پرده‌ی هشتم. طرح دفاعی صدام
ارتش عراق عزمش را جزم کرده بود تا با بهره‌گیری از درس‌های شکست‌های قبلی، خرمشهر را حفظ کند. آن‌ها تمام راه‌های نفوذ به خرمشهر را بسته بودند. همه‌ی جاهایی را که احتمال می‌دادند ایرانی‌ها نیروهای کماندویشان را هلی‌برن کنند، ماشین‌های عمودی و تیرآهنِ سرپا کاشته بود تا چتربازهای کماندو و بالگردها نتوانند پایین بیایند؛ با آن‌که ایرانی‌ها در هیچ‌کدام از عملیات‌های قبلی نیروهایشان را هلی‌برن نکرده بودند.
آماده‌ی دفاع
عراقی‌ها نیز می‌دانستند که عملیات بعدی ایرانی‌ها با هدف آزادی خرمشهر خواهد بود. علاوه بر آماده‌کردن شهر، جنوب کرخه‌کور را هم، که احتمال حمله‌ی ایرانی‌ها از آن‌جا وجود داشت، با موانع پرشمار و پیچیده مسلح کرده بودند. اگر این همه مانع هم نبود، آن‌قدر نیرو در زمین منطقه داشتند که به راحتی می‌توانستند راه ایرانی‌ها را سد کنند.
جاده‌ی اهواز-خرمشهر را هم، که ارتفاعش از دشت‌های اطراف بالاتر بود، با ساختن خاکریزهای بلند و آوردن تجهیزات و نیرو به دژی نفوذناپذیر بدل کردند. در شهر خرمشهر هم نیرو و تجهیزات فراوانی مستقر کردند.
طرح دفاعی خرمشهر
در شماره‌ی هشتم نشریه‌ی نگین ایران که به صورت تخصصی به جنگ ایران و عراق می‌پردازد، سندی منتشر شده است که در توضیح آن می‌خوانیم: این سند «اطلاعات به دست آمده از سرهنگ زار صاحب کاظم است که در عملیات فتح‌المبین به اسارت نیروهای ایرانی درآمد. وی به هنگام اسارت معاون رئیس ستاد تیپ ۹۶ پیاده مستقر در منطقه‌ی رقابیه بود و پیش از آن، به عنوان افسر رکن ۳ لشكر ۳ زرهی مستقر در منطقه‌ی خرمشهر و آبادان خدمت می‌کرد. نیروها و خطوط پدافندی عراق در خرمشهر و استحکاماتی، که آن‌ها برای دفاع از این شهر ایجاد کرده بودند، بحث محوری این سند است.»
سرهنگ عراقی وضعیت نیروهای حاضر در خرمشهر را توضیح داده بود و سپس طرح دفاعی صدام این‌گونه تشریح شده است: «صدام دستور تخریب شهر خرمشهر را صادر کرد و فرمانده لشكر ۳ و سرهنگ اکرام، فرمانده گردان مهندسی لشکر 3، آن را اجرا کردند. در مرحله‌ی نخست، ایجاد مواضع دفاعی و در مرحله‌ی بعدی تخریب خرمشهر هدف آن‌ها بود.
دفاع از خرمشهر با چهار خط دفاعی انجام می‌شود:
خط نخست در ساحل رودخانه‌ی کارون قرار دارد که با خطوط رابط سرپوشیده‌ی سراسری به هم مربوط می‌شود. این خط با استفاده از ساحل بتنی کارون، که در آن مزغل‌هایی پدید آمده، تکمیل شده است. در این مزغل‌ها، تیربار کار گذاشته شده و پرسنل می‌توانند از خطوط رابط که در عمق منشعب می‌شود، به سرعت خود را به خط اول برسانند. خیابان‌های منتهی به ساحل کارون با حلقه‌های زیاد سیم خاردار مسدود شده است. باید یادآور شد عمق این خط حدود دویست متر است.
افزون بر موارد مزبور، برخی از منازل مشرف به خیابان، ساحل و رودخانه نیز تجهیز شده‌اند و خط نخست ساحلی را تقویت می‌کنند.
خط دوم پدافند که به احتمال زیاد، جهت آن به طرف شمال است، با تخریب منازل و ایجاد میدان دید و ایجاد خاکریز با استفاده از مصالح ساختمان‌ها و سنگرها و موانع در جلو آن تعبیه شده است. فاصله‌ی خطوط دفاعی از یکدیگر حدود هفتصد متر تا یک کیلومتر است.
خط سوم نیز، مانند خط دوم، با تخریب ساختمان‌ها و مناطق مسکونی و تسطیح آن‌ها ایجاد شده است.
خط چهارم در امتداد جاده‌ی کمربندی و با ایجاد خاکریز و سنگر و موانع مصنوعی ایجاد شده است.»
سرهنگ صاحب‌کاظم پیچیدگی‌های این خطوط دفاعی را این گونه روایت کرده است: «هر خط دفاعی با یک میدان مین به عمق چهارصد متر که بیشتر آن‌ها ضدنفر و تله‌گذاری شده‌اند، تقویت شده است. در جلوی هر خط دفاعی حدود پنج تا شش متر معبر به عرض پانزده متر در میدان‌های مین ایجاد شده است که خطوط دفاعی را به یکدیگر متصل می‌کند و معمولاً در امتداد خیابان‌های آسفالت شهر است. این معبرها با نوار پارچه ی سفید و در شب با نوار شبرنگ و فانوس و مواد فسفری مشخص شده‌اند. ارتفاع خاکریز هر خط دفاعی بین سه تا چهار متر است. در هر میدان مین، مقدار زیادی مین به کار برده شده که در مجموع، به صورت دژ محکمی در آمده است. در خط دفاعی یکم (ساحل کارون)، تعداد یازده بشکه مواد آتش زا (احتمالاً، ترکیبی از ناپالم و نفت) که
از طریق لوله‌هایی به ساحل رودخانه متصل است، احداث شده که در صورت احساس خطر با اشتعال آن‌ها سطح کارون برای مدت تقریبی چهل تا پنجاه دقیقه با شعله‌ی آتش پوشانده خواهد شد و فرصتی برای نیروهای مدافع پدید خواهد آورد. این بشکه‌ها با کیسه گونی شن استتار و حفاظت می‌شود. از این نوع بشکه‌ها در منطقه‌ی مسئولیت تیپ ۲۲ تعداد هفت بشکه، در منطقه‌ی تیپ ۱۱۳، تعداد دو بشکه و در منطقه‌ی یگان‌های کماندو، یک بشکه تعبیه شده است. در مواقع ضروری، مواد آتش‌زا با گلوله‌های آتش‌زا و احتمالاً شعله‌افکن آتش زده می‌شود.» و توضیح داده بود که «منطقه‌ی کارون و خرمشهر با یک شبکه‌ی مدار بسته‌ی تلویزیونی که مرکز آن در قرارگاه تیپ ۲۲ است، پوشش داده شده است و تمامی حرکات کنترل می‌شود.
در قسمت‌های باز شمالی خرمشهر و جنوب جاده‌ی خرمشهر-شلمچه، برای جلوگیری از فرود چترباز میله‌های زمینی به ارتفاع دو متر کار گذاشته شده است و افزون بر آن از تمامی خودروهای اوراقی و منهدم‌شده نیز که اغلب، به صورت تله در آمده‌اند، استفاده شده است. به دلیل احتمال تهدید و حمله به خرمشهر یا تهدید جاده‌ی خرمشهر-شلمچه، جاده‌ای از پل نو در امتداد نهر فیلبه و روستای فیلبه تا روستای خین و سپس، روی جاده‌ی مرزی شلمچه تا روستای حدود احداث شده است که به خاکریز عراق وصل می‌شود و بدین ترتیب، ارتش عراق می‌تواند نیروهای خود را از جنوبی‌ترین منطقه تدارک کند. در منطقه‌ی ایستگاه گرمدشت در غرب و عمود بر جاده هم، خندقی به طول پنج کیلومتر احداث شده است.
مدیریت راه‌های عراق مسئول عریض کردن نهر خین شده و این نهر از پاسگاه حدود تا شلمچه و سپس تا هورالعظیم امتداد یافته است. همچنین، یک پل فلزی به طول هشت متر روی خین در شلمچه احداث شده که آب کانال از زیر آن عبور می‌کند.»
قدرت ایران
آن‌چه به نیروهای ایران کمک می‌کرد شناسایی دقیق وضعیت دشمن بود که بخشی از آن با تصاویر ماهواره‌ای به دست می‌آمد و بخشی از بازجویی‌ها از فرماندهان اسیرشده و بخشی نیز با شناسایی نزدیک که بسیار دقیق انجام می‌شد؛ «گروهی از نیروهای شناسایی بارها از رودخانه‌ی کارون گذشتند و هر شب ده‌ها کیلومتر پیاده منطقه را شناسایی کردند. پاهایشان تاول زده و زخم شده بود؛ دردناک. شبی خواستند به بچه‌ها استراحت بدهند.
فرمانده می‌گفت امکان ندارد. به هیچ‌وجه. یک شب عقب افتادن عملیات هم به صلاح نیست. خودم همراهتان می‌آیم. می‌گفت تمامش کنید. دستتان باید به جاده بخورد. می‌خواست مطمئن شود گردان‌ها شب عملیات بدون درگیری تا جاده می‌روند. می‌گفت اگر قبل از رسیدن به جاده با عراقی‌ها درگیر شوند، قتل‌عام می‌شوند. بچه‌های شناسایی پوست و استخوان شدند. هر کدام ده، دوازده کیلو کم کرده بودند. اما شب آخر به جاده دست زدند. آن‌قدر رفتند بین عراقی‌ها شناسایی كه جای دقیق تمام امكانات و تجهزات عراقی‌ها را بلد شدند.»
