زهرا بقولی‌زاده
خبرنگار

ایران برای هفتمین بار در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دوحه حضور دارد که خانه کتاب و ادبیات ایران، نمایندگی صنعت نشر کشور را در این نمایشگاه به عهده دارد تا همچون دیگر کشورها به معرفی آثار فاخر ادبی و فرهنگی خود بپردازد.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب دوحه در گذر تاریخ
در سال 1972 کشور قطر، نخستین دوره نمایشگاه کتاب دوحه را با حمایت کتابخانه ملی قطر (مؤسسه کتب دارالقطری) که اولین کتابخانه ملی در حوزه خلیج فارس بود کلید زد؛ این نمایشگاه که در ابتدا قرار بود به صورت دوسالانه برگزار شود، از سال 2002 تغییر رویه داد و به طور سالانه میزبان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین انتشارات بین‌المللی دنیا شد.
در نخستین دوره برپایی این نمایشگاه، بیش از 20 انتشارات بزرگ خارجی حضور داشتند.  این مهم با جذب مطرح‌ترین انتشارات بین‌المللی به‌وجود آمد و موجب تحسین جامعه بین‌المللی شد؛ اکنون نیز سی‌ودومین سال برپایی این نمایشگاه با حضور۵۰۰ انتشارات از ۳۷ کشور از تاریخ 22 لغایت 31 خردادماه 1402 در مرکز نمایشگاه‌های شهر دوحه برگزار می‌شود.

از سال 2010 قطر در نمایشگاه کشورهایی همچون امریکا، روسیه، ترکیه، ایران، ژاپن، برزیل، آلمان و فرانسه به‌عنوان کشور میهمان ویژه حضور داشته است، اما پس از برپایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب در دوحه و تبدیل شدن این شهر به یکی از قطب‌های فرهنگی جهان و همچنین بر اساس تبادلات فرهنگی و اقتصادی میان قطر و دیگر کشورها، هرسال یک کشور ازجمله عربستان، امریکا، فرانسه و سایر ملل به عنوان میهمان ویژه حضور دارند. امسال نیز عربستان میهمان ویژه این نمایشگاه است.
جمهوری اسلامی ایران نخستین‌بار در آذرماه سال 1395 همزمان با بیست‌وهفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب قطر، با مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران با نمایش ۳۰۰ عنوان کتاب در غرفه‌ای به مساحت 24 متر مربع در این رویداد بین‌المللی حضور پیدا کرد، کمی پیش از حضور رسمی ایران نیز در بیست و دومین نمایشگاه کتاب دوحه، از یک کتاب ایرانی توسط امیر قطر رونمایی شده بود.

استقبال فرهنگ‌دوستان جهان از نمایشگاه 2023
نمایشگاه بین‌المللی کتاب دوحه در سال 2021 به علت شیوع پاندومی کرونا در جهان، همانند بسیاری دیگر از رویدادهای مهم متوقف شد. پس از آن در سال 2022 با قوانین سختگیرانه‌ای آغاز به‌کار کرد، چنانکه بر اساس دستورالعمل بهداشتی دولت قطر، ظرفیت حضور بازدیدکنندگان 30 درصد گنجایش نمایشگاه قرار داده شد و متقاضیان شرکت در این رویداد پس از ثبت‌نام در سایت نمایشگاه و دریافت کد بهداشتی، می‌بایست با استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی در این نمایشگاه حاضر می‌شدند و از ورود افراد غیر واکسینه نیز جلوگیری به عمل می‌آمد که این امر نیز خود باعث کاهش استقبال و مراجعه به این نمایشگاه جهانی شد، اما پس از عبور از این بحران بین‌المللی و اعلام سازمان جهانی بهداشت در خصوص پایان بیماری مرگبار کووید 19، امسال سی‌ودومین دوره این نمایشگاه با شعار «با خواندن رشد می‌کنیم» و با حضور وزیر خارجه قطر گشایش یافت و مورد استقبال بسیاری از علاقه‌مندان به فرهنگ کتاب و کتابخوانی قرار گرفت.
جمهوری اسلامی ایران نیز همچون دیگر کشورها برای معرفی آثار فاخر ادبی و فرهنگی خود، معرفی صنعت نشر ایران و مراکز مرتبط، معرفی برنامه‌های حمایت از ترجمه و انتشار کتاب ایرانی در بازارهای جهانی و همچنین معرفی و دعوت از ناشران خارجی شرکت‌کننده برای حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در این رویداد حاضر شده است.
این نمایشگاه فرصتی را فراهم آورده است تا با رایزنی میان ناشران ایرانی و قطری، دو کشور را برای رسیدن به تفاهمنامه‌ای به منظور تبادل کتاب یاری دهد تا به این واسطه بتوان در حوزه ترجمه، چاپ و نشر به دستاوردهای قابل توجهی دست یافت.
علاوه بر اینکه حضور در این رویدادهای جهانی زمینه‌ساز معرفی حوزه کتاب و نشر ایران به بازدیدکنندگان و شرکت‌کنندگان در نمایشگاه می‌شود، امکان افزایش مشارکت ناشران از سوی دیگر کشورها به سمت ایران نیز وجود دارد؛ لذا رایزنان فرهنگی کشور باید شرایط حضور ایران در بخش‌های مختلف فرهنگی را در جهان فراهم کنند.

چگونگی حضور ایران در نمایشگاه 2023 قطر
ایران در هفتمین حضور خود در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دوحه، خانه کتاب و ادبیات ایران را به نمایندگی از صنعت نشر کشور، با غرفه‌ای به مساحت ۳۶ مترمربع در اختیار دارد که به معرفی و عرضه ۸۰۰ عنوان کتاب از ۶۰ ناشر در موضوع‌های کودک و نوجوان، کتب نفیس، آموزش زبان‌فارسی، موضوعات قرآنی و تقریب مذاهب می‌پردازد، همچنین معرفی ظرفیت‌های نشر ایران در حوزه تولید محتوا و تصویرگری کتاب کودک، برگزاری کارگاه خوشنویسی از دیگر برنامه‌های جذاب غرفه ایران در این نمایشگاه است.
دارا بودن مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با قابلیت عرضه در بازارهای جهانی نشر، تألیفی بودن کتاب‌های پیشنهادی (ارجحیت با کتاب‌های منتشره به زبان‌های عربی و انگلیسی است)، جدیدالانتشار بودن کتاب‌های پیشنهادی (اولویت با کتاب‌هایی است که آخرین ویرایش یا تجدید چاپ آنها در چهار سال اخیر باشد) و تناسب موضوعی کتاب‌های پیشنهادی (کتاب‌ها از لحاظ موضوعی در یکی از حوزه‌های دین، دانشگاهی، ادبیات پایداری، ادبیات کلاسیک، ادبیات معاصر، ایران‌شناسی، گردشگری، تاریخ، آموزش زبان‌فارسی و ادبیات کودک و نوجوان باشد) از جمله شرایط عرضه کتاب‌ها در سی‌ودومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب دوحه -قطر بود.
غرفه جمهوری اسلامی ایران، با طراحی فضای کارگاهی و قرارگیری مکان آن در مجاورت غرفه قطر و عربستان، باعث جذب مسئولان برگزارکننده این نمایشگاه شده است. از دیگر عوامل مؤثر در جلب نظر مخاطبان ایجاد جلوه‌های بصری از طریق بکارگیری آخرین دستاوردها در حوزه نشر و طراحی جلد است که غرفه ایران در نمایشگاه 1402 توانست در این بخش درخشان ظاهر شود و هنرمندان ایرانی با طراحی خلاقانه و چشم‌نواز خود، نگاه‌های بسیاری را معطوف به غرفه جمهوری اسلامی ایران کردند.
به سبب قرارگیری موقعیت جغرافیایی و همسایگی نزدیک میان دو کشور ایران و قطر و همچنین وجود تعاملات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دو کشور، زبان و ادبیات فارسی جایگاه ویژه‌ای در کشور قطر دارد و کلاس‌های متعدد زبان فارسی نیز در این کشور برگزار می‌شود به همین سبب کتاب‌های آموزش زبان فارسی در غرفه ایران در اختیار دوستداران این زبان قرار گرفت.

نسخ قرآنی نفیس زینت‌بخش نمایشگاه کتاب دوحه شد
در نمایشگاه بین‌المللی کتاب قطر، تعدادی از قرآن‌های نفیس به نمایش درآمده است. یکی از برجسته‌ترین قرآن‌هایی که در این نمایشگاه ارائه شده، قرآنی سوزن‌دوزی شده توسط محمد ماهر حاضری، خوشنویس سوریه‌ای بود که آیات کلام وحی را با قریحه‌ای کم‌نظیر روی پارچه سوزن‌دوزی کرده بود.
این شیوه از روش‌هایی است که در کتابت آیات قرآن روی پرده کعبه نیز به چشم می‌خورد، اما کتابت کل قرآن کریم به این شیوه تاکنون بی‌سابقه بوده است؛ در این قرآن هنری، آیات شریفه با نخ زرین روی پارچه‌ای از مخمل سیاه سوزن‌دوزی شده است که وزن کل قرآن کتابت شده به این شیوه حدود ۲۰۰ کیلوگرم و ابعاد هر صفحه آن یک متر در نیم متر است؛ کتابت کل این قرآن 12 سال به طول انجامیده و هر جلد آن شامل دو جزء و نیم از قرآن کریم و هر صفحه حاوی ۱۵ سطر است.
علاوه بر این، نمایش مجموعه‌ای از قرآن‌های کمیاب تاریخی ایرانی نیز بر درخشش هرچه بیشتر هنر ایرانی افزود. این قرآن‌ها توسط انتشارات دارالاحسان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب دوحه به نمایش درآمد.
این انتشارات مجموعه‌ای از قرآن‌های کمیاب تاریخی را در نمایشگاه دوحه به نمایش گذاشته که قدمتی بیش از ۵۰۰ سال دارند. قدمت برخی از قرآن‌ها به قرن سوم هجری می‌رسد و شامل نسخ قرآنی بدون نقطه یا قرآن‌هایی به خطوط کوفی، ثلث و دیگر خطوط اسلامی است.
یکی از نادرترین قرآن‌های به نمایش درآمده، نسخه‌ای از قرآن با قدمت بیش از ۶۰۰ سال است که به خط محقق در اندازه ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر نوشته شده و جلد چرمی دارد.

نمایش آثار مقام معظم رهبری در دوحه
تفاوت حضور ایران در رویداد بین‌المللی کتاب دوحه سال 2023 را می‌توان با نمایش و حضور آثار مقام معظم رهبری به خوبی احساس کرد. در این نمایشگاه حدود ۳۰ عنوان کتاب از آثار مقام معظم رهبری(مدظله العالی) و کتاب‌های مرتبط با ایشان به زبان عربی ترجمه و برای بازدیدکنندگان عرضه شده است. ازجمله این کتاب‌ها می‌توان به «حیاة المؤمنین»، «جهاد التبیین»، «رساله الصلاة و الصوم»، «الحفاظ علی»، «تفسیر سوره الممتحنة»، «تفسیر سوره المجادلة»، «نحو الجنة معا»، «المتقین الحیاة»، «تفسیر سوره التغابن»، «الاقتصاد المقاوم»، «الحسین(ع) مسیرة متواصلة»، «قضیة فلسطین»، «الوصایا العلویة»، «الحکم العلوی»، «ان مع الصبر نصرا»، «فلسطین»، «ونظم امرکم»، «الاستعمار العالمی»، «الرسائل العائلیة»، «انسان بعمر ۲۵۰سنة»، «اخلاقیات العلم»، «حقوق الانسان»، «الایمان و مستلزماتة»، «روح التوحید»، «عهد الامیر» و «مشروع الفکر الاسلامی» اشاره کرد.
 نکته حائز اهمیت استقبال بسیار خوب از این کتاب‌ها، ازسوی مخاطبان شیعه قطری، یمنی، لبنانی و ایرانیان عرب زبان ساکن قطر بود.

ویژگی‌های شاخص رویداد جهانی 2023 قطر
این دوره از نمایشگاه کتاب دوحه، بزرگ‌ترین دوره برگزاری این رویداد است چرا‌که صدها ناشر داخلی، عربی و بین‌المللی با بیش از ۵۰۰ ناشر از ۳۲ کشور حضور بهم رساندند و حدود 180 هزار عنوان و 750 هزار جلدکتاب، در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.
 این نمایشگاه از آغاز تأسیس تاکنون اهداف بسیاری را دنبال می‌کند که مهم‌ترین آن تحکیم جایگاه فرهنگ در کشور و تأیید نقش محوری دانش در تجدید حیات فرهنگی جامعه قطری بود تا بتواند چراغ راهی فرهنگی و خط فکری برای کشورهای جهان و بخصوص منطقه باشد. رویداد بین‌المللی کتاب دوحه با دارا بودن برنامه‌های فرهنگی متنوع ازجمله شب شعر، 37 سمینار فرهنگی، علمی، ادبی، اجتماعی مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرده است. سالن فرهنگی این نمایشگاه با 116 رویداد ازجمله سمینارها و نشست‌های فرهنگی و رونمایی کتاب است.
درحاشیه نمایشگاه کتاب امسال و در بخش کودکان، 48 کارگاه هنری و 87 نمایش و تئاتر عروسکی برگزار ‌شد؛ همچنین راهروی «المتنبی» میزبان 6 کتابفروشی از بغداد بود.
علاوه بر آن برگزاری مراسم آشپزی به صورت زنده با اجرای 28 سرآشپز زن و مرد از دیگر برنامه‌های جانبی این رویداد بود.
فضای مرکزی سالن نمایشگاه نیز با برپایی آثار هنری مانند نواختن عود، ویولن، هنر پلاستیک و عکاسی، فضای روح‌بخشی را رقم زده بود.
در این نمایشگاه، سمینارها و ورکشاپ‌ها، شب‌های فرهنگی، ادبی و موسیقی و جلسات نقد و بررسی کتاب با حضور گروهی از نویسندگان، روشنفکران و مبتکران قطر و کشورها دیگر برای ترویج شعار «با خواندن رشد می‌کنیم» برگزار ‌شد.
 نمایشگاه کتاب دوحه، با فراهم کردن فضایی برای تبادل فرهنگ و آموزش، فرصتی ایجاد کرده است تا کشورها، به تقویت دانش بپردازند و نگاه مختصر به تجربیات کشورهای دیگر درگذشته و حال داشته و درهای آگاهی را به سمت خود بگشایند.