تنها راه پیشرفت و نجات صنعت نفت نگاه ویژه به دانش بنیان‌ها است
پارک‌های علم و فناوری، به عنوان نهادی اجتماعی و اقتصادی در امر توسعه و به تبع آن توسعه اقتصاد دانش بنیان و اشتغالزایی تخصصی برای استقرار و حضور حرفه‌ای شرکت‌های فناور، نقش و جایگاه تأثیر‌گذاری در کشورهای توسعه یافته دارند. پارک علم و فناوری سازمانی است که با هدف افزایش ثروت در جامعه، ایجاد هم افزایی و توسعه ارتباطات سازنده بین پژوهشگران و فناوران از یکطرف، صاحبان صنایع و سرمایه‌گذاران از سوی دیگر و دستگاهای دولتی به عنوان طرف سوم برای اسقترار اقتصاد دانش بنیان و تکمیل چرخه تبدیل علم به ثروت و ارزش ایجاد شده‌اند.
پارک‌های علم وفناوری اثر بخشی پژوهش‌های دانشگاهی و مراکز علمی را با فراهم آوردن زمینه ایجاد، توسعه و حمایت ازشرکت‌های مبتنی بر فناوری‌های نو و کاربردی تعالی بخشیده و روند تجاری‌سازی ایده‌های نو را تقویت می‌کنند.
با توجه به نقش مهم پارک‌های علم و فناوری در توسعه فرهنگ دانش بنیان گفت‌و‌گویی با دکتر عمار جعفری مدیر مرکز رشد واحدهای فناور شهرستان کنگان درپارک علم و فناوری خلیج فارس استان بوشهر صورت گرفته که از نظر می‌گذرد:
پارک علم و فناوری خلیج فارس (مرکز کنگان) در حمایت از شرکت‌های دانش بنیان چه گام‌هایی برداشته است؟
با توجه به شعار سال 1401 که مزین به سال تولید دانش بنیان اشتغال آفرین بود ایجاد اشتغال تخصصی در رشته‌های مختلف بود که بیش از میزان تعهد شده بوده و قابل رصد در سامانه جامع اشتغال کشور است.
از دیگر اقدامات اعطای تسهیلات از محل منابع مختلف بویژه از محل تبصره 18 بودجه 1400 بود که باعث ایجاد رونق در شرکت‌های دانش بنیان و فناور شد.
به دلیل اینکه اکثر شرکت‌ها در بعد فنی بسیار قوی هستند ولی در مباحث مدیریتی و شرکت‌داری دارای ضعف هستند خدمات مشاوره تخصصی در حوزه‌های مختلف بویژه ثبت اختراع، ثبت مالکیت فکری، انتقال تکنولوژی و ارزش‌گذاری فناوری، خدمات مشاوره عمومی بازاریابی، امور حقوقی، حسابداری و بازرگانی مشاوره تدوین طرح کسب و کار و.... ارائه شد. نکته دیگر اینکه همه ساله در ابتدای شروع سال یک نیاز سنجی آموزشی انجام می‌شود و با توجه به سطح نیاز شرکت‌های مستقر دوره‌های آموزشی در حوزه‌های مختلف طراحی و برگزار شد.این مرکز در قالب قانون حمایت از ساخت داخل و قانون تولید بار اول موفق به اخذ مصوبه از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به منظور رفع نیاز یکی از اقلام راهبردی و بسیار پیشرفته و حساس شرکت ملی گاز ایران و مجتمع گاز پارس جنوبی شد که بالغ بر 40 میلیارد تومان بوده و در فازنهایی و ابلاغ مصوبه است.
همچنین یکی از طرح‌های این مرکز طرح تولید بنزین و گازوئیل از پسماندهای شهری و صنعتی بوده که دارای مجوز دانش بنیان، دارای مجوز ارزیابی اثرات زیست محیطی از سازمان حفاظت‌محیط زیست کشور، جزو طرح‌های اولویت دار وزارت کشور و ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، دارای علامت استاندارد نماد دانش بنیان و دارای تفاهمنامه طرح کلان ملی فناوری ریاست جمهوری با استانداری مازندران به مبلغ 40 میلیارد تومان در شهرستان آمل است. دربرخی موضوعات دیگر از طریق قراردادهای پژوهشی توافقات اولیه بسیار خوبی شکل گرفته که به دلیل اینکه هنوز نهایی نشده قابل ذکر نیست. دستاوردهای چنین قراردادهایی به‌صورت برد-برد بوده و علاوه بر پاسخگویی به نیازهای فناورانه و دانش بنیان صنایع داخل، به ایجاد اشتغال تخصصی برای فارغ التحصیلان، جلوگیری از خروج ارز، جلوگیری از وابستگی به خارج و اتکا به توان نیروهای نخبه و جوان داخلی منجر می‌شود.
درزمینه رفع موانع تولید و ایجاد ثروت از طریق انجام پژوهش و تولید دانش و فناوری، چه اقداماتی انجام داده است؟
برگزاری رویدادهای هم‌رسانی عرضه و تقاضا همچون برگزاری نمایشگاه‌های مختلف از قبیل نمایشگاه ساخت داخل، نمایشگاه امنیت حراست و فناوری اطلاعات و نمایشگاه محیط زیست در منطقه پارس جنوبی بود.
از دیگر اقدامات برگزاری تورهای فناوری و جلسات رودررو با مدیران صنایع حاضر در منطقه بود که به‌صورت مؤثر مدیران شرکت‌های دانش بنیان با نیازهای فناورانه صنایع و مدیران صنایع با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های شرکت‌ها آشنا می‌شدند. همچنین پارک و مرکز با استفاده از بستر فضای مجازی، برای تسهیل راه‌اندازی وبگاه شرکت‌های زیر پوشش خود و معرفی محصولات و خدمات تخصصی قابل ارائه‌شان اقدام کرده تا ضمن ارائه توانمندی‌ها و ظرفیت‌های موجود به بازارهای هدف، نیازمندی‌های تخصصی آن بازارها را شناسایی کند و ارتباط سازنده و پایداری را بین صنایع و بازارهای هدف و شرکت‌های دانش بنیان بوجود آورد.
چرا صنعت نفت به عنوان یکی ازحامیان مهم شرکت دانش بنیان مطرح می‌شود؟
بخش بزرگی از اقتصاد ایران بر دوش صنعت نفت بوده و تنها راه پیشرفت و نجات صنعت نفت، نگاه ویژه به شرکت‌های دانش بنیان و فعالیت شرکت‌های فناور در پارک‌های علم و فناوری است. در سال‌های اخیر اقدامات بسیار خوبی در این راستا بویژه حمایت از تولید بار اول شکل گرفته ولی کافی نیست. اگر بخواهیم به‌صورت تیتروار سیاست‌ها را نام ببریم شامل مواردی چون:
بسترسازی جهت تجاری کردن دستاوردهای پژوهشی فناورانه در حوزه صنعت نفت؛
ایجاد زمینه کارآفرینی و حمایت از نوآوری و خلاقیت نیروهای محقق جوان؛
توجه و رونق اقتصاد محلی مبتنی بر فناوری‌های نفت، گاز، پتروشیمی
بسترسازی برای ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب به منظور جذب کارآفرینان و دانش‌آموختگان دانشگاهی در زمینه‌های فناوری‌های نفت، گاز، پتروشیمی
حمایت ویژه از طرح‌های با فناوری‌های پیشرفته در زمینه صنعت گاز و پتروشیمی، همگام با توسعه منطقه ویژه اقتصادی– انرژی پارس جنوبی و شمالی.
ایجاد جاذبه و فضای لازم جهت شکل‌گیری و گسترش واحدهای کوچک و متوسط دانش‌محور و فناور با نگاه به صنعت نفت.
شرکت‌های دانش بنیان در زمینه تولید کالاهای بار اول چه نقشی را ایفا می‌کنند؟
یکی از ظرفیت‌های قانونی جهت حمایت از طرح‌های پژوهشی و توسعه محصولات و تولید داخل، استفاده از ظرفیت ماده 26 آیین‌نامه اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان مصوب هیأت وزیران به شماره 141602 مورخ 1391/08/21 است.
این ماده قانونی به دستگاه‌های اجرایی اجازه داده که حداقل یک درصد مبلغ خرید کالا یا خدمات با مبدأ خارجی را در راستای تحقیق و توسعه، طراحی، تجاری‌سازی و ساخت داخل کالا یا خدمات مذکور از طریق شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان هزینه کند. این ظرفیت بسیار خوبی برای جلوگیری از خروج ارز است. ناگفته نماند که همکاری با شرکت‌های دانش بنیان دارای کمترین ریسک فعالیت‌ها بوده چون که این شرکت‌ها همانند همه شرکت‌های حاضر در جهان ملزم به رعایت و اخذ استانداردها و گواهینامه‌های اجباری ملی و بین‌المللی هستند. این امر باعث ایجاد اطمینان در مصرف کننده می‌شود.
از طرفی دیگر شرکت‌های داخلی نسبت به شرکت‌های خارجی دارای کمترین ریسک بوده چون خیلی از شرکت‌های خارجی بدلیل تحریم‌های ظالمانه خدمات پس از فروش خود را قطع کرده و حتی به ایمیل‌های ارسالی از کشور ایران پاسخگویی ندارند و بعضاً این امر باعث اختلال تولید در روند صنایع شده است.
چگونه می‌توان نسبت به کاهش موانع فعالیت دانش بنیان‌ها کمک کرد؟
صنعت نفت از تحریم‌های ظالمانه به عنوان فرصت نگاه کرده و فرصتی برای اهمیت به شرکت‌های دانش بنیان و فناور داشته و انتظار می‌رود چه در دوران تحریم و چه در دوران بعد از تحریم همواره این نگاه، مستمر و تداوم داشته باشد. یکی از مهمترین راهکارها عملیاتی و اجرا کردن قوانین و آیین‌نامه و نظارت بر حسن انجام آنهاست.
اجرا کردن قوانینی مانند قانون جهش تولید، آیین‌نامه تولید دانش بنیان و اشتغالزایی در صنعت نفت، سند برنامه راهبردی توسعه فناوری‌های اولویت‌دار وزارت نفت، یا تسریع در تهیه و ابلاغ سند دانش بنیان شدن صنعت نفت.
چرا سهم شرکت‌های دانش بنیان در اقتصاد ملی پایین است؟
این امر به چند عامل برمی گردد هم به حاکمیت هم به شرکت‌های دانش بنیان و هم مردم.
درحاکمیت شامل پایین بودن مسئولیت پذیری دستگاه‌های اجرایی، استفاده از راهکارهای سنتی جهت ترویج کارآفرینی و ضعف بانک‌ها در تأمین مالی حوزه دانش بنیان‌ها است.
لازم است مدل حکمرانی و برخورد با شرکت‌های دانش بنیان اصلاح و چابک‌تر شده و اعتماد بیشتری به این حوزه داشته باشیم. قوانین و ساختارهای مبتنی بر دانایی حاکم شده و منابع انسانی و مدیران متناسب با این ساختار به کار ببندد. زیرساخت‌های لازم جهت توسعه شرکت‌های دانش بنیان را توسعه بدهد.
تعلیم و تربیت و آموزش و دانشگاه‌ها متناسب با نیازهای جامعه باشد.
حاکمیت ترویج فرهنگ استفاده از کالا و خدمات دانش بنیان را در ساختار خود و در بین مردم در اولویت بگذارد. پایین بودن کیفیت محصولات یا خدمات دانش بنیان، ضعف در تعامل و ارتباط و سازگاری با محیط پیرامون در بین برخی از شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد که این امر باعث شکست می‌شود.
عدم ارائه خدمات یا کالای متناسب با بازار و نیازهای مخاطبان جامعه هم یکی از دلایل کاهش سهم در اقتصاد است. ضعف در بازارسازی و بازاریابی نیز یکی دیگر از عوامل بوده که عدم وجود باور ملی در مردم به دانش بنیان‌ها یکی از مهمترین عوامل در بین مردم به شمار می‌رود.
تعداد شرکت‌های دانش بنیان در صنعت نفت در دو سال اخیر رشد فراوانی داشته، چرا؟
یکی از اقدامات مهم دولت سیزدهم تصویب آیین‌نامه‌های مختلف اجرایی‌سازی شعار سال 1401 در حوزه دانش بنیان و عملیاتی کردن آنها در کشور است، البته با کمک مجلس و حمایت قوه قضائیه بویژه سازمان بازرسی کل کشور. یکی از آثار این اقدامات بازگشت تعداد زیادی از نخبگان از خارج به داخل کشور بوده که بسیاری از آنها مبادرت به تشکیل شرکت دانش بنیان کرده یا در دیگر شرکت‌های دانش بنیان مشغول به کار شده‌اند. از دیگر اقدامات اعطای معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات نظام وظیفه برای نخبگان و شرکت‌های دانش بنیان، استقرار در اماکن مسکونی، خدمات توانمندسازی و توسعه فناوری‌های راهبردی و تجاری‌سازی فناوری، توسعه همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی، حمایت از طرح‌های پژوهشی بوده است.
آیا در واگذاری پروژه‌ها به شرکت‌های دانش بنیان سرعت خوبی وجود دارد؟
اگر بخواهیم واقعگرا به موضوع باشیم سرعت خوبی ندارد دلیل آن است که هنوز قوانین سختگیرانه و روندهای دست و پا گیر اداری وجود دارد که نیاز به اصلاح و بازنگری دارد. علاوه بر بوروکراسی عریض و طویل، نگاه‌های تنگ نظرانه برخی مدیران مانع بسیار بزرگی پیش روی شرکت‌های دانش بنیان است.
این موارد، مهمترین عواملی هستند که جلوی سرعت کار و انگیزه را در بین نخبگان می‌گیرد.
آیا نحوه تسهیلات اعطایی بانک‌ها به شرکت‌های دانش بنیان از روند خوبی برخوردار است؟
درحوزه تسهیلات و تأمین مالی شرکت‌های فناور و دانش بنیان منابع بسیار خوبی در کشور وجود دارد ولی از لحاظ تخصیص و ابلاغ اعتبارات روند و سرعت بسیار کندی دارد. همچنین نگاه متولیان تسهیلات در بانک‌ها به مدیران شرکت‌های دانش بنیان با سایر اقشار و مراجعان و مخاطبان یکی بوده و به نظر می‌رسد اهمیت موضوع برای برخی از کارمندان بانک هنوز جا نیفتاده است. با توجه به نوسانات نرخ ارز و افزایش قیمت‌ها در حوزه‌های مختلف، کند بودن روند و فرایندها باعث آسیب رساندن و ضررهای جبران ناپذیری برای آنها می‌شود.
مهمترین وجه تمایز برخورد شرکت صنعت پتروشیمی با سایر شرکت‌های صنعت نفت در برخورد با شرکت‌های دانش بنیان در چیست؟
شرکت‌های پتروشیمی با توجه به اینکه خصوصی هستند به لحاظ ساختار و ارتباط و پاسخگویی به شرکت‌های دانش بنیان چابک‌تر عمل می‌کنند. از لحاظ مالی هم قوانین و مقررات به نسبت بازتری نسبت به سایر شرکت‌های صنعت نفت دارند.
تا چه میزان تشویق مدیران به خرید محصولات دانش بنیان، در شکوفایی اقتصاد دانش بنیان‌ها را مؤثر می‌دانید؟
تشویق مدیران لازم و ضروری هست ولی به تنهایی کافی نیست و نیاز به راهکارهای عملیاتی از قبیل اصلاح ساختارها، به کارگیری منابع انسانی سازگار با دانش بنیان‌ها و ممنوعیت وارادت کالای مشابه در داخل یا افزایش تعرفه در کالاهای وارداتی و اعطای انواع و اقسام معافیت‌ها برای مصرف کنندگان برای رونق در محصولات دانش بنیان است.