمر از فعالیت هنری محروم شدند. اغلب آنها فقط فیلم‌هایی ساخته بودند که ضد جنگ بود، اما امریکای به ظاهر صلح‌طلب این را برنتابید و همگی آنان را مجازات کرد. جدیدترین مورد هم در اسکار نود و چهارم با سیلی ویل اسمیت به کریس راک، در یادها ماند وقتی اسمیت که در دفاع از همسرش، برای شوخی نامتعارف مجری با موهای او، خونش به جوش آمده بود و با غیرتی مردانه خواست از همسرش دفاع کند، به روی صحنه رفت و به کریس راک کمدین هم‌‌نژاد خود سیلی زد. او پس از 40 دقیقه برای دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد برای بازی در فیلم «شاه ریچارد» روی صحنه رفت و از کار خود ابراز پشیمانی کرده و عذرخواهی کرد و فردای همان روز بیانیه‌ای برای عذرخواهی از راک در اینستاگرام منتشر کرد اما آکادمی اسکار اعلام کرد، به هیچ عنوان از این مسأله چشم‌پوشی نمی‌‌کند و ویل اسمیت را به 10 سال محرومیت از اسکار محروم کرد و در بیانیه خود اعلام کرد که حتی اگر در این مدت ویل اسمیت فیلمی داشته باشد و برای آن نامزد شود، اسکار سرنوشت تلخی را برای او رقم خواهد زد. و تاکنون که بیش از یک سال از این اجرا می‌گذرد، ویل اسمیت در هیچ کدام از رسانه‌ها دیده نشده است. آیا وزیر ارشاد و ساترا هم مانند هالیود، بیانیه‌هایی را که بر اساس قانون اساسی کشور و اسلام و عرف ملت ایران تنظیم شده است را اجرا خواهد کرد؟ البته که باید منتظر بود و دید! اما یادمان باشد هر قدم محکم و رو به جلو، باعث مستحکم‌تر شدن اخلاق در سینما خواهد بود و این را مدیریت درسینمای جهان ثابت کرده است.