وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت و گو با «ایران» از اقداماتش می‌گوید
ارتقای عادلانه کمّی و کیفی خدمات سرلوحه کار وزارت بهداشت
با افزایش ظرفیت بومی گزینی، بخش عمده‌ای از نیازهای مناطق محروم به خدمات پزشکی و دندانپزشکی تأمین خواهد شد
نظام بهداشت و درمان قوی از مؤلفه‌های اصلی یک کشور پیشرفته به حساب می‌آید چرا که در کنار امنیت، نعمتی بالاتر از سلامتی برای مردم یک جامعه وجود ندارد. دولت سیزدهم در شرایطی وارد کارزار مدیریت کشور شد که همه‌گیری کرونا در اوج به سر می‌برد و سرعت واکسیناسیون همگانی نیز بسیار پایین بود. اما وزارت بهداشت دولت سیزدهم با تحقق پوشش همگانی واکسیناسیون کرونا در مدتی کوتاه، گام بلندی در حوزه سلامت مردم برداشت و در ادامه نیز با افزایش ظرفیت پذیرش پزشکی زمینه تأمین زیرساخت دسترسی عادلانه مردم به ویژه مناطق کم‌برخوردار را به خدمات بهداشتی درمانی فراهم کرد. در همین راستا به منظور گفت وگو پیرامون اقدامات انجام شده در حوزه سلامت به سراغ بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رفتیم تا با وی درباره عملکردی که این مدت در مسند وزارت داشته، گفت و گو کنیم. دکتر عین‌اللهی از دولتمردانی است که سابقه معاونت درمان بهداری کل سپاه، معاونت آموزشی وزارت بهداشت،دبیری شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی در کارنامه او به چشم می خورد. همچنین عضویت شورای عالی استعدادهای درخشان وزارت بهداشت، دبیری شورای آموزش پزشکی و تخصصی کشور و مشاور سازمان بین‌المللی آموزش پزشکی WFME نیز از سوابق مهم او به حساب می‌آید. عین‌اللهی، استاد چشم‌پزشکی، جراحی انکساری و قسمت قدامی چشم در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ایران است. در ادامه مشروح گفت وگو را می‌خوانید.
زمانی که تصدی وزارت بهداشت به شما پیشنهاد شد، مهم‌ترین مشکلات وزارتخانه و نظام سلامت چه مسائلی بودند؟ نخستین اقدام شما پس‌از تصدی این مسئولیت چه بود لطفاً شرح دهید؟
زمانی که دولت را تحویل گرفتیم، در بالاترین اوج کرونا بودیم و بنده وقتی به بیمارستان‌ها سر می‌زدم از حجم آن همه بیمار گاهی وحشت می‌کردم. روزانه ۵۰ هزار مراجعه، هشت هزار بیمار بدحال و مرگ ۷۰۰ نفر را شاهد بودیم. ۳۰۰ شهید مدافع سلامت داشتیم که فداکاری‌های بزرگی کردند. اولین و فوری‌ترین خواسته مردم از دولت مهار کرونا بود. درعین‌حال هیچ واکسنی نداشتیم. فقط 14 میلیون نفر واکسن زده بودند و مردم به کشورهای همسایه برای تزریق واکسن می‌رفتند.
در آن ایام مردم خانه‌نشین شده بودند، مدارس، دانشگاه‌ها، بازار و کسب‌وکار تعطیل بود، ریاست محترم جمهوری اولین گام را در تهیه واکسن کرونا و واکسیناسیون برداشتند و تمام ارکان دولت به‌ویژه وزارت بهداشت، امور خارجه، راه و شهرسازی، بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه برای تأمین و نیروهای مردمی، جهادی و مسلح در اماکن مختلف از جمله ورزشگاه‌ها و مراکز ورزشی، مذهبی و فرهنگی، برای تزریق گسترده واکسن، وارد عمل شدند.
هفته اول شروع کار دولت، ۱۰ میلیون واکسن وارد و سپس سیل واکسن به کشور سرازیر شد. در واقع سرعت واکسیناسیون، عامل اصلی کنترل ویروس کرونا در کشور بود؛ چرا که ما در مدت کوتاهی توانستیم حجم زیادی از واکسن را تزریق کنیم و همین امر سبب شد ایمنی جمعی در مدتی کوتاه ایجاد شود. در بحث کرونا همه دستگاه‌ها پای‌کار بودند. دستگاه‌هایی همچون وزارت بهداشت، بانک مرکزی، وزارت راه، هلال‌احمر و فراتر از دستگاه‌ها ریاست محترم جمهوری، معاون محترم اول و همه ارکان دولت برای مسأله کرونا وارد صحنه شدند. خیلی از رهبران کشورها کاری به کرونا نداشتند؛ اما مقدار زیادی از واکسن‌ها با تماس‌های شخص آیت‌الله رئیسی وارد شد؛ همچنان که هدایت‌ها و توصیه‌های مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در مسئله کرونا بسیار تأثیرگذار بود. نیروهای مردمی، سپاه و بسیج پای‌کار آمدند تا واکسن‌ها به‌سرعت تزریق شود و رکورد واکسیناسیون را به نسبت جمعیت داشته باشیم.
در کشور عزیزمان رکورد تزریق 1 میلیون و 600 هزار دوز در روز و هشت میلیون و ۶۰۰ هزار دُز واکسن در هفته ثبت شد که به‌اندازه کل جمعیت برخی کشورهای مجاور بود. در ۸۰ روز اول شروع کار دولت، ۸۰ درصد واکسیناسیون را انجام دادیم. از ابتدای کرونا تا آذرماه ۱۴۰۰، حدود ۱۳1 هزار نفر جان خود را بر اثر کرونا در کشور از دست داده بودند؛ اما با اقدامات ارزشمند دولت در تأمین و گروه‌های جهادی، مردمی و نیروهای مسلح در تزریق واکسن وهمچنین استفاده از نظرات صاحبنظران برجسته کشور در کمیته علمی کشوری کرونا، از آن زمان تاکنون، 15 هزار مرگ‌ومیر بر اثر کرونا در کشور ثبت شده است. به عبارت دیگر در طول 20 ماه از شروع کرونا، 131 هزار نفر و ظرف 19 ماه بعد از آن تا امروز، فقط 15 هزار نفر جان خود را از دست دادند. تولید و عرضه واکسن کرونا و مدیریت جهادی در این حوزه برای تشویق مردم به انجام واکسیناسیون توانست به جامعه مصونیت دهد؛ به‌طوری که از ابتدای سال تا پایان اسفندماه سال گذشته، 230 روز معادل 63 درصد از روزهای سال 1401، مرگ‌ومیر کرونایی در کشور تک‌رقمی و صفر بود. سال گذشته 194 روز، مرگ‌ومیر تک‌رقمی و 36 روز، بدون فوتی بوده است. همچنین در سه‌ماهه اول امسال، 48 روز از 93 روز معادل حدود 52 درصد از روزهای فصل بهار سال جاری، مرگ‌ومیر تک‌رقمی و صفر بوده است.
دستاورد وزارت بهداشت در افزایش تولید داخلی واکسن‌های کرونا چه بود و در حال حاضر وضعیت تأمین نیازهای داخل و صادرات واکسن به چه صورت است؟
تا وقتی منتظر کمک دیگران بودیم، وضعیت واکسیناسیون بغرنج بود؛ اما امروز شش واحد تولید واکسن در کشور داریم که در انواع گوناگون، واکسن کرونا تولید می‌کنند. تولید واکسن‌های برکت، پاستوکووک، رازی، فخرا، نورا و اسپایکوژن در ساختارهای(پلتفرم) متنوع در سال اول دولت و واکسیناسیون سراسری طی مدت کوتاه از توفیقات دولت مردمی آیت‌الله رئیسی است. ما با وجود اینکه در برنامه «کواکس» سازمان بهداشت جهانی عضو بودیم و برای واکسن کرونا پول داده بودیم؛ اما تا شهریور ۱۴۰۰ واکسنی ندادند و حداقل واکسیناسیون در کشور انجام شد؛ اما وقتی از تولید داخل حمایت و کمک‌های دولت انجام شد واکسیناسیون شتاب بی‌نظیری گرفت و زیرساخت‌های موجود نگرانی‌های آینده ما را هم تا حد زیادی برطرف می‌کند. ایران امروز به دلیل فراهم‌کردن و به وجود آمدن این زیرساخت‌ها از سوی دانشمندان ایرانی به خود می‌بالد. اکنون ما دارای واکنش‌گاه‌های زیستی (بیو راکتور) بسیار پیشرفته‌ای هستیم که در ساخت انواع واکسن‌ها مؤثر خواهد بود.
در حال حاضر ایران صادرات واکسن انجام می‌دهد و به کشورهای امریکای لاتین واکسن صادر کرده و برای صادرات به کشورهای آفریقایی اعلام آمادگی کرده است. در همین سفر اخیر رئیس‌جمهور به امریکای لاتین که از بزرگ‌ترین دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران بود؛ تفاهم‌نامه‌های عملیاتی و اثربخشی در حوزه صادرات دارو و واکسن به امضا رسید. نمایشگاه پررونقی از داروها و تجهیزات ایرانی در ونزوئلا برپا شد و با توافقنامه انتقال دارو و تجهیزات پزشکی جمهوری اسلامی ایران به ونزوئلا، شرکت‌های ما به‌تدریج دارو و تجهیزات پزشکی تولید شده توسط خود را به ونزوئلا صادر خواهند کرد. مسئولان بهداشت و درمان کشور نیکاراگوئه هم از واردات داروها و تجهیزات پزشکی ایران استقبال کردند و دراین خصوص توافق‌نامه‌ای برای صادرات محصولات سلامت‌محور به نیکاراگوئه تدوین شد.
همچنین کارگروه مشترک همکاری‌های حوزه سلامت بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا تشکیل شد و بناست در نشست‌های مشترک مسائل حوزه سلامت را مورد بررسی قرار دهند و با هماهنگی و محوریت این کارگروه دانشگاه‌های علوم پزشکی هر چهار کشور با یکدیگر همکاری داشته باشند.
با توجه به دغدغه ریاست محترم جمهور و جنابعالی در ارتقای دسترسی عادلانه مردم به پزشک و دندانپزشک، وزارت بهداشت در این زمینه چه اقداماتی را انجام داده است؟
در دولت مردمی به حول و قوه اللهی و نگاه ویژه رئیس محترم جمهور به حوزه سلامت، تغییرات مهم و بزرگی اتفاق افتاده است. وزارت بهداشت از ابتدا با شعار عدالت و تعالی نظام سلامت، افزایش دسترسی عادلانه مردم، محرومیت‌زدایی و ارتقای کمّی و کیفی خدمات را سرلوحه کار خود قرارداد. طرح‌های متعددی با تلاش وزارت بهداشت به بهره‌برداری رسید و افتتاح این طرح‌ها ادامه خواهد داشت. از ابتدای کار دولت ۱۰۳ بیمارستان عمدتاً در مناطق محروم و کمتر برخوردار تجهیز و یا به بهره‌برداری رسیده است و تاکنون ۱۵ هزار و ۳۳۹ تخت بیمارستانی به تخت‌های بیمارستانی افزوده شده است که این میزان معادل ۱۰ درصد کل تخت های بیمارستانی کشور است. به این معنا که در کمتر از دو سال، ۱۰ درصد به ظرفیت تخت بیمارستانی کشور اضافه شده است. همچنین صددرصد پذیرفته‌شدگان سهمیه قانون برقراری عدالت آموزشی به مناطق مورد نیاز و محروم کشور اختصاص‌یافته و حدود ۲ هزار و ۳۵۱ پزشک متخصص در ۲۱ رشته تخصصی به‌ویژه به مناطق محروم و کمتر برخوردار کشور اعزام شده‌اند.
از سوی دیگر وزارت بهداشت برای تأمین نیروی انسانی تخصصی و فوق‌تخصصی و جبران کاستی‌های گذشته بویژه در مناطق کمتر برخوردار، اقداماتی از جمله برداشتن سقف کارانه پزشکان در مناطق محروم با هدف افزایش تعداد و ماندگاری پزشکان در این مناطق و کاهش پرداخت از جیب بیماران، تقویت بومی گزینی در دوره پزشکی عمومی و تخصصی، افزایش حقوق و لحاظ کردن کارانه برای دستیاران، کاهش مالیات پزشکان شاغل در مراکز درمانی از 30 به 10 درصد، پذیرش 4 هزار متقاضی در مقطع دستیاری برای اولین‌بار و مستثنی کردن رشته‌های طب اورژانس و بیهوشی از طرح دوره تعهد خدمت قبل از آزمون دستیاری و همچنین افزایش حق انتخاب رشته داوطلبان آزمون دستیاری از 10 به 100 رشته محل را انجام داد که اثرات آن در سال‌های آینده به‌خوبی ملموس خواهد بود.
حضور مداوم متخصصان در بیمارستان‌های پرمراجعه دانشگاهی کشور (مقیمی) به‌منظور دسترسی عادلانه، سریع و بموقع آحاد جامعه به خدمات سلامت در تمام ایام بویژه ایام تعطیل، پاسخگویی ۲۴ ساعته بیمارستان‌ها، تعیین تکلیف بیماران در حداقل زمان ممکن، انجام بموقع ویزیت بیماران، اعمال جراحی و عملیات اورژانسی و افزایش رضایتمندی مردم، برنامه‌ریزی‌شده است. در این برنامه دسترسی به پزشک متخصص در خارج از ساعات اداری و ایام تعطیل هم فراهم شده است و این خدمات در بیمارستان‌های تک تخصصی توسط پزشک مقیم رشته تخصصی مربوطه و در بیمارستان‌های آموزشی توسط دستیار ارشد و یا متخصص رشته تخصصی ارائه می‌شود و در صورت نیاز به سایر رشته‌های تخصصی غیرمقیم، ارائه خدمت توسط پزشک در دسترس صورت می‌پذیرد. همچنین برنامه ماندگاری پزشکان در مناطق محروم و کمتر برخوردار به‌منظور جذب و افزایش انگیزه ماندگاری پزشکان در مناطق کمتر برخوردار کشور و ساماندهی نظام ارجاع و کاهش پرداخت از جیب مردم اجرایی شده است.
توسعه خدمات دندانپزشکی در بخش دولتی هم در دستور کار بوده است و در کمتر از دو سال ۵۳ مرکز دندانپزشکی راه‌اندازی شده است. در سال گذشته همچنین با اعتبارات اختصاص‌یافته به حوزه بیمه سلامت حدود ۶ میلیون نفر تحت پوشش بیمه رایگان قرار گرفتند. علاوه بر اینها طبق ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت وزارت بهداشت موظف است در هر دانشگاه یک مرکز سطح دو ارائه خدمات درمان ناباروری راه‌اندازی کند. براین اساس دسترسی مردم به خدمات درمان تخصصی ناباروری در تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ایجاد خواهد شد. باعث افتخار و خرسندی است که در دولت مردمی 103 مرکز سطح سه خدمات تخصصی و ۴۰ مرکز سطح دو ناباروری در کشور راه‌اندازی شده است.
وزارت بهداشت در اوایل کار دولت مردمی، برنامه «عدالت و تعالی نظام سلامت» را با هدف ارتقای شاخص‌های سلامت در همه ابعاد، محرومیت‌زدایی و برقراری عدالت در تخصیص منابع مالی، نیروی انسانی، امکانات بهداشتی، درمانی و آموزشی را تدوین کرد که بسیاری از اقدامات انجام شده در طول 22 ماه گذشته، در ذیل این برنامه بوده است. اجرای بیش از 2000 طرح بهداشتی و تکمیل تعداد قابل‌توجهی از 5500 پروژه عمرانی حوزه سلامت در مسیر تقویت ساختار شبکه بهداشت و درمان و اجرای برنامه «سلامت خانواده» از سال گذشته در شهرهای کمتر از 20 هزار نفر و از امسال در 59 شهرستان کشور از جمله اقداماتی است که به توسعه زیرساخت‌های حوزه سلامت و برقراری عدالت در سلامت، منجر می‌شود.
با توجه به اینکه افزایش پذیرش ظرفیت پزشکی و دندانپزشکی به‌صورت بومی‌گزینی، اقدامی تحولی و زیرساختی به شمار می‌آید، این اقدام وزارتخانه چه تأثیراتی در دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی درمانی و ارتقای سلامت مردم خواهد داشت؟
بومی گزینی در مقطع دستیاری، یک اقدام نوآورانه بود که در آزمون امسال، لحاظ شد. سال گذشته در مرحله تکمیل ظرفیت و امسال 30 درصد از ظرفیت آزمون بودجه به بومی گزینی اختصاص‌یافته است. سیاست وزارت بهداشت، بومی‌گزینی است تا بتوانیم از پزشکان بومی برای همان منطقه پزشک متخصص تربیت کنیم و بخش عمده‌ای از نیازهای مناطق محروم به خدمات پزشکی و دندانپزشکی از طریق تعهد دستیاران و دانشجویان پذیرش شده تأمین خواهد شد. به‌طوری که ظرفیت مورد نیاز برای پوشش مناطق محروم، در کمیسیون مشترک معاونت‌های درمان و آموزشی وزارت بهداشت به صورت سالانه بر اساس نیازسنجی نیروهای مورد نیاز دانشگاه‌ها تعیین و ابلاغ می‌شود. به این ترتیب، خدمات تخصصی پزشکی و دندانپزشکی بر اساس اولویت‌های تعیین شده در کشور، توزیع خواهند شد که به دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی درمانی خواهد انجامید.
در مجموع هدف ما تربیت و تأمین نیروی انسانی مورد نیاز کشور در رشته‌های مختلف است. برای این مهم اقداماتی از جمله افزایش ظرفیت رشته پزشکی (به میزان 20 درصد سالانه) و رشته دندانپزشکی (به میزان 10 درصد در سال 1401 نسبت به 1400، پانزده درصد در سال 1402 نسبت به سال گذشته)، افزایش ظرفیت آزمون دستیاری بویژه در رشته‌های اصلی و مورد نیاز کشور، رشد دو برابری پذیرش در مقطع فوق‌تخصص و 25 درصدی در ظرفیت فلوشیپ انجام شده یا در دستور کار است که نتایج این اقدامات در زمینه تأمین نیاز نیروی انسانی تخصصی و فوق‌تخصصی، در سال‌های آینده برای همگان ملموس و قابل مشاهده است.
از آنجایی که بهبود دسترسی به پزشک متخصص بویژه در مناطق کم‌برخوردار از وعده‌های انتخاباتی ریاست محترم جمهور بود و نیز از دغدغه‌های جنابعالی، وزارت بهداشت در این خصوص و رفع مشکل کمبود پزشک متخصص چه اقداماتی انجام داده است؟
خوشبختانه پذیرش نیروی انسانی متخصص، تقریباً در تمامی رشته‌های تخصصی در کشور وجود دارد و در حال حاضر اولویت برای پوشش دسترسی به خدمات تخصصی در رشته‌های پایه شامل داخلی، جراحی عمومی، زنان و زایمان، کودکان، طب اورژانس و بیهوشی است که افزایش جذب در این رشته‌ها در اولویت قرار دارد. در عین حال بازنگری دستورالعمل اجرایی توزیع دانش‌آموختگان رشته‌های تخصصی بالینی در سال 1401 با تغییراتی که عرض خواهم کرد، موجب افزایش انگیزه و کارایی پزشکان متخصص و بهبود دسترسی به خدمات آنان شده است؛ افزایش امتیاز بومی برای تعیین محل متخصصان متعهد خدمت در مسیر افزایش ماندگاری پزشکان در مناطق کم‌برخوردار و مورد نیاز از ۳۰ به ۵۰ امتیاز دوم، اولویت‌بخشی به بانوان متخصص متأهل دارای فرزند برای تعیین محل تعهد در جهت تحکیم بنیان خانواده و قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، افزایش ظرفیت پذیرش، افزایش حقوق دستیاران، برداشتن سقف کارانه پزشکان در مناطق محروم و همچنین کاهش مالیات پزشکان شاغل در مراکز درمانی از 30 به 10 درصد، بخشی از این اقدامات بوده است.
مسأله ارز دارو و کمبودهای دارویی از مشکلاتی بود که شما با آن روبه‌رو بودید، با توجه به اجرای طرح دارویار، نتایج این طرح تحولی و اثر آن بر حل مسائل حوزه دارو چه بوده است؟
با بررسی بیش از ۱۰ماهه برای تحول در حوزه دارو، اجرای طرح «دارویار» از 23 تیرماه سال گذشته با هدف اصلاح سیاست‌های ارزی دارو، تقویت صنعت و افزایش صادرات دارو، کنترل قاچاق معکوس، کاهش کمبود اقلام و افزایش پوشش دارویی، افزایش پوشش بیمه سلامت برای افراد فاقد پوشش بیمه و بهره‌مندی همه دهک‌های درآمدی از یارانه دارو در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت. البته با مشکلاتی که در تأمین ارز و البته افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک در دنیا رخ داد، در سال گذشته مشکلات مقطعی داشتیم؛ اما با افزایش تولید و تأمین آنتی‌بیوتیک از مسیر واردات، در بهمن‌ماه سال گذشته این مشکل برطرف شد. وزارت بهداشت دولت مردمی با تدابیری که برای تأمین دارو و تسهیل دسترسی مردم به داروهای مورد نیازشان اندیشیده، به دنبال برطرف‌کردن بیشتر مشکلات این حوزه و افزایش ذخایر دارویی است؛ در این زمینه منابع ارزی مورد نیاز برای واردات تأمین دارو، تجهیزات پزشکی و شیرخشک نوزادان در سال ۱۴۰۲ اختصاص داده شده است. همچنین به هر میزان که صادرات دارو توسط شرکت‌های دارویی صورت گیرد، به‌صورت فصلی، گزارش مربوطه توسط سازمان غذا و دارو به بانک مرکزی ارسال و عدد مزبور به سهمیه ارزی حوزه دارو اضافه می‌شود. سازمان غذا و دارو به‌عنوان مرجع اصلی اعلام آمار دارو، اطلاعات کمبودهایی را که بعضاً مقطعی یا جهانی است به‌صورت برخط دارد. این سازمان همچنین برای جلوگیری از قاچاق معکوس و قطع دست دلالان بازار دارو سعی دارد بسیاری از داروهای مورد نیاز بیماران خاص را با احراز هویت این افراد به صورت مستقیم از طریق داروخانه‌های مورد تأیید به دست آنها برساند. سازمان‌های بیمه‌ای هم عزم و اهتمام خود را به‌کار گرفته‌اند تا شرکت‌های تولیدی و وارداتی در حوزه دارو و ملزومات پزشکی بتوانند در کمترین زمان به نقدینگی لازم برای تأمین دارو و ملزومات پزشکی دست یابند؛ در این خصوص طی توافق وزارت بهداشت با بانک مرکزی، تسهیلاتی در قالب سرمایه در گردش از طریق بانک‌های عامل به شرکت‌های دارویی اعطا می‌شود. در این توافقنامه مقرر شده است، سازمان غذا و دارو بانک‌های عامل و فهرست شرکت‌های دارویی را به بانک مرکزی معرفی کند تا سهمیه بانک‌های عامل توسط بانک مرکزی تعیین و ابلاغ شود. تا پایان سال 1402 ثبت سفارش‌های ارسالی توسط سازمان غذا و دارو در تالار اول پس از اعمال اولویت از سوی این سازمان و همچنین ثبت سفارش‌های حوزه دارو و تجهیزات پزشکی در تالار دوم بر اساس تاریخ ایجاد گواهی ثبت آماری حداکثر طی 72 ساعت تخصیص می‌یابد. بنا بر آنچه گفته شد، دولت تمام تلاش خود را به‌کار گرفته تا با تمهیدات و برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، دسترسی مردم به دارو با قیمت متعادل و پوشش بیمه‌ای داروهای پرمصرف تحقق یابد.
اقدام تحولی وزارت بهداشت در بیمه سلامت سه دهک پایین جامعه چه نتایجی داشته و سایر اقدامات در این خصوص چه بوده؟
وزارت بهداشت طی دو سال گذشته توانسته خدمات مهم و اثرگذاری را با هدف دسترسی مردم به خدمات بهداشتی و درمانی در اختیار بیمه‌شدگان قرار دهد که می‌توان به حمایت از مادران باردار و فرزندان آنها تا ۵ سالگی در مسیر حمایت از قانون جوانی جمعیت، حمایت از بیماران در قالب طرح سلامت بخش در سه استان کشور برای رایگان شدن هزینه‌های بستری از مسیر ارجاع و سلامت خانواده، رایگان شدن خودپرداختی مددجویان کمیته امداد و سازمان بهزیستی در خدمات بستری در قالب نظام ارجاع در مراکز دولتی، اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک با هدف شفاف‌سازی و مدیریت هزینه‌ها و در جهت برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت خدمات، بیمه‌کردن افراد فاقد بیمه بویژه ۳ دهک اول جامعه به تعداد شش میلیون نفر، راه‌اندازی صندوق بیماران خاص و صعب‌العلاج و حمایت از 107 بیماری خاص در جهت کاهش پرداختی از جیب آنها در این صندوق، حمایت از بیماران نیازمند به خدمات توانبخشی مثل بیماران مبتلا به اوتیسم و سایر بیماری‌هایی از این دست، تعامل و همکاری با گروه‌ها و انجمن‌های پزشکی در مسیر ارائه خدمات‌دهی بهتر و باکیفیت‌تر به بیماران اشاره کرد. بدون شک این سازمان به دنبال آن است که بسته‌های خدمتی به بیمه‌شدگان خود را روزبه‌روز به لحاظ کمی و کیفی افزایش دهد؛ یکی از اهداف وزارت بهداشت دولت سیزدهم، حمایت مالی از بیماران هنگام بیماری است. در این راستا اقدامات گسترده‌ای انجام شده و در یک سال اخیر گام‌های بلندتری برای پوشش بیشتر خدمات تشخیصی و درمانی و دارویی برداشته شده است. هیأت وزیران در جلسه پنجم مرداد سال 1401 به پیشنهاد وزارت بهداشت و به استناد بند «ن» تبصره 17 ماده‌واحده قانون بودجه سال گذشته اساسنامه صندوق بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج را تصویب کرد. طبق این اساسنامه، صندوق بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج با هدف تأمین مالی مطلوب خدمات، دارو و کالاهای سلامت مشمولان و بهبود محافظت مالی از آنان، با استفاده از نیروی انسانی و امکانات موجود سازمان بیمه سلامت ایران و بدون توسعه تشکیلات و نمایندگی و شعبه در سازمان مذکور ایجاد شده است. در این صندوق به بیمار در صورت داشتن هزینه‌های مازاد بر بیمه پایه و تکمیلی و با ارائه مستندات و فاکتورهای لازم تا سقف ۵۰ میلیون تومان پرداخت صورت می‌گیرد. تصمیم‌گیران و سیاستگذاران حوزه سلامت بر این باورند که باید با اتخاذ رویکردهای مناسب و منطقی، پرداخت از جیب بیماران بویژه بیماران صعب‌العلاج کاهش پیدا کند. تاکنون هزینه‌های درمان بیماران صعب‌العلاج بسیار کمرشکن بوده که پرداخت آن برای بسیاری از بیماران مشکلاتی را ایجاد کرده است.
برنامه‌های پیشرو وزارت بهداشت در بهبود دسترسی مالی مردم به خدمات از مسیر بیمه و بهبود بسته‌های خدماتی چه هست؟
اقدام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای بیمه‌شدن ۳ دهک اول جامعه به صورت رایگان باعث شد که مجموعاً نزدیک به 6 میلیون نفر از افراد فاقد هرگونه بیمه درمانی که عمدتاً در مناطق حاشیه شهرها زندگی می‌کنند، تحت پوشش بیمه قرار گیرند. خوشبختانه مجلس شورای اسلامی و بویژه کمیسیون تلفیق بودجه در سال گذشته اعتباری بالغ بر۶ هزار میلیارد تومان برای این طرح در نظر گرفت تا ۳ دهک پایین جامعه تحت پوشش بیمه قرار گیرند. سال گذشته و با معرفی 3 دهک پایین از سوی وزارت رفاه، این کار آغاز شد و حدود 6 میلیون نفر یکجا بیمه شدند. ضمن اینکه در سال جاری هم اجرای این قانون ادامه پیدا کرد.
بخش مهمی از بودجه 6 هزار میلیاردی از محل یارانه‌ها و صرفه‌جویی‌هایی است که در نظام بودجه‌ای کشور رخ می‌دهد. افراد تحت پوشش بیمه رایگان می‌توانند از خدمات دولتی به طور کامل برخوردار شوند. در حال حاضر، افراد در صورت تمایل به استفاده از خدمات بیمه‌ای باید توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارزیابی وسع شده و پس از مشخص‌شدن دهک‌های درآمدی در صورتی که جز سه دهک اول جامعه باشند، خدمات بیمه‌ای را رایگان دریافت کنند.
با توجه به دغدغه جنابعالی نسبت به مسأله جوانی جمعیت، اقدامات وزارت بهداشت در این زمینه چه بوده و چه برنامه‌هایی در آینده خواهید داشت؟
جمعیت جوان به‌عنوان یکی از عوامل مهم اقتدار کشورهاست و اساسا سرمایه انسانی از مؤلفه‌های اساسی رشد و پویایی اقتصاد همه کشورها محسوب می‌شود. بر این اساس در سال ۱۳۹۳ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ و در سال ۱۴۰۰ با ابلاغ قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» بر این مهم تأکید شده است. قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» شامل 73 ماده، 81 تبصره و 236 تکلیف قانونی است که 43 ماده قانونی آن (یعنی حدود 60%) از تکالیف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
است.
در این مسیر به‌عنوان وزارت پیشرو در اجرای قانون، «قرارگاه جوانی جمعیت» را با مسئولیت و فرماندهی بنده در وزارت بهداشت تشکیل دادیم که تاکنون ۱۷ جلسه از آن با حضور نمایندگان مجلس شورای اسلامی برگزار شده است. ۹ کمیته در زیرمجموعه قرارگاه مشتمل بر فرهنگی، بهداشت، درمان و مراقبت، آموزشی، حقوقی، بیمه، رسانه، رصد و پایش تشکیل شده است. در دانشگاه‌ها هم ساختار متناظر قرارگاه تشکیل و ۶۷۸ جلسه برگزار شده است. وزارت بهداشت در چهارچوب مصوبات این قرارگاه اقداماتی داشته که تشکیل اداره جوانی جمعیت و ارتقای دفتر به مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس، راه‌اندازی مراکز مشاوره ایرانی اسلامی، ابلاغ دستورالعمل پیشگیری، تشخیص بهنگام و درمان ناباروری، یکپارچه‌سازی سیاست‌های ترویج زایمان طبیعی و کاهش سالانه 5% از میزان سزارین و ابلاغ برنامه مهار، پایش، پیشگیری و کاهش سقط خودبه‌خود از جمله آنهاست.
همچنین ۸ دستورالعمل مرتبط با قانون توسط وزیر و ۲۴ بخشنامه توسط معاونین وزیر ابلاغ شده است که از جمله آنها می‌توان به اصلاح و ابلاغ دستورالعمل غربالگری ناهنجاری‌های کروموزومی جنین به منظوری پیشگیری از سقط عمدی جنین (موضوع ماده 53) ابلاغ راه‌اندازی مراکز درمانی ناباروری در دانشگاه‌ها برای دسترسی راحت و سریع زوجین نابارور به خدمات درمانی (موضوع ماده 41) ابلاغ پوشش بیمه‌ای درمان ناباروری به میزان 90% خدمات درمانی آن، ابلاغ پوشش رایگان بیمه مادر باردار و شیرده و کودکان تا پایان 5 سالگی برای حفظ سلامت مادر و کودک، ابلاغ بخشنامه‌هایی به منظور پرداخت حقوق و مزایا در مدت مرخصی زایمان به مدت 9 ماه و برای بارداری‌های دوقلویی و بیشتر به مدت 12 ماه، استفاده از دورکاری و کاهش نوبت‌کاری شب در مادران شاغل باردار و شیرده و دارای کودک تا 6 سالگی، ابلاغ بخشنامه‌هایی به منظور استفاده از آموزش غیرحضوری و مرخصی تحصیلی برای مادران باردار، ابلاغ پیوست فرهنگی خوابگاه‌های دانشجویی متأهلان برای مناسب‌سازی محیط خوابگاه‌ها برای زوج‌های متأهل و فرزندان آنها، ابلاغ راهنمای آموزشی مادران باردار بلافاصله بعد از اطلاع از بارداری به منظور حفظ سلامت مادر و جنین، ابلاغ شیوه‌نامه جدید آموزش‌های هنگام ازدواج، راه‌اندازی سامانه ملی باروری سالم، ابلاغ راهنمای گام‌به‌گام تولید محتوای استاندارد با موضوع خانواده و جوانی جمعیت و ارزشیابی دانشگاه‌ها بر اساس کارنامه جوانی جمعیت اشاره کرد.
برنامه هایی هم اجرا و ابلاغ شده که آموزش‌های حین ازدواج (هم‌نفس)، طرح تخصیص کارانه پلکانی تولد فرزند به کارکنان شبکه بهداشت ویژه بهورزان و مراقبین سلامت (با نام طرح رویش) از آن جمله اند. همچنین در نظر داریم هر بهورز، مراقب سلامت و ماما به ازای هر تعداد تولد نوزاد جدید بیشتر از تعداد موالید در سال قبل در جمعیت زنان متأهل تحت پوشش خود، فوق العاده ای به صورت پلکانی دریافت کند. هدف از این طرح‌ها رویش افزایش نرخ باروری کلی کشور از 65/1 به 5/2 در کلیه مناطق کشور است.
پزشک خانواده نیز از برنامه‌های مهم نظام سلامت کشور است که متأسفانه دولت‌های قبل در اجرای صحیح و کامل آن ناکام بوده‌اند، از جمله نبود تعداد کافی پزشک مورد نیاز طرح و همچنین پرونده الکترونیک سلامت، با توجه به اقدامات تحولی وزارت بهداشت در افزایش ظرفیت پزشکی و اراده بر تکمیل پرونده الکترونیک سلامت، وضعیت اجرایی این طرح و اقدامات شما و برنامه‌های آتی شما در زمینه طرح سلامت خانواده چه هست؟
راهبرد نظام سلامت، اولویت پیشگیری بر درمان است و این رویکرد نباید به اسناد و مکاتبات محدود شود؛ بلکه لازم است برنامه «سلامت خانواده» در عرصه اقدام و عمل و به معنای مورد انتظار تحقق یابد.
برنامه سلامت خانواده هم اکنون در ۵۹ شهر کشور اجرا می‌شود که تلاش داریم ظرف ماه‌های آینده شهرهای بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم. پس از بررسی و تحلیل نتایج اولیه سلامت خانواده در شهرهای نمونه، بلافاصله اجرای این طرح را در تمام شهرهای کشور دنبال خواهیم کرد.
اهتمام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای اجرای برنامه سلامت خانواده جدی است؛ چرا که وزارت بهداشت متولی سلامت مردم است و اجرای طرح سلامت خانواده در همین مسیر موردتوجه بوده است. همان گونه که در زمان شیوع ویروس کرونا شاهد بودیم، وقتی سلامت کشور به مخاطره بیفتد تمام کارها و فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با مشکل روبه‌رو می‌شود که بر این اساس باید توجه به این بخش به‌عنوان اولویت اصلی در نظر گرفته شود. مداخله‌گری در بخش سلامت یکی از محورهای اجرای طرح سلامت خانواده است.
برنامه سلامت خانواده در برگیرنده اجزایی مانند پزشکی خانواده، نظام ارجاع و پرونده الکترونیک سلامت است. پزشکی خانواده یکی از تکالیف بر زمین‌مانده برنامه‌های توسعه کشور در دوره‌های قبل بود که در این دوره، اجرای برنامه سلامت خانواده با هدف ارتقای شاخص‌های سلامت، ایجاد عدالت در سلامت، تغییر رویکرد از درمان محوری به پیشگیری محوری، ارائه مراقبت‌های فعال به خانواده، ارتقای سواد سلامت جامعه، کاهش پرداختی از جیب، تشخیص زودرس بیماری‌ها و افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت، دنبال شد. از سال گذشته این برنامه در شهرهای کمتر از 20 هزار نفر و از امسال با اولویت مناطق محروم، در 59 شهرستان کشور، آغاز شده است.
قرارگاه سلامت خانواده و نظام ارجاع در وزارت بهداشت تشکیل شده و اخیراً هم از سامانه نظام ارجاع الکترونیک، رونمایی شد. در این سامانه امکان ارجاع بیماران در صورت نیاز به سطوح بعدی و همچنین ارجاع از یک متخصص به یک متخصص دیگر، فراهم شده است. در برنامه سلامت خانواده، به‌ازای هر 12 هزار و 500 نفر تحت پوشش یک پایگاه سلامت، هر 25 تا 50 هزار نفر تحت پوشش یک مرکز جامع خدمات سلامت قرار می‌گیرند و بیمارستان‌ها در سطوح بعدی خدمات قرار دارند که در صورت نیاز، خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی بیماران را ارائه می‌کنند.
در این طرح، مشوق پوشش ۹۵ درصدی هزینه‌های درمان پیش‌بینی‌شده است. کسانی که در قالب این طرح خدمات بهداشتی درمانی دریافت کنند، از مشوق‌های لازم برخوردار می‌شوند. برای هر فرد پرونده سلامت ویژه توسط کارشناسان مربوطه به‌صورت خانه به خانه تهیه و تدوین می‌شود که این پرونده براساس شاخص‌های سلامت فرد تدوین شده و زمانی که فرد نیاز به مراجعه به درمان داشته باشد، باید به پزشک مورد نظر مراجعه کرده و در صورت نیاز به متخصصین ارجاع داده شود.
مهم‌ترین اقدامات وزارت بهداشت در دولت مردمی را به‌اختصار بگویید و اگر نکته‌ای از نظر حضرتعالی در این مصاحبه فراموش شده، به آن بپردازید.
در این مدت اقدامات متعددی در وزارت بهداشت انجام شده که برخی از مهم‌ترین آنها علاوه بر مواردی که گفتیم، شامل افتتاح اولین دانشگاه علوم پزشکی بین‌المللی در خارج از کشور به نام «سبطین» در عراق، ارتقای رتبه ایران در دنیا در تولید علم و جایگاه نخست منطقه، موفقیت در حذف بیماری‌های سرخک و سرخجه، رونمایی از سامانه باروری سالم برای پایش سلامت مادر و جنین و کودک، افتتاح و پیگیری تکمیل پروژه‌های حوزه سلامت و خوابگاه‌های متاهلی دانشجویی، واکسیناسیون کرونا برای 2.5 میلیون نفر جمعیت اتباع و مهاجران بیگانه، اجرای تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، افزایش تعداد پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد فناوری سلامت، تبدیل وضعیت 69 هزار نفر با قانون ایثارگران، صفر شدن صف انتظار کاشت حلزون، تامین تجهیزات پزشکی سرمایه‌ای مورد نیاز در مراکز درمانی، رشد دو برابر شدن تعداد تخت‌های مراقبت‌های ویژه کودکان، افتتاح بیمارستان هوشمند حضرت مهدی (عج)، تشکیل شورای فرهنگی در مراکز درمانی و راه‌اندازی اردوهای راهیان پیشرفت ویژه دانشجویان برای آشنایی با دستاوردهای نظام سلامت است.
نکته‌ای که در دولت مردمی، مورد توجه و تأکید ویژه ریاست محترم جمهوری و دولتمردان قرار دارد، تقویت دیپلماسی است. دیپلماسی سلامت نیز در این مدت، تقویت شده که نمونه‌های آن، راه‌اندازی اولین دانشگاه علوم پزشکی بین‌المللی در عراق، تقویت مناسبات و تعمیق روابط با کشورهای همسایه، برگزاری چندین دوره اجلاس گروه 5 یا G5 به میزبانی و ریاست ایران با حضور کشورهای افغانستان، عراق، تاجیکستان و نماینده سازمان جهانی بهداشت، مسئولیت ایران در دبیرخانه سلامت پیمان شانگهای، دیدارهای دوجانبه و چندجانبه با وزرای بهداشت کشورهای مختلف در ایران و در اجلاس‌های سازمان جهانی و مجمع جهانی بهداشت این سازمان و اخیراً نیز حضور فعال و امضای اسناد همکاری‌های حوزه سلامت با سه کشورامریکای لاتین یعنی کوبا، نیکاراگوئه و ونزوئلا بود. خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران با دستاوردهای ارزشمند حوزه سلامت، امروز جایگاهی فعال در سلامت دنیا و منطقه دارد.