زهره افشار
روزنامه‌نگار

نگاه نو دولت سیزدهم به گردشگری عشایر
«اسماعیل خسروانی» دبیر میز گردشگری عشایر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌گوید: با وجود فعال بودن برخی تورهای گردشگری باید گفت در سال‌های گذشته حضور موفقی در بحث گردشگری عشایر نداشته‌ایم ولی با همکاری سازمان امور عشایری بنا داریم گردشگری عشایری را نظام‌مند و جامعه‌محور کنیم. به گفته وی، در دولت سیزدهم و با نگاه کارشناسی به گردشگری عشایر برای نخستین بار میز ملی گردشگری عشایر راه‌اندازی شده و با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته این امیدواری وجود دارد که نه تنها گردشگری عشایری تقویت شود بلکه از حضور افراد و لیدرهای غیرحرفه‌ای و آژانس‌هایی که فقط به فکر صرفه اقتصادی خود هستند، جلوگیری به عمل آید. در حال حاضر برخی لیدرها که با فرهنگ عشایری آشنا نیستند و نیازها و آداب و رسوم این جامعه با فرهنگ غنی را نمی‌دانند، از گردشگران خارجی برای هر شب اقامت در زیر چادر عشایری 70 دلار می‌گیرند و تنها به دادن 100 تا 200 هزار تومان به میزبان عشایر به علاوه یک بسته نسکافه بسنده می‌کنند و این جای تأمل دارد و نشان می‌دهد تا چه حد به آموزش لیدرهای گردشگری نیاز داریم. در فرهنگ عشایری ما به گردشگر، میهمان می‌گویند و در فرهنگ آنها میهمان‌نوازی حرف اول را می‌زند و متأسفانه برخی لیدرها از این مسأله سوء‌استفاده می‌کنند و این درحالی است که ما اگر می‌خواهیم به گردشگری عشایری پایدار برسیم، باید خدمات عشایری قیمت‌گذاری واقعی داشته باشند. دبیر میز گردشگری عشایر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خاطرنشان می‌کند: برای جامعه‌محور کردن گردشگری عشایر باید به لیدر آموزش داده شود، آداب حضور در کنار خانواده عشایری را رعایت کنند به‌عنوان مثال بی‌اجازه ازعشایر عکس نگیرند و بدانند چادر عشایری هتل چند ستاره نیست که از آن خرده می‌گیرند. از سوی دیگر قرار نیست عشایر خدمات یا صنایع دستی ارزان ارائه کنند. وی با اشاره به اینکه هیچ کشوری در دنیا مانند ایران چنین تنوعی در ایل‌ها، طوایف عشایری، فرهنگ و صنایع دستی عشایری ندارد، تأکید می‌کند: در حال حاضر می‌بینیم مغولستان که به هیچ وجه در بخش عشایری با کشور ما قابل مقایسه نیست و ظرفیت اندکی در این بخش دارد چه درآمدی را از بخش عشایری کسب می‌کند.

گردشگری عشایری ضامن اشتغال پایدار عشایر است
«مهدی میزبان» معاون توسعه و امور زیربنایی سازمان امورعشایر هم در گفت‌و‌گو با «ایران» تصریح می‌کند: باید نگاه خود به گردشگری عشایر را تغییر دهیم و همه جوانب آن را در نظر بگیریم، مقاصد گردشگری یا مناطق عشایری که می‌خواهند پذیرای گردشگران باشند باید زیرساخت‌هایی را فراهم کنند که شاید مهم‌ترین آن زیرساخت‌های بهداشتی از جمله دستشویی باشد.
در کنارش هم تجهیزات رفاهی مانند جای خواب و پشه‌بند و آموزش و توانمند‌سازی جوامع بومی برای گردشگری است.
وی با اشاره به اینکه رویکرد سازمان امورعشایر، توسعه گردشگری جامعه‌محور است، می‌افزاید: اگر قرار است گردشگری عشایر به‌صورت نظام‌مند صورت بگیرد باید چند منشور شکل بگیرد. نخستین مورد، منشور اخلاقی فرهنگی برای گردشگر شامل استانداردها و مراعات‌ها در خصوص جامعه‌ای است که قرار است به آن وارد شود. گردشگر باید بداند جامعه عشایری چه ویژگی‌هایی دارد و چه سلیقه و علایقی دارد تا بتواند با آن جامعه ارتباط برقرار کند البته این به معنی بستن دست و پای گردشگر نیست بلکه به معنای بایدها و نبایدها برای زیستن در کنار جامعه عشایری است، یادمان نرود که عشایر ذاتاً میزبان‌های خوبی هستند. دومین منشور در خصوص آموزش جامعه مقصد است؛ عشایر باید بدانند کسی که به‌عنوان گردشگر به چادر آنها پا می‌گذارد، چه نیازهایی دارد و این گردشگر درصورتی که به درستی میزبانی شود قرار است با خود برکت و پول هم بیاورد و برایش سود اقتصادی هم داشته باشد. متأسفانه تاکنون این رویکرد وجود نداشته و نقد آن هم بیشتر متوجه آژانس‌های مسافرتی و لیدرها است. منشور دیگر این است که دستگاه‌های متولی مانند میراث فرهنگی، گردشگری و امور عشایر نوع، جنس و فرصت گردشگری جامعه عشایر را درک کنند و به آن نگاه تازه‌ای داشته باشند. البته محور گردشگری عشایر طبعاً گردشگری طبیعت است. اگر این عوامل دست به دست هم بدهد و به الگوی بومی شده در راه‌اندازی تورهای گردشگری برسیم، شکی نیست که گردشگری عشایر نظام‌مند می‌شود و گردشگر می‌تواند از مناطق خاص و بکری که عشایر کوچ می‌کنند، بازدید کرده و ماهیت زندگی عشایر را لمس کند و این تجربه‌ای است که گردشگری نوین می‌خواهد داشته باشد. گردشگری جهان، دیگر گردشگری سنتی و جزیره‌ای نیست و امروزه دیگر گردشگر عشایری تنها مستندساز یا جامعه‌شناس نیست بلکه کسی است که می‌خواهد زندگی عشایر را تجربه کند و ما این واقعیت را در طیف گردشگران خارجی که به مناطق عشایری می‌آیند، می‌بینیم.
ضمن اینکه یادمان نرود گردشگری عشایری، بومگردی نیست که فرضاً در پارک چیتگر تهران 5 چادر با تزئینات قشنگ بگذاریم و گردشگر را بیاوریم که عکسی بگیرد و برود بلکه باید گردشگر در بطن زندگی عشایر وارد شود. وی همچنین از ابلاغ طرح توسعه گردشگری جامعه بنیاد عشایری به استان‌ها خبر می دهد و می‌افزاید: در حال حاضر 12 مسیر گردشگری مطالعه و معرفی شده که فقط شامل ییلاق یا قشلاق نمی‌شود و مسیر کوچ را هم شامل می‌شود. معاون سازمان امور عشایری در همین حال تأکید می‌کند که با توجه به تغییرات اقلیمی به‌وجود آمده و وضعیت مراتع ، دامپروری عشایر در سال‌های آتی پایدار نخواهد بود و ما اگر می‌خواهیم در آینده هم جامعه عشایری فعالی را داشته باشیم باید درآمد جایگزینی را برای آنها تعریف کنیم و به نظر می‌رسد گردشگری عشایر می‌تواند تضمین‌کننده معیشت جامعه عشایری در سال‌های آتی باشد.
 عشایر از 35 میلیون هکتار مرتع بهره‌برداری می‌کنند و چه بهتر است در این فضای بکر و طبیعی، هم زنبورعسل پرورش دهند و هم به آبزی پروری بپردازند و از سوی دیگر از این محیط برای گردشگری نیز سود ببرند.  میزبان در پایان خاطرنشان می‌کند: افراد تشکیل‌دهنده جامعه عشایری، زندگی در طبیعت را به شرط داشتن معیشت با هیچ زندگی دیگری عوض نمی‌کنند و
در این صورت است که جوانان عشایر به فکر حاشیه‌نشینی و مهاجرت و شغل‌های کاذب نخواهند افتاد.