بازدید خبرنگار «ایران‌جمعه» از پژوهشگاه رویان که یکی از 10 مرکز تحقیقاتی دنیا در زمینه علومی زیستی است
در تقاطع بزرگراه‌های زین‌الدین - صیاد شیرازی چه خبر است؟
برای اولین بار در منطقه، پژوهشگاه رویان واقع در ضلع جنوب شرقی تقاطع بزرگراه‌های زین‌الدین - صیاد شیرازی کارآزمایی بالینی حاصل از سلول‌های بنیادی را برای درمان بیماری دیابت و پارکینسون عملیاتی کرده است. پژوهشگاه رویان در سال 1370 به عنوان مرکز جراحی محدود با هدف ارائه خدمات درمانی به زوج‌های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی‌آشتیانی تأسیس شد. پژوهشگاه رویان در سال‌های ۱۳۷۷ و ۱۳۸۷ به ترتیب مجوز مراکز تحقیقات علوم سلولی و مرکز تحقیقات پزشکی تولید مثل را از شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دریافت کرد و در آبان ماه ۱۳۸۸ شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ارتقای آن از پژوهشکده به پژوهشگاه رویان موافقت کرد. این پژوهشگاه هم‌اکنون فعالیت‌های پژوهشی خود را در قالب سه پژوهشکده علوم تولیدمثل، زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی و زیست‌فناوری دنبال کرده و همچنین از طریق سه مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، سلول‌درمانی و دیابت خدمات خود را به بیماران ارائه می‌کند.
ونوس بهنود
دبیر تحریریه
vbehnood@gmail.com
پژوهشکده زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی رویان در زمینه طب پیوند با شناخت مبانی پایه زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی، توسعه تحقیقات ترجمانی سلول‌های بنیادی روی حیوانات آزمایشگاهی با همکاری تیم دامپزشکی و انجام کارآزمایی‌های بالینی فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی سلول‌های بنیادی و زیست‌شناسی تکوینی، فناوری نانو و زیست مواد، زیست پزشکی ترمیمی و سلول درمانی و زیست‌شناسی سامانه‌های مولکولی
است. پژوهشکده زیست‌شناسی و پزشکی تولید مثل رویان در زمینه افزایش میزان باروری، سلامت جنین و بهبود سلامت جامعه از طریق تحقیق و درمان ناباروری در حوزه‌های مختلف تولید مثل فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی ژنتیک تولید مثل، جنین‌شناسی، اپیدمیولوژی و سلامت باروری، اندوکرینولوژی و ناباروری زنان، آندرولوژی، تصویربرداری تولید مثل است.
پژوهشکده زیست فناوری بر تولید دام و محصولات وابسته مرتبط با زیست فناوری در شهر اصفهان فعالیت دارد. پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی مهندسی ژنتیک، زیست‌شناسی سلول جنسی و گروه زیست‌فناوری جانوری است.
در سال‌های اخیر تمرکز این پژوهشگاه به مطالعه و پژوهش پیرامون بیماری‌های صعب‌العلاج و درمان آن با تحرکات قابل توجهی مواجه بوده و موفقیت‌های آن در سطح بین‌المللی نیز مطرح شده است.
در بازدید «ایران جمعه» از این مجموعه، مهمترین دستاوردهای آن که می‌تواند در آینده نزدیک به انقلابی در علم پزشکی تبدیل شود، تشریح شد.
مقابله با سرطان چشم در کودکان
مسئول آزمایشگاه زیست شناسی مولکولی پژوهشگاه رویان با اشاره به مطالعه ژن‌ها در این آزمایشگاه از طریق دانشجویان و پژوهشگران تصریح کرد: از جمله از طریق دستگاه ریل تایم، بیان ژن‌ها یا به عبارتی میزان و وجود آنها و همچنین فرایند تکثیر مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
منیره سادات میری با اشاره به انجام تحقیقات مولکولی، تصریح کرد: به عنوان مثال در زمان کرونا ما می‌توانستیم تکثیر ویروس‌ها را در این آزمایشگاه مورد مطالعه قرار دهیم.
وی تأکید کرد: از جمله اقدامات قابل توجه دانشجویان مطالعه روی بیماری رتینوبلاستما(سرطان چشم) است که معمولاً منجر به تخلیه چشم کودک زیر چهار سال می‌شود و در این آزمایشگاه در خصوص آن مطالعه و پیشنهاداتی برای درمان نیز ارائه شده است. وی ادامه داد: همچنین در آزمایشگاه پروتئومیکس پژوهشگاه رویان روی سنجش بیان پروتئین مطالعاتی صورت می‌گیرد.به عنوان مثال پروتئین تائو در بیماران آلزایمری بررسی شده است و نتایج این تحقیقات می‌تواند برای درمان بیماری مورد استفاده قرار گیرد.از جمله موانع پروتئینی که منجر به بیماری شده است، شناسایی می‌شود.
سادات میری تصریح کرد: برای بیماری‌ها پنل‌های تشخیصی مطالعه و تعریف می‌شود یا زمینه‌های ممانعت بروز بیماری بررسی می‌شود.
همچنین کارشناس آزمایشگاه مرکزی زیست شناسی مولکولی پژوهشگاه رویان نیز گفت: تمام آزمایشات مولکولی در ارتباط با جنین‌شناسی، از جمله کشت سلول و پیوند بافت و بررسی اینکه کشت و پیوند درست انجام شده، در این آزمایشگاه انجام می‌شود.
الهام عابد حیدری در خصوص میزان افزایش یا کاهش نابهنجاری‌های ژنتیکی افزود: گذشته‌نگری در این مجموعه صورت نگرفته است و براساس داروها و مقایسه بیماری‌های مختلف انجام شده است. وی متذکر شد: در این مجموعه دانشجویان و پژوهشگران می‌توانند مطالعات گسترده‌ای در خصوص آزمایش‌های مولکولی انجام داده و مقالات علمی در این خصوص استخراج کنند.
عابد حیدری تصریح کرد: مطالعه بیماری‌ها و پیدا کردن شیوه‌های درمانی از اقدامات این آزمایشگاه است؛ این مطالعات روی نمونه‌های حیوانی و انسانی انجام می‌شود.
استفاده از هوش مصنوعی برای درمان ناباروری
در عین حال مسئول آزمایشگاه بیولوژی اسپرم پژوهشگاه رویان نیز به پژوهش‌های صورت گرفته در خصوص ناباروری مردان اشاره کرد و گفت: روی سلول‌های جنسی، جنس نر تحقیقاتی انجام می‌شود.
وحید اسماعیلی با اشاره به اینکه دانشجویان می‌توانند از بخش درمان نمونه‌های انسانی دریافت کنند، تصریح کرد: تحقیقات در ابتدا روی موش‌های آزمایشگاهی سپس حیوانات مزرعه و سپس نمونه‌های انسانی انجام می‌شود. بیشتر تحقیقات اغلب به صورت پایلوت در حدود 10 سال روی حیوانات انجام شده و در نهایت به انسان تعمیم داده می‌شود.
وی افزود: از جمله اقدامات صورت گرفته ارائه پیشنهادهایی در خصوص درمان ناباروری مردان برای گروهی از بیماران که تعداد اسپرم‌های غیرطبیعی دارند با رژیم‌های غذایی و دارویی خاص بوده که نتایج قابل توجه نیز داشته است.
اسماعیلی تأکید کرد: یک سری اقدامات در خصوص انجماد سلول‌های جنسی نمونه‌های حیوانی و انسانی در دمای منفی 196 درجه در ازت مایع صورت گرفته که برای مطالعات گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
لازم به ذکر است براساس نتایج تحقیقات پژوهشگران از هشت کشور امریکایی، آفریقایی، آسیایی و اروپایی که نتایج آن در نشریه بین‌المللی Andrologia منتشر شده است، پژوهشگاه رویان طی سال‌های 2000 - 2019 میلادی براساس تعداد کل انتشارات در حوزه‌های ناباروری مردان و روش‌های کمک باروری (ART) در رتبه ده مؤسسه برتر تحقیقاتی جهان جای گرفته است.
براساس این نتایج، روش‌های کمک‌باروری به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی مدیریت درمان محسوب می‌شوند و پژوهشگاه رویان در این حوزه از سرآمدان شاخص جهان بر شمرده شده است.
نتایج این تحقیقات از بازیابی و تحلیل داده‌های بیست ساله پژوهشگران جهان و براساس میزان وابستگی نویسندگان، میزان همکاری، تعداد مقالات، تعداد نویسندگان، نوع استناد، حوزه موضوع، همکاری‌های بین‌المللی و سال انتشار کسب شده است.
در نقشه این تحقیقات مشخص شده است که پژوهشگران ایرانی در حوزه بین‌المللی همکاری‌های خوبی با دیگر پژوهشگران جهان داشته‌اند و این موضوع مهمی در آینده روند تحقیقات محسوب می‌شود. همچنین در تجزیه و تحلیل سنجش دانش نشان داده شده که روند این نوع تحقیقات در دوره بیست ساله اخیر همواره ثابت بوده و پژوهش روی آزواسپرمی (انسدادی/ غیرانسدادی) بیشترین زمینه مطالعات بالینی (بیش از 60 درصد) بوده است. همچنین با استفاده از روش‌های کمک باروری موفقیت بیش از 47 درصد به عنوان عمده‌ترین نتایج، گزارش شده است.
گزارش‌های مربوط به میزان بارداری و پس از آن سقط جنین، لقاح و لانه‌گزینی به‌ترتیب بیشترین تعداد مقالات و کمترین مقالات مبتنی بر شواهد شامل میزان تولد، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد را بررسی می‌کنند.
براساس پژوهش‌ها، در حال حاضر فناوری‌های کمک‌باروری در مدیریت درمان مردان نقش ویژه‌ای ایفا می‌کنند که این مسیر از طریق افزایش احتمال لقاح با دور‌زدن نقص عملکردی و ساختاری اسپرماتوزوئید و سیستم تولیدمثل انجام می‌شود.
اما درعین حال که دانشمندان و پژوهشگران ایرانی توانمندی خود را در مطالعه، شناسایی عوامل و درمان بیماری‌های صعب‌العلاج نشان داده‌اند، رئیس مرکز تحقیقات سلامت متابولیک پژوهشگاه رویان آغاز فعالیت این مجموعه را فرزندآوری و درمان ناباروری عنوان کرد و در گفت‌و‌گو با «ایران جمعه» تصریح کرد: این مجموعه در سال‌های اول فعالیت خود را با خدمات برای ناباروری با خدمات کیفی، استاندارد و به روز
آغاز کرده است.
یاسر تهمتنی با اشاره به افزایش تعداد مراکز درمان ناباروری از 2 مورد به بیش از 70 مورد تصریح کرد: پژوهش در مورد شیوه‌های نوین درمانی مورد تأکید ما بوده است.همزمان با خدمات ناباروری، پژوهش‌ها در خصوص تولید مثل از منظر سلولی، جنین شناسی و مولکولی نیز آغاز شده است.
وی هدف این پژوهش‌ها را به روز نگه داشتن بحث درمان توصیف کرد و افزود: همچنین زمینه بسیار مهمی که در رویان به آن پرداخته شده، تربیت و آموزش نیروهای کارآمد در زمینه درمان ناباروری است و در گستره کشور به ترویج علوم نوین و همچنین امکانات زیرساختی توجه داشته است.
رئیس مرکز تحقیقات سلامت متابولیک پژوهشگاه رویان از جمله اقدامات جدید در حوزه درمان ناباروری را کمک گرفتن از روش‌های مدرنی مانند هوش مصنوعی و یادگیری عمیق برشمرد و گفت: از داده‌هایی که تا به امروز توسط محققان حاصل شده استفاده می‌کنیم تا بتوانیم خدمات سریع‌تر، ارزان‌تر و بهینه‌تر به بیماران ارائه دهیم.
سلامت کودکان حاصل از درمان ناباروری پایش می‌شود
تهمتنی در خصوص همکاری‌های مشترک با وزارت بهداشت و بقیه مراکز درمان ناباروری نیز متذکر شد: یکی از اقدامات قابل توجه که دستاورد آن حائز اهمیت است، پایش سلامت کودکان حاصل از درمان ناباروری است.
وی با اشاره به توسعه زیرساخت‌های اطلاعاتی تصریح کرد: تصمیم داریم این مهم را به صورت جدی دنبال کنیم و در خصوص پایش سلامت این گروه از کودکان، تیم‌های منسجم تشکیل شده است.
رئیس مرکز تحقیقات سلامت متابولیک پژوهشگاه رویان همچنین به اقدامات صورت گرفته در خصوص سلول‌های بنیادی و سلول درمانی اشاره و تأکید کرد: ما در حال برنامه‌ریزی برای انجام اولین کارآزمایی بالینی در سطح منطقه روی سلول‌های حاصل از سلول‌های بنیادی جنینی در بیماری پارکینسون
هستیم.
به گفته تهمتنی، سال‌ها پیش اولین خط سلول‌های بنیادی جنینی انسانی در پژوهشگاه رویان تولید شد و از آن سال تلاش بر این بوده این سلول‌ها را به سلول‌هایی که در بیماری‌ها تخریب می‌شوند تبدیل کنیم.از جمله در درمان بیماری دیابت نوع یک، بیماری قلبی، بیماری کبدی، بیماری‌های عصبی و... در حال پژوهش و تحقیق هستیم.
وی تأکید کرد: به عنوان مثال در بیماری پارکینسون برخی سلول‌ها از بین می‌روند و ما در این اقدام و استفاده از سلول‌های بنیادی، حرکت خود را از تولید علم تا درمان بیماری ادامه داده‌ایم.
وی همچنین به مطالعات چندین ساله روی بیماری دیابت نیز اشاره کرد و گفت: برای اولین بار از سلول‌های بنیادی انسانی قرار است سلول انسولین‌ساز تولید شود و در مقیاس بالینی و کلینیکی به کار گرفته شود.
کشف داروهای دیابتی از منابع طبیعی
رئیس مرکز تحقیقات سلامت متابولیک پژوهشگاه رویان با اشاره به یکی از اقدامات جدید دیگر رویان به کشف داروهای دیابتی از منابع طبیعی تأکید کرد و گفت این موضوع یکی از اهداف جدید رویان
است.
تهمتنی متذکر شد: با توجه به توانمندی‌های کشور در برخورداری از گونه‌های اندمیک گیاهی و همچنین پراکنش حیوانات خشکی‌زی و دریازی به دنبال این هستیم که آیا مولکولی در این گیاهان و حیوانات وجود دارد که برای درمان بیماری‌ها به ما
کمک کند؟
وی افزود:در صورتی که ابزار و ادوات کافی داشته باشیم روی مدل‌های بیماری و همچنین مولکول‌های منتج از منابع طبیعی مطالعه می‌کنیم و دستاوردهای آن را در درمان بیماری‌ها استفاده می‌کنیم که اخیراً در مرکز دیابت این پلتفرم را راه‌اندازی کردیم.
وحید اسماعیلی با اشاره به اینکه دانشجویان می‌توانند از بخش درمان نمونه‌های انسانی دریافت کنند، تصریح کرد: تحقیقات در ابتدا روی موش‌های آزمایشگاهی سپس حیوانات مزرعه و سپس نمونه‌های انسانی انجام می‌شود. بیشتر تحقیقات اغلب به صورت پایلوت در حدود 10 سال روی حیوانات انجام شده و در نهایت به انسان تعمیم داده می‌شود.
وی افزود: از جمله اقدامات صورت گرفته ارائه پیشنهادهایی در خصوص درمان ناباروری مردان برای گروهی از بیماران که تعداد اسپرم‌های غیرطبیعی دارند با رژیم‌های غذایی و دارویی خاص بوده که نتایج قابل توجه نیز داشته است.
رئیس مرکز تحقیقات سلامت متابولیک پژوهشگاه رویان با اشاره به مطالعه روی یک گونه ماهی به نام «زبرا فیش» تصریح کرد: به دنبال ایجاد این قابلیت هستیم که از مولکول‌های منابع طبیعی نه 10 یا صد بلکه 10ها و صدها مورد از مولکول‌ها را در درمان بیماری‌هایی مانند دیابت، صرف، پارکینسون و سرطان استفاده کنیم.
این فناوری بیودیسکاوری است و ورود رویان به این حوزه یکی از اقدامات قابل توجه در حوزه علم و فناوری کشور است. وی متذکر شد: رویان سال‌هاست که روی درمان بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج تمرکز دارد و به دنبال استفاده از ابزارهای نو در درمان بیماری‌هاست و توصیه ما به مردم پرسش و دریافت مشاوره است.
به گفته تهمتنی، مرکز پاسخگویی برای دریافت مشاوره در خصوص بیماری‌های خاص ایجاد شده و همچنین در کلینیک‌های این مجموعه نیز راهنمایی لازم به بیماران ارائه می‌شود.
وی معتقد است اقداماتی که در قالب کارآزمایی بالینی انجام می‌شود نویدبخش تحرکات ملموس در زمینه درمان بیماری‌های خاص است.