راهبرد ملی حفاری ایران ساخت تجهیزات یکپارچه برای سازندگان داخلی
افزایش تولید چاه‌های کم بازده، بهینه‌سازی مصرف سوخت، جمع‌آوری گازهای همراه نفت، تکمیل زنجیره ارزش افزوده در صنعت پتروشیمی و نیازهای کالایی صنعت نفت که از خارج از کشور وارد میشود، شاید خلاصه‌ای از همه نیاز فناورانه صنعت نفت باشد. واقعیت این است که ثمره دانش‌بنیان شدن این صنعت، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری است.
با گذشت بیش ازیک سال از شروع به کار دولت سیزدهم، در زمینه خنثی کردن تحریم‌های حوزه نفت و گاز کشور بیشترین اقدام‌ها انجام شده که مهم‌ترین بخشی که باید به سمت خنثی کردن تحریم فروش اقلام راهبردی برود، همین صنعت نفت و گاز کشور است که مسئولیت تولید انرژی و همچنین کالاهای مختلف را برعهده دارد.
در مدت زمان استقرار دولت سیزدهم، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه صنعت نفت از مرز ۵۵۰ عدد گذشته که این نشان از رشدی بیش از سه برابری دارد. برهمین اساس و با هدف بررسی وضعیت دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت، گفت‌وگویی با حمیدرضا گلپایگانی، مدیرعامل شرکت ملی حفاری ایران صورت گرفته که از نظر می‌گذرد:
مهم‌ترین اقدامات سال 1401 شـرکت ملی حفاری ایران در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان چه بوده و برای امسال چه اهدافی دنبال میشود؟
شرکت ملی حفاری ایران به عنوان اولین مولود اقتصادی انقلاب اسلامی در سال 1358 به فرمان امام خمینی(ره) تأسیس شد و با توجه به فناوری پیشرفته صنعت حفاری در جهان و نبود تجربه کافی در این خصوص تا پیش از آن، این شرکت از ابتدای کار خود همواره ارتباط تنگاتنگی با دانشگاه‌ها و سازندگان و صنعتگران داخلی داشته است و با همت کارکنان سختکوش و همفکری و هم‌افزایی با مجموعه‌های علمی و پژوهشی با وجود محدودیت‌ها و تحریم‌های ظالمانه، به نحو شایسته در انجام وظایف خود پاسخگوی صنعت نفت کشور بوده است.
با توجه به نامگذاری سال 1401 به عنوان سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین از سوی مقام معظم رهبری، شرکت ملی حفاری شناسایی شرکت‌های دانش‌بنیان که محصولات تولیدی آنها مورد نیاز صنعت حفاری بوده را در اولویت برنامه‌های خود قرار داد و از توانایی‌ها و ظرفیت‌های دانش‌بنیان‌ها در جهت بومی‌سازی قطعات و تجهیزات و جلوگیری از خروج ارز استفاده به عمل آورده و در این راستا با برنامه‌ریزی و در گام نخست با برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی درون سازمانی با مدیریت‌های مختلف شرکت، در زمینه شناسایی نیازهای فناورانه شرکت اقدام و پس از بررسی کارشناسی و تخصصی در قالب 50 طرح، نیاز فناورانه شرکت تدوین گردید و با برگزاری 30 جلسه با شرکت‌های دانش‌بنیان در پارک‌های علم و فناوری به عنوان رویدادهای فناورانه جهت اعلام نیازها و ایجاد ارتباط مؤثر و کارآمد برای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام و در همین ارتباط هم اکنون 74 شرکت دانش‌بنیان در فهرست منابع سازندگان این شرکت قرار گرفته‌اند.
همچنین در تیرماه سال گذشته اقدام به برگزاری «نشست هم‌اندیشی تولید دانش‌بنیان و صنعت حفاری» با حضور بیش از 200 مجموعه مختلف در 3 گروه اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان و سازندگان، دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری و حامیان از جمله بانک‌ها و صندوق پژوهش و فناوری گردید و از مسیرهای مختلف تعریف شده اعم از پروژه‌های پژوهشی و تولید بار اول و ساخت داخل محصولات، دستیابی به نیازهای فناورانه پیگیری میشود.
یکی از بسترهـای حضور دانش‌بنیان‌ها در تأمین قطعات راهبردی است، با توجه به تأمین 70 درصد تجهیزات در داخل، برنامه این شـرکت برای جلوگیری از خروج ارز و حمایت از تولید 30 درصد تجهیزات وارداتی در حمایت از دانش‌بنیان‌ها چیست؟
تاکنون 70 درصد قطعات راهبردی تجهیزات صنعت حفاری بومی‌سازی شده و برای 30 درصد باقیمانده بررسی‌های فنی و تخصصی به عمل آمده و اقدامات لازم در این زمینه در حال انجام است،. البته برنامه راهبردی شرکت ملی حفاری ایران حرکت به سمت ساخت تجهیزات به صورت یکپارچه و تجاری‌سازی آن برای سازندگان داخلی می‌‌باشد زیرا تعویض قطعات ساخته شده جدید برای تجهیزات فرسوده کارایی مناسب نداشته و مدت زمان عملکرد مفید را کاهش و دوره‌های تعمیرات را افزایش می‌‌دهد و لذا ساخت تجهیزات کامل در اولویت کاری این شرکت می‌‌باشد.
نکته‌ای که در این زمینه لازم است به آن توجه شود، این است که تمامی قطعات صنعت حفاری، قطعات پرمصرف نیستند و تعداد قابل توجهی از آنها، نیاز به تأمین مستمر ندارند. بنابراین موضوع این نیست که برای تعدادی از اقلام پر مصرف تلاشی مبنی بر داخلی سازی صورت نگرفته است بلکه مسأله اصلی را باید این گونه تعریف کرد که صنعت حفاری با توجه به اهمیت آن و رقابت بر سر دستیابی به سرعت و دقت بیشتر و ریسک کمتر، همه روزه با تجهیزات و فناوری جدیدی مواجه است که از علوم مختلف از مکانیک و متالورژی تا الکترونیک و نانو فناوری و... در آنها استفاده میشود و بر همین اساس تمرکز شرکت بر همکاری با مجموعه‌های دانش‌بنیان بر پایه طراحی و ساخت تجهیزات با فناور محور در این صنعت استوار است.
با توجه به برخورداری شرکت از متخصصان باتجربه و آگاه به تجهیزات و قطعات صنعت نفت، پس از شناسایی شرکت‌ها و سازنده‌های دانش‌بنیان، بستر مناسبی برای بازدید متخصصان و کارشناسان شرکت‌های دانش‌بنیان از دستگاه‌ها و تجهیزات حفاری ایجاد و اطلاعات فنی و مورد نیاز سازندگان در اختیار آنان قرار داده میشود تا بتوانند در پیشبرد اهداف صنعت و بومی‌سازی تجهیزات در داخل کمک ارزنده‌ای داشته باشند.
با توجه به فضای حاکم بر کسب و کار دانش‌بنیان‌ها، نوع همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان را تا چه میزان دارای ریسک ارزیابی می‌‌کنید؟
مهم‌ترین نکات مورد نظر در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان، لزوم کیفیت و رعایت استانداردهای شرکت ملی نفت ایران در هنگام تولید انبوه، اخذ گواهینامه‌های استاندارد، آزمایش‌های میدانی و عملکردی و تأیید صلاحیت تجهیزات در محل کارخانه، ساخت نمونه اولیه و سپس تجاری‌سازی آن، پایداری و استمرار فعالیت برای اطمینان از تولید مستمر و ایجاد فضای رقابتی است.
گرچه فضای علم، فضای محدودی نیست ولی فضای فناوری بسیار رقابتی است و شرکت‌های پیشرو در جهان به دلیل برخورداری از فناوری توانسته‌اند این جایگاه را کسب نمایند و به همین دلیل تلاش مشترک همکاران در این صنعت که در نهایت کاربران تجهیزات فناورانه هستند و مجموعه‌های دانش‌بنیان و سازندگان که تولیدکنندگان این تجهیزات می‌‌باشند، مهم‌ترین عامل در کاهش ریسک در می‌‌باشد.
عرصه دانش‌بنیان‌ها با چالش‌هایی چون سـختی ارائه مجوز، کمبود منابع مالی و بی اعتمادی نسـبت به شـرکت‌های دانش‌بنیان مواجه است؛ چگونه می‌‌توان نسبت به کاهش موانع فعالیت دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت کمک کرد؟
شرکت ملی حفاری ایران به عنوان استفاده کننده از خدمات شرکت‌های دانش‌بنیان براساس قوانین و دستورالعمل‌های جاری حمایت‌ها و پشتیبانی لازم را انجام می‌‌دهد. ولی لازم است قوانین بالادستی مانند قانون مناقصات، شرایط پرداخت، اختصاص منابع لازم و ویژه در بودجه‌های دولت و سازمان‌ها، ایجاد زیرساخت‌ها و آزمایشگاه‌های مرجع، تأمین مواد اولیه، انسجام بیشتر و هم‌راستا شدن سازمان‌های حمایت کننده و وضع قوانین که تسهیلگر تولید داخل توسط سازندگان و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌‌گردد، می‌‌تواند راهگشا باشد.
سازمان‌ها باید بر اساس سیاست‌های کلی نظام و راهکار‌های اقتصاد مقاومتی حرکت نمایند نمایند، لذا حمایت‌ها از بالا و همراهی از پایین، تنها راهکار حل این مشکلات می‌‌باشد، با توجه به قوانین بالادستی موجود، محدودیت‌ها مرتفع شوند، در همین حال می‌‌توان با وضع کردن قوانینی همچون فرآیند تولید بار اول در کشور، شرایط مناسب‌تری جهت همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد کرد.
چرا سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در اقتصاد ملی پایین است؟
سهم شرکت‌های دانش‌بنیان به علت کوچک بودن سهم ظرفیت اکثر این شرکت‌ها در تولید و نیز عدم صادرات محصولات به خارج از دلایل کوچک بودن این سهم است. همان طور که اشاره شد، سال‌ها فرهنگ مصرف‌گرایی در سازمان‌ها رسوخ کرده و تغییر فرهنگ و اعتماد می‌‌بایست صورت پذیرد.
با توجه به باور غلط بعضی از مدیران و مسئولان نسبت به کالای ایرانی و عدم توجه به نیروی انسانی متخصص که مهم‌ترین رکن اقتصاد دانش‌بنیان است، سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در اقتصاد پایین است.
برای افزایش این سهم در اقتصاد ملی انجام چه اقداماتی مناسب است؟
شرکت‌های دانش‌بنیان باید بازوان توانمند و زیربنای صنایع بزرگ کشور شوند، هرچند همچنان باید چابکی علمی و خلق فناوری خود را حفظ نمایند. صنعت نفت و حفاری، فولاد، صنایع نیروگاهی و دیگر صنایع زیربنایی کشور می‌‌بایست شرکت‌های دانش‌بنیان را تقویت نمایند و به همکاران راهبردی در این زمینه تبدیل شده و شرکت‌های دانش‌بنیان از سود این صنایع سهم داشته باشند. باید طبق فرمایشات مقام معظم رهبری، جهت رشد و اصلاح امور اقتصادی به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت نمود و اگر این سیاست را دنبال کنیم، منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد خواهیم داشت.
زنجیره ارزش در صـنعت نفت در سال‌های قبل مهجور مانـده است؛ چگونه می‌‌توان در تعامل با دانش‌بنیان‌ها به خلق زنجیره ارزش توجه بیشتری کرد؟
خب البته تلاش‌های قابل توجهی برای بهینه نمودن کلیه فعالیت‌ها و فرایندها در سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف صنعت نفت شده است ولی تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان می‌‌تواند نقش بسیار مهمی در ارتقای بهره‌وری و بهینه نمودن فرایندها در زنجیره ارزش صنعت نفت داشته باشد. تزریق دانش روز همراه با خلاقیت و اعتماد به نفس به صنعت نفت، راهکاری کلیدی است. شرکت‌های دانش‌بنیان نه تنها در تولید تجهیزات و دستیابی به فناوری‌ها، بلکه در فرآیندهایی مانند منابع انسانی و بازاریابی نیز می‌‌توانند نقش شتاب بخشی ایفا نمایند.
شرکت متبوع جنابعالی تا چه میزان به استفاده از خدمات دانش‌بنیان‌ها وابستگی دارد؟
شرکت ملی حفاری ایران به عنوان یک شرکت فناورمحور، فعالیت‌های صف همگی از طریق تجهیزات با فناوری پیشرفته شناخته می‌‌شوند و به طور مستمر با به‌روز شدن آنها در دنیا مواجه هستیم. از این رو با تأسیس شرکت پس از انقلاب و خروج شرکت‌های حفاری غربی، همواره با کمک متخصصان و سازندگان و نوآوران جامعه دانش‌بنیان پیرامون خود توانسته است راه پر فراز و نشیب خود را در بیش از 40 سال بپیماید و شرکت‌های دانش‌بنیان و سازندگان متعددی در شهرک‌های صنعتی و سراسر کشور پا به پای این صنعت آموخته‌اند و سعی و خطا کرده‌اند و باز آموخته‌اند تا هم اکنون با افتخار می‌‌گوئیم که صنعت نفت و حفاری کشور را کاملاً ملی نگهداشته‌ایم و تا پای جان از آن پاسداری می‌‌کنیم.
تعداد شرکت‌های دانش بنیان در صنعت نفت در دو سال اخیر رشد فراوانی داشته؛ صنعت نفت در دولت سـیزدهم چه اقدامات مهمی انجام داده که تعداد این شـرکت‌ها رو به فزونی گذاشـته است؟
پس از بیانات رهبر معظم انقلاب مبنی بر توجه و لزوم رشد شرکت دانش‌بنیان به عنوان حلقه مهم رشد اقتصادی کشور، صنعت نفت به عنوان صنعت مادر و پیشران اقتصاد و صنایع کشور توجه ویژه‌ای در جهت شناسایی و رشد، حمایت و ارتباط بیشتر و کارآمد با شرکت‌های دانش‌بنیان نمود که طی سال‌های اخیر در شرکت ملی حفاری با رشد 60 درصدی تعامل، ارتباط و واگذاری کارها را به این شرکت‌ها افزایش داده است. همان گونه که اشاره شد، با برنامه‌ریزی خاص در شرکت ملی حفاری ایران، حجم نیازهای فناورانه عرضه شده به مجموعه‌های دانش‌بنیان با رشد بسیار قابل توجهی مواجه شد.
در سطح شرکت ملی نفت ایران نیز ستاد تحول دانش‌بنیان تشکیل گردید و اقدامات مشابهی در تدوین و ارائه نیازهای فناورانه صنعت نفت به مجموعه‌های دانش‌بنیان صورت گرفت.
طبیعتاً این امر باعث ترغیب جوانان متخصص، خوشفکر و فعال به ورود به این عرصه می‌‌گردد تا با تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان در پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد دانشگاه‌ها، بتوانند حضور مؤثری در این زمینه داشته و در اقتصاد دانش‌بنیان کشور نقش ایفا نمایند. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان رو به افزایش است زیرا شرکت ملی حفاری ایران شناسایی و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان را جهت بومی‌سازی قطعات و تجهیزات در رأس فعالیت‌های خود قرار داده است و با ایجاد دسترسی مناسب از نظر ارائه اطلاعات فنی و پرداخت مطالبات بموقع نسبت به بهره‌مندی از نیروی انسانی متخصص شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام نموده است.
از نظر جنابعالی آیا صـنعت نفت در واگذاری پروژه‌ها به شـرکت‌های دانش‌بنیان سرعت خوبی دارد؟
در حد ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین منابع و امکانات براساس قوانین جاری سرعت خوبی داشته ولی قطعاً با رفع مشکلات ایجاد بسترهای لازم در زمینه‌های وضع قوانین، تخصیص منابع مالی و حمایت‌های بیشتر از رفع نیازها با استفاده از توان داخلی، این سرعت بیشتر خواهد شد. در واقع گام‌های خوبی برای چابک‌تر شدن این ارتباطات برداشته شد و باید ضمن برنامه‌ریزی کار به صورت جهادی دنبال شود. بروکراسی اداری در سازمان‌ها بسیار پیچیده است و گاهاً مجموعه‌های عملیاتی را از برآورده شدن نیازشان با مشکل مواجه می‌سازد.
در حال حاضر بیشتر سازندگان درصدد اخذ مجوز دانش‌بنیان برآمده‌اند و نیز تغییر دیدگاه مدیران صنعت و اهمیت دادن به موضوع اقتصاد دانش‌بنیان‌ها باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری خواهد شد برای شروع مناسب بوده و امید است با اعتدال به مقصد که سربلندی کشور در تمامی عرصه‌ها است، پیش برود.
مهم‌ترین وجه تمایز برخورد صنعت نفت با سایر صنایع در برخورد با شرکت‌های دانش‌بنیان در چیست؟
باور و اعتماد به توانایی نیروی انسانی داخلی، تشکیل ستاد ویژه تحول دانش‌بنیان در سطح شرکت ملی نفت و شرکت‌های تابع را می‌‌توان وجه تمایز این صنعت ذکر کرد زیرا موارد چالشی و بن‌بست‌ها در این ستاد با اخذ تصمیمات مناسب می‌‌تواند حل شود و با توجه به حضور مدیران ارشد و اعضای هیأت مدیره در این ستادها، تصمیمات ضمانت اجرایی لازم را نیز خواهند داشت.
تا چه میزان تشویق مدیران ارشد اقتصاد کشور به خرید محصولات دانش‌بنیان، به جای واردات تجهیزات از خارج کشور را در شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان‌ها مؤثر می‌‌دانید؟
این تشویق نه تنها مؤثر بلکه ضروری است. زیرا همان طور که اشاره شد، خرید محصولات آماده بسیار راحت‌تر می‌‌باشد و برای ترغیب مدیران و مسئولان می‌‌بایست مشوق لازم وجود داشته باشد و بدون اینها به طور قطع دستیابی به این مهم در عمل پیشرفت قابل توجهی نخواهد داشت و طبیعتاً با توجه به قدرت نفوذ و تصمیم‌گیری مدیران ارشد در عرصه اقتصاد کشور می‌‌توان تأثیر و نقش ایشان را مؤثر و کارآمد دانست.