نیروی دریایی ایران روی تیتر رســـــــــــــــــــــانه‌های دنیا
محسن احدی
روزنامه‌نگار
بر کسی پوشیده نیست که توسعه کشتیرانی در گذشته سبب توسعه تجارت گردید و همین موضوع سبب انباشت ثروت و همچنین کشورگشایی دولت‌های غربی که به دوران استعمار مشهور شد، منجر گشت. از همین روست که بسیاری، قدرت دریایی را بستری برای تمدن‌سازی دانسته و کشورهای در مجاورت با دریا با درک درست از پتانسیل داشته‌های خود، توانستند در تاریخ نام اثرگذاری از خود به جای بگذارند. در زمان حاضر نیز یکی از مؤلفه‌های قدرت کشورها و توسعه‌یافتگی در فضای بین‌الملل، میزان اثربخشی قدرت دریایی آن کشور است که بسیاری از کشورها به توسعه ناوگان دریایی در حوزه اقتصادی و نظامی خود می‌پردازند.
در ایران نیز از هزاران سال پیش به‌دلیل مجاورت با دریا، توسعه کشتیرانی و مراوده دریایی با دیگر کشورها به منظور تجارت از اهمیت برخوردار بوده است و سازه‌های بجا مانده در بندر باستانی سیراف بوشهر و تجارت دریایی با آفریقا و نسل شیرازی‌های ساکن زنگبار نشان‌دهنده این موضوع است. بعد از انقلاب اسلامی نیز اهمیت نیروی دریایی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت جمهوری اسلامی ایران به حدی مورد توجه قرار گرفت که رهبر معظم انقلاب از عنوان نیروی راهبردی دریایی برای آن استفاده کردند. با این اطلاق بود که حضور پیاپی ناوگروه‌های متعدد نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی خارج از آب‌های سرزمینی کشور آغاز و تا اقصی نقاط این کره خاکی گسترش یافت.
از مقابله با دزدان دریایی تا حضور مقتدرانه با پیام صلح در آب‌های آزاد
ناوگروه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار در سال 1388 با هدف مقابله با پدیده دزدان دریایی به خلیج عدن و تنگه باب‌المندب که در فاصله سه هزار کیلومتری از آب‌های سرزمینی ما قرار دارند، اعزام شدند تا از تجارت آزاد کشورمان در این منطقه ناامن دفاع کرده و مانع از تعرض به کشتی‌های تجاری، نفتکش‌ها و قایق‌های صیادی شوند. حضور این ناوگروه‌ها به همراه تعدادی از تکاوران دریایی نیروی راهبردی ارتش کشورمان، بارها به درگیری با دزدان دریایی و نجات شناورهای ایرانی و خارجی انجامید.
با گسترش دامنه تهدیدات اینچنینی به دریاهای دیگر نظیر دریای سرخ، حوزه مأموریتی ناوگروه‌های ارتش از خلیج عدن فراتر رفت و هدف‌های حضور به مناطق مختلفی از جمله دریای سرخ، اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس گسترش یافت و هم اکنون شناورهای نداجا لاقل یک بار به عمده مناطق مهم دریایی در کره زمین سفر کرده‌اند.
امیر دریادار شهرام ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش در همین زمینه در مهر سال 1401 گفت: نیروی دریایی راهبردی ارتش بیش از پنج هزار کشتی باری و تجاری و همچنین نفتکش را با اقتدار تحت اسکورت قرار داده است و واحد‌های شناور به‌صورت کاملاً مجهز حضور مقتدرانه‌ای در سراسر آب‌های جهان دارد.
حضور در حیاط خلوت امریکا، پیش به سوی امریکای لاتین
مهرماه سال 1401 فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از آغاز مأموریت ناوگروه ٨۶ نداجا برای دریانوردی پیرامون کره زمین خبر داد و گفت: این ناوگروه با شروع ماه ربیع‌الاول (اوایل مهرماه امسال) حرکت خود را آغاز کرده و قرار است به دور کره زمین گردش کند تا اقتدار مردم عزیزمان را به همه جهانیان نشان دهد.
پیش از این ناوگروه 75 نیروی دریایی ارتش متشکل از ناوبندر مکران و ناوشکن سهند توانسته بود در سال ۱۴۰۰ برای اولین بار وارد اقیانوس اطلس شود. دریانوردی در اقیانوس اطلس شمالی نخستین حضور نظامی جمهوری اسلامی ایران در نیم‌کره‌شمالی زمین به‌شمار می‌آید. این ناوگروه از بندرعباس حرکت کرد و پس از 30 روز دریانوردی وارد اقیانوس اطلس شد. در ادامه این ناوگروه با عبور از کانال مانش، دریای بالتیک و خلیج فنلاند، وارد سن‌پترزبورگ شد و در مراسم سالگرد تأسیس نیروی دریایی روسیه حضور یافت. ناوگروه هفتاد و پنجم نیروی دریایی با ۱۳۳ روز دریانوردی در دریاهای آزاد و اقیانوس‌ها و طی ۴۴ هزار کیلومتر، رکورد دریانوردی نیروی دریایی را شکسته بود.
بدین ترتیب اعلام این مأموریت نیروی دریایی با واکنش امریکا مواجه شد. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا گفت: ما از این ادعای نیروی دریایی ایران آگاهی داریم و همچنان بر تلاش‌ها و اظهارات ایران مبنی بر قصدش برای توسعه حضور نظامی در نیمکره غربی نظارت می‌کنیم.
به هر حال برای واشنگتن خوشایند نیست که ناوشکن‌های ایرانی را در نزدیکی مرزهای خود و به نحوی حیاط خلوت خود در امریکای لاتین مشاهده کند. در سال 1399 نیز ایران در اوج تحریم‌های خود و ونزوئلا و همچنین تحت شدیدترین تهدیدها توسط دولت ترامپ، پنج نفتکش خود را عازم کاراکاس کرد که با وجود تهدیدات امریکا، این نفتکش‌ها به سلامت به مقصد خود رسیدند.
ناوهای ایرانی بر موج رسانه‌های بین‌الملل
عبور ناوگروه 86 نیروی دریایی ایران از اقیانوس اطلس و پهلوگیری در بندر ریودوژانیروی برزیل ضمن آنکه پیام‌های سیاسی خود را در پی داشت، در افکار عمومی و رسانه‌های بین‌المللی نیز بازتاب وسیعی یافت.
USNI News پرتال اخبار و تحلیل آنلاین مؤسسه نیروی دریایی ایالات متحده در گزارشی به لنگر انداختن ناوگروه 86 نیروی ارتش جمهوری اسلامی ایران در بندر ریودوژانیرو پرداخت و ضمن اشاره به این موضوع که این سفر رکوردی برای سفر دریایی ایران محسوب می‌شود، اقتدار این کشور را در حالی به نمایش می‌گذارد که برخی از چهره‌های اپوزیسیون ایرانی تلاش دارند تهران را ضعیف نشان دهند.
اشاره این پرتال به اعتراضات در داخل ایران بود که برخی چهره‌های مخالف نظام جمهوری اسلامی و برخی سران کشورهای غربی به روشنی ضمن حمایت از این اعتراضات، معتقد بودند که دیگر کار جمهوری اسلامی تمام است و از همین رو به سناریو‌پردازی در مورد آینده ایران می‌پرداختند؛ ولی این سفر دریایی نشان‌دهنده موضوعی غیر از تحلیل‌های آنها بود.
کشمیر آبزرور نیز با پرداختن به این سفر و انتشار سخنان فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی، نوشت: ایران با این کار عملاً یک دور کامل کره زمین را سفر خواهد کرد که سفری پیچیده و شامل سه اقیانوس هند، آرام و اطلس بوده و در این مسیر باید از تنگه‌های استراتژیک بسیاری عبور کرد که این موضوع نشان می‌دهد تهران آماده مقابله قدرتمندانه با هر خطر خارجی است.
میدل ایست مانیتور نیز در گزارشی به حضور نیروی دریایی ایران در امریکای لاتین و احتمال عبور ناوهای جنگی ایرانی از تنگه پانامه که پنج درصد از تجارت بین‌المللی از طریق این آبراهه انتقال می‌یابد، اشاره کرد که موجب خشم شدید مقام‌های امریکایی شده است.
این نشریه نگرانی از حضور ایران در امریکای لاتین را که پیش از این تحت همکاری‌های اقتصادی تهران و کاراکاس گسترش یافته بود و حالا ابعاد نظامی و امنیتی به خود می‌گرفت را امری نگران کننده برای واشنگتن قلمداد کرد که دقیقاً خلاف رویه‌ای است که کاخ سفید در سال‌های اخیر در راستای تشدید تحریم‌های اقتصادی و انزوای سیاسی ایران در پیش گرفته بود.
میدل ایست مانیتور سخنان ودانت پاتل سخنگوی وزارت خارجه امریکا را مورد توجه قرار داد که بر تشدید تحریم‌های ایران از سوی واشنگتن و همچنین تنبیه افراد و کشورهایی که در راستای مقابله تهران با تحریم‌های امریکا به تهران یاری می‌کنند، تأکید کرده بود.
عرب نیوز دیگر رسانه‌ای بود که به این سفر تاریخی پرداخت و آن را موجب خشم و عصبانیت شدید مقام‌های امریکایی دانست.
مؤسسه فرانسوی روابط بین‌الملل نیز با انتشار مقاله‌ای به قلم کلمت در مه ، این سفر را نمایش قدرت، دیپلماسی دریایی و استراتژی ارتباطات از سوی ایران دانست، امری که به نیروهای نظامی ایران اجازه می‌دهد تا دیپلماسی دریایی را نه تنها با روسیه و چین، بلکه با کشورهای دیگر مانند اندونزی و برزیل توسعه دهند.
حضور دریایی ایران در اقیانوس آرام جنوبی تأکید مجددی بر جاه‌طلبی‌های ایران برای حضور و همچنین اثبات نقش خود در ظهور نظم بین‌المللی جدید پساغربی بوده و همچنین نشان‌دهنده ناکارآمدی تحریم‌های غرب در محدود کردن پیشرفت نظامی تهران است. روایت رسمی نیز بر برتری توان دریایی ایران تأکید دارد. هدف تقویت گفتمان رسمی درباره موفقیت‌های انقلاب اسلامی در زمینه خودکفایی نظامی با‌وجود سال‌ها تلاش برای تحریم و دور کردن ایران از فناوری‌های نوین نظامی و از طریق حضور جهانی نیروی دریایی این کشور است.
مقامات نظامی تهران توضیح می‌دهند که سفر نیروی دریایی آنها به دور از مرزهایشان پاسخی به حضور نیروهای مسلح غرب در محیط منطقه‌ای نزدیک ایران است.
تغییر ژئوپلیتیک بازی به نفع ایران
نشریه ژئوپلیتیک حضور ناوگروه دریایی ایران در نزدیکی کانال پاناما و همچنین امریکای لاتین را به چالش کشیدن هژمونی ایالات متحده در منطقه‌ای دانست که سال‌ها بود حیاط خلوت واشنگتن محسوب می‌شد و این در حالی است که امریکا تلاش دارد تا تهران را در منطقه خود محدود و منزوی کند.
این نشریه به تغییرات در نظام جهانی پرداخت که دوران گذار به یک نظام چند قطبی در جریان است و هدف ایران را حضور جدی در این رقابت و تثبیت خود به‌عنوان بازیگری اثرگذار و همچنین تحمیل این گزینه به دیگر بازیگران دانست.
این نشریه لنگر انداختن ناوهای جنگی ایرانی در برزیل را در کنار سونامی خیزش دولت‌های چپگرا در امریکای لاتین، خبر خوبی برای واشنگتن نمی‌داند و با توجه به رابطه خوب تهران با دولت‌های چپگرای این منطقه و همچنین رابطه نه چندان مناسب ایالات متحده با این دولت‌ها، نتیجه گرفته است که تهران بازی‌ای را شروع کرده که به تغییر ژئوپلیتیک به نفع ایران منجر خواهد شد.
نگرانی رژیم صهیونیستی از نمایش قدرت کشتی‌های ایرانی
آسوشیتدپرس ضمن پرداختن به ابعاد مختلف این سفر دریایی، به نگرانی تل‌آویو از آن اشاره کرد و توئیت سخنگوی وزارت خارجه رژیم صهیونیستی را منتشر کرد که در آن پهلوگیری ناوهای ایرانی در بندر ریودوژانیرو را خطرناک دانسته و از برزیل خواسته بود تا هرچه زودتر به این کار پایان دهد.
آسوشیتدپرس این سفر را تلاش ایران برای به چالش انداختن هژمونی واشنگتن در امریکای لاتین دانست، در حالی که ایالات متحده سال‌ها است تلاش دارد تا تهران را در مناطق پیرامونی خود به چالش بکشد.
همچنین تد کروز سناتور تندروی حزب جمهوری‌خواه امریکا که از چهره‌های شناخته شده علیه ایران می‌باشد، در گفت‌و‌گو با این خبرگزاری خاطرنشان کرد که ایالات متحده قبلاً دو کشتی جنگی ایران را تحریم کرده است و بندر ریودوژانیرو و هر ارائه دهنده خدمات برزیلی اکنون در معرض خطر تحریم قرار دارند.
کروز همچنین در توئیتی نوشت: دولت بایدن موظف است تحریم‌های مربوطه را علیه ایران و برزیل اعمال کرده و همکاری با برزیل در زمینه تلاش‌های ضد تروریسم ایالات متحده را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد و مجدداً بررسی کند که آیا برزیل اقدامات مؤثر ضد تروریسم را در بنادر خود حفظ می‌کند یا خیر.
خبرنامه کشورهای خلیج که به اخبار مربوط به کشورهای عرب منطقه خلیج فارس می‌پردازد، این سفر را از دیدی منفی مورد توجه قرار داد و خواستار برخورد امریکا با رفتار خشونت‌طلبانه ایران دانست. این نشریه بدون اشاره به حضور نیروهای خارجی در منطقه خلیج فارس، خواستار برخورد با تهران شد.
هوستن هرالد سفر ناوگروه ایرانی به امریکای لاتین را در راستای افزایش همکاری میان تهران با کشورهای امریکای جنوبی تحلیل کرد و نوشت: ایران در سال‌های اخیر تمرکز بیشتری بر انتقال ارتش خود به سرزمین‌های امریکای لاتین داشته و روابط با دولت‌های ضد امریکایی در منطقه، بویژه در ونزوئلا را تقویت کرده است. این حرکات به منظور تحریک ایالات متحده و نشان دادن این موضوع است که تهران توانایی استقرار توان نظامی خود را در فاصله کمی از خاک ایالات متحده دارد.
جوزف هومیر تحلیلگر امنیت ملی که به‌عنوان مدیر اجرایی اندیشکده مرکز جامعه آزاد امن بر مسائل امریکای لاتین تمرکز دارد، در گفت‌و‌گو با این نشریه گفت: ایران با برگزاری رزمایش‌های مشترک با متحدانی مانند روسیه و چین، زمینه را برای این نوع سفر فراهم کرده است؛ دو کشوری که روابط خود را با کشورهای امریکای لاتین نیز تقویت کرده‌اند.
هومیر گفت: این چیزی است که ایران در 30 یا 40 سال گذشته در امریکای لاتین با ایجاد سفارتخانه‌ها و توافق‌های دوجانبه با بسیاری از کشورها ساخته است. هدف ایران همیشه حضور نظامی در امریکای لاتین بوده است، بنابراین اصلاً تعجب‌آور نیست که نیروی دریایی این کشور اعلام کند که قصد دارد از کانال پاناما عبور کند.