مهندسی، پژوهش و فناوری از ارکان مهم و تأثیرگذار سازمان‌های پروژه‌‌محور به شمار می‌رود. نقش این ارکان به گونه‌ای است که جهت‌گیری‌های کلان و راهبردهای کلیدی هر سازمانی را مشخص می‌کند. در وزارت نفت نیز با عنایت به این مهم، ازسال 1395 دو معاونت امور مهندسی و معاونت پژوهش و فناوری ادغام و «معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری» شکل گرفت. این معاونت با رسالت جلب همکاری شرکت‌های عملیاتی تابعه، شناسایی و پایش صلاحیت شرکت‌های توانمند درحوزه اکتشاف و تولید، تسهیل روابط با دانشگاه‌ها در اجرای قراردادهای پژوهشی بالادستی و پایین‌دستی، تسریع در ساخت داخل، ساماندهی نظام تأمین کالای صنعت نفت، شناسایی و رشد فناوری‌های نوآورانه، تدوین و بسط استانداردهای شفاف و کارآمد و سرآمدی و بهبود مستمر صنعت نفت، فعال است. وحیدرضا زیدی‌فرد درحال حاضر معاونت وزیر در امور مهندسی، پژوهش و فناوری را بر عهده دارد. در راستای بررسی فعالیت‌های این معاونت درحمایت از دانش‌بنیان‌ها گفت‌و‌گویی با وحیدرضا زیدی‌فرد صورت گرفته که با هم مرور می‌کنیم:

با توجه به قرارداد ۳۱۰۰ میلیارد تومانی و 95 میلیون دلاری با شرکت‌های دانش‌بنیان، برنامه وزارت نفت برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌ جاری بر چه محورهایی استوار است؟
مطابق با نامگذاری سال‌ جاری با عنوان «مهار تورم و رشد تولید» همچنین اولویت‌های ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مطابق با ابلاغیه وزارتی اقدامات اولویت‌دار در حوزه توسعه دانش‌بنیان‌ها بر چهار محور ذیل در دستور کار قرار دارد:
پیگیری برای نهایی‌سازی قراردادها، آغاز به کار و تسریع اجرای طرح‌های ساخت داخل از جمله طرح‌های مشترک با نیروهای مسلح و جهاد دانشگاهی.
پیاده‌سازی کامل برنامه‌های مصوب هیأت وزیران برای توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان در صنعت نفت و آیین‌نامه‌های مرتبط.
تسریع در طرح‌های وزارت نفت با همکاری دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان از جمله طرح‌های چاه‌های کم بازده و طرح‌های فناورانه.
تسریع در ایجاد پارک­‌های گوگردی به منظور کاهش خام‌فروشی گوگرد و تبدیل به ارزش افزوده (کود گوگردی درکشاورزی و آسفالت گوگرددار)
اعطای تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب تبصره 18 قانون بودجه
چه میزان قرارداد بار اول با شرکت‌های دانش‌بنیان به امضا رسیده و این مدل قراردادها چه دستاوردهایی داشته است؟
در سال گذشته وزارت نفت رتبه نخست در تولید بار اول اقلام راهبردی و تحریمی را بین دستگاه‌های اجرایی کشور اخذ کرد.
تا کنون 104 طرح از سوی دستگاه‌های ذیل وزارت نفت به دبیرخانه تولید بار اول ارسال شده که از این میان برای 42 طرح به ارزش 70 میلیون دلار مجوز معافیت از تشریفات قانون و مقررات برگزاری مناقصات صادر شده است.
همچنین تا کنون 37 طرح به ارزش 32 میلیون دلار به مرحله عقد قرارداد رسیده است.
با اجرای قراردادهای مذکور هزینه تأمین کالا به 30 تا 60 درصد نمونه خارجی کاهش می‌یابد و با به سرانجام رسیدن طرح‌های مصوب، سالانه بیش از 300 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی ناشی از عدم واردات اقلام مورد نیاز برای کشور حاصل خواهد شد که در شرایط تحریمی موجود به تأمین ارز رقم قابل توجهی است.
شمار شرکت‌های دانش‌بنیان در وندور لیست وزارت نفت ۳ برابر شده، این وزارتخانه چه اقداماتی انجام داده که تعداد این شرکت‌ها رو به افزایش گذاشته است؟
اقدامات ارزنده‌ای در دولت سیزدهم به منظور تحقق تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین به استناد قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری و اختراعات انجام پذیرفت که می‌توان به آیین‌نامه تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌زایی در صنعت نفت مصوب هیأت وزیران به شماره 77900 مورخ 1401/05/09 اشاره کرد.
در ادامه به منظور تسریع ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به پروژه‌های صنعت نفت تدوین و بازنگری آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در دستور کار قرار گرفت (ماده 2-3-8-12-14-15-16-21-24) که تدوین دستورالعمل اجرایی تخصصی امتیاز معیارها در ارزیابی صلاحیت و سطح‌بندی سازندگان دانش‌بنیان (ماده 5 آیین‌نامه یاد شده) یکی از آن موارد است.
برگزاری نشست‌های تخصصی شرکت‌های تابعه و اصلی وزارت نفت با شرکت‌های دانش‌بنیان در بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی نفت و گاز و توسعه روابط دانشگاه و صنعت از جمله اقدامات تسهیلگر دیگر در این زمینه می‌توان معرفی کرد.

با توجه به تأمین ۷۰ درصد تجهیزات در داخل، برنامه وزارت نفت برای جلوگیری از خروج ارز و حمایت ازتجهیزات وارداتی درحمایت از دانش‌بنیان‌ها چیست؟
دراین خصوص اقدامات حمایتی ارزشمندی انجام پذیرفته که مواردی چون:
تدوین ابلاغیه پذیرش ضمانت‌نامه‌های صادره از صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق پژوهش و فناوری ازسوی شرکت‌های تابعه وزارت نفت و کاهش هزینه تأمین تضامین اعتباری قراردادی بوده که به عنوان یکی از چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان شناسایی شده بود.
ابلاغ دستورالعمل حمایت از فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در قراردادهای خدمات آزمایشگاهی در حوزه بالادستی.
تدوین دستورالعمل ترهین مطالبات قراردادی.
تدوین دستورالعمل اجرایی ضمانت/ بیمه مسئولیت کالای صنعت‌ نفت.
اجرایی­‌سازی توافق­نامه فی­مابین وزارت نفت و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌­بنیان ریاست جمهوری به منظور بومی‌سازی و ساخت تجهیزات گلوگاهی مورد نیاز صنعت نفت.
احصای تجهیزات موردنیاز صنعت نفت با تمرکز بر اقلام اساسی که ارزبری قابل‌ توجه دارند و در حال حاضر وابستگی زیادی به واردات دارند جهت واگذاری به شرکت‌های دانش‌­بنیان.
و در ادامه اقدامات مطرح شده را می‌توان گام بزرگی در توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیانی در صنعت نفت در مسیر بومی‌سازی کامل اقلام حیاتی این صنعت دانست و همچنین سازکار پیش‌بینی شده در ماده 19 آیین‌نامه تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌زایی صنعت نفت می‌تواند گام ارزشمندی در راستای تولید پایدار و جلوگیری از خروج ارز قلمداد گردد که در دستور کار قرار دارد.

نحوه همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان تا چه میزان دارای ریسک است؟
بخشی از حمایتی که قرار است از شرکت‌های دانش‌بنیان صورت گیرد پذیرش ریسک و مخاطرات آن است.
آنچه مهم است ذکر این نکته خواهد بود که ریسک به مصرف‌کننده در صنعت نفت باید به حداقل کاهش یابد.
اعتماد به نوآوری‌ها به راحتی حاصل نشده است. مطابق ماده 17 آیین‌نامه تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌زایی در صنعت نفت مصوب 1401/4/22 هیأت وزیران در راستای حمایت از تولید مواد و تجهیزات راهبردی حوزه صنعت نفت وزارت نفت با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بیمه مرکزی ج.ا.ایران و از طریق شرکت‌های بیمه و صندوق IOIV غیردولتی صنعت نفت مقرر شده که با طراحی سازکار بیمه‌ای نوین جبران این خسارت‌های احتمالی را تضمین کند که پیش‌نویس آن در حال نهایی شدن بوده و می‌تواند نقش ارزشمندی در کاهش ریسک فضای حاکم بر کسب و کار دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت فراهم آورد.

برای حضور دانش‌بنیان‌ها در چاه‌های کم بازده چه تدابیری مد نظر است؟
در سال 1401 به تعداد 6 قرارداد با شرکت‌های دانش‌بنیان منعقد شده و در دست پیگیری و اجرا است.
در سال 1402: در اسفند ماه 1401، فراخوانی برای شناسایی و ورود شرکت‌های جدید اطلاع‌رسانی شد و در نتیجه، جلسات توجیهی با شرکت‌های جدید به منظور آماده‌سازی ورود به طرح برگزار شده و در طی سال 1402، کارهای منجر به انعقاد قرارداد انجام می‌شود.
برنامه‌ریزی برای انعقاد قراردادهای جدید انجام شده و یکی از قراردادهای مدنظر در بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، منعقد خواهد شد و انعقاد قرارداد با سایر شرکت‌ها نیز تا پایان سال پیش‌بینی شده است.
برنامه‌ریزی برای تعریف پایان‌نامه‌های دانشجویی در خصوص طرح احیای چاه‌های کم بازده و استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی نیز صورت پذیرفته است.

با توجه به حمایت وزارت نفت از شرکت‌های دانش‌بنیان، تا چه میزان بستر تبادلات دانش‌بنیان‌ها با شرکت‌های خارجی مهیا می‌شود؟
تعامل شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی با شرکت‌های هم تراز خارجی مستلزم ایجاد زیرساخت‌های تعاملاتی در حوزه بین‌الملل است.
یکی از رویکردهای وزارت نفت در دولت مردمی پیگیری دیپلماسی فعال انرژی بر پایه فناوری با هدف انتقال تکنولوژی و توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی با کشورهای همسایه و فعال صنعت نفت و گاز است.
تعمیق همکاری‌های فناورانه مشترک زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری و تقویت رقابت‌پذیری شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی خواهد بود.
به منظور توسعه تعاملات علمی و فناوری چندین کشور هدف‌گذاری شده و تنفیذ قرارداد و عقد تفاهمنامه همکاری‌های فی مابین بعمل آمده است.

توجه به صنایع‌های تک، hi tech چه میزان در برنامه حمایتی وزارت نفت از دانش‌بنیان‌ها جای دارد؟
رقابت کشورها درعرصه فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان درحالی است که بخش اعظم اقتصاد کشورها را پوشش می‌دهد.
ایران باید سهمی از بازار جهانی را داشته باشد تا بتواند در دنیا فعالیت کند در غیر این صورت مجبور به ورود فناوری‌ها با قیمت‌های گزاف خواهیم بود، بعلاوه بی‌توجهی به مرزهای دانش استقلال اقتصادی کشور را زیر سؤال خواهد برد.
بنابراین در صنعت نفت سازکارهایی طراحی شده که بتواند فناوری‌های در سطح بالا را در دستور کار خود قرار دهد.
لازم به یادآوری است ذات صنعت نفت بر پایه بکارگیری صنایع فناور بالا استوار است.

با توجه به گستره کاری وزارت نفت، میزان رشد فعالیت دانش‌بنیان‌ها درکدام بخش از رشد بیشتری در مقایسه با سایرین برخوردار است؟
هدف نهایی در توسعه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان صدور خدمات فنی و محصولات آنها به بازارهای بین‌المللی است که مؤید این نکته است که این شرکت‌ها از مرز تأمین بازار داخلی فراتر رفته‌اند و محصولات و خدمات‌شان از منظر کیفیت و قیمت در بازار بین‌المللی کاملاً رقابتی و قابل عرضه است.
صادرات تجهیزات پالایشگاهی به کشورهای امریکای لاتین و صادرات کاتالبیست پتروشیمی به کشور روسیه مؤید این مطلب است.
در تلاش هستیم تا دانش‌بنیان‌ها در زمینه فناوری‌های بالا رشد بیشتری داشته باشند.