کمبود منابع مالی یکی از مشکلات اساسی دانشبنیانها
شرکت مایعسازی گاز طبیعی ایران در سال 85 تأسیس شده و موضوع فعالیت آن مایعسازی گاز طبیعی از مرحله مطالعاتی تا تولید، بهره‌برداری، فروش حمل و صادرات محصولات است. هرچندکه مطالعات امکان‌سنجی طرح مایعسازی گاز طبیعی از اوایل سال 82 به صورت فعال توسط امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران آغاز و راهبری آن متعلق به شرکت ملی نفت ایران بود اما از سال 82 به شرکت ملی صادرات گاز ایران واگذار شد. در سال 85 شرکتی تحت عنوان مایعسازی گاز طبیعی ایران با هدف مدیریت و اجرای طرح مربوط به مایعسازی گاز طبیعی از مرحله تولید تا حمل و صادرات به ثبت رسید. این طرح با هدف تسهیل در امر اجرا و افزایش ظرفیت استفاده ازمنابع داخلی به چند بخش تقسیم شد: واحد فراورش و مایعسازی گاز طبیعی، ذخیره‌سازی، اسکله و بارگیری و بخش آخر دانش فنی است. ناگفته نماند که به دلیل عدم تأمین بموقع منابع نقدی، عملیات اجرایی طرح از اواخر نیمه اول سال 92 با تأخیر مواجه اما از سال 1400 مجدداً عملیات اجرایی آن آغاز شد که پیشرفت آن 44 درصد رسید.
هادی امیرشقاقی مدیرعامل شرکت مایعسازی گاز طبیعی ایران در مورد استفاده از دانشبنیانها به گفت‌و‌گو پرداخته است که دیدگاه‌های او را با هم مرور می‌کنیم:
شرکت مایعسازی گاز طبیعی ایران در حمایت از شرکتهای دانشبنیان چه اقداماتی را انجام داده است؟
در راستای جلوگیری از خروج ارز و حمایت از تولید داخلی، سیاست شرکت مایعسازی گاز طبیعی ایران را در قالب موارد زیر میتوان جمعبندی کرد:
تسهیل در قراردهی شرکتهای دانشبنیان در فهرست تأمینکنندگان ارزیابی شده (AVL) برای تأمین قطعات راهبردی: پروژه مایعسازی گاز طبیعی ایران به عنوان یکی از مشتریان بزرگ تجهیزات و قطعات راهبردی در صنایع گاز و انرژی، اعم از تجهیزاتی مانند توربینها، کمپرسورها، کلدباکس و انواع مبدلهای حرارتی و قطعات مرتبط با این تجهیزات، ابزار دقیق و به علاوه آلیاژهای خاص، برای شرکتهای دانش‌بنیانی که تجهیزات یا بخشی از قطعات و متریال مذکور را تولید می‌کنند، فرایند قرارگیری در AVL و اولویت‌دهی به سفارشگذاری و خرید از شرکتهای مذکور را تسهیل کرده است.
همکاری با شرکتهای دانشبنیان برای تولید تجهیزات و قطعات راهبردی داخلی و نیز توسعه دانش فنی فرایند مایعسازی گاز و سایر فرایندهای مرتبط: شرکت مایعسازی با توجه به تجارب کارشناسان خود اقدام به همکاری با شرکتهای دانشبنیان برای تولید تجهیزات و قطعات راهبردی داخلی و همچنین توسعه دانش فنی (لیسانس) در حوزههای مایعسازی گاز، شیرینسازی گاز، جداسازی ترکیبات ارزشمند از گاز غنی و حذف فلزات سنگین و ترکیبات شیمیایی از پساب تولیدی، اقدام به راهاندازی برنامه‌های مشترک کرده است.
در راستای حمایت از تولید داخل، این شرکت چه برنامه‌هایی برای تولید و جایگیزینی کالاهای مورد نیاز وارداتی انجام داده است؟
تأمین قطعات راهبردی یکی از عمدهترین حوزههای فعالیت شرکتهای دانشبنیان بوده که با اعتماد به توان شرکتهای دانشبنیان داخلی و قراردهی شرکتهای مذکور در فهرست تأمینکنندگان کالا و تجهیزات، میتوان از خروج ارز از کشور جلوگیری و از تولید داخل حمایت کرد.
اگرچه در چهارچوب فعالیت شرکت مایعسازی، تأکید بر توسعه دانش فنی (لیسانس) بویژه در زمینه تکنولوژیهای کرایوژنیک، از ارزش بسیار بالاتری برخوردار است.
اساساً دارندگان دانش فنی، صرفاً از محل فروش دانشفنی کسب درآمد نمیکنند، بلکه در بیشتر موارد فروش دانشفنی منوط به خرید تجهیزات انحصاری طراحی و تولید شده توسط دارنده لیسانس از سوی خریدار دانش فنی و همچنین کاتالیست و مواد شیمیایی است.
در نتیجه با خرید لیسانس واحدهای فرایندهایی از شرکتهای خارجی، باید به سمت خرید تجهیزات انحصاری مرتبط با فرایند مذکور از خارج از کشور رفت، حال آنکه چه بسا ساخت تجهیزات مزبور یا کاتالیستها و مواد شیمیایی مورد استفاده در فرایند، در داخل کشور ممکن باشد.
توسعه و کسب دانشفنی چه حوزه تکنولوژی مایعسازی گاز، چه در حوزه پتروشیمی و چه در صنعت پالایش نفت، منجر به جلوگیری از خروج بخش عمده‌ای از ارز مصرفی در حوزههای مذکور خواهد شد.
با توجه به نوع فعالیت شرکتهای دانشبنیان، آیا نوع فعالیت با آنها مشمول پذیرش ریسک است؟
در حوزه کسب و کار دانشبنیانها، ریسکهای مختلفی وجود دارند که از جمله آنها میتوان به ریسکهای فنی، بازاریابی، مالی، قانونی و... اشاره کرد.
همکاری با شرکتهای دانشبنیان نیز طبعاً دارای ریسکهای خاصی است که نیازمند ارزیابی دقیق و شناخت عمیقی از وضعیت شرکتهای دانشبنیان و همچنین بررسی اطلاعات مالی، تجربیات قبلی، شرایط بازار، مدل کسب‌وکار و توانایی‌های فنی و مدیریتی آنها است.
همچنین در همکاری‌هایی که به توسعه فناوری و نوآوری محصولات جدید یا به کسب داده‌های جدید میپردازند، طبعاً ریسک بیشتری وجود دارد. به هر حال، در همکاری با شرکتهای دانشبنیان میتوان با ارائه حمایت‌های لازم از سوی نهادهای متولی و ارائه تضامین مناسب به صنعت برای پوشش ریسکهای مترتب و همچنین بررسی دقیق و شناخت کامل از شرایط شرکتهای دانشبنیان، میزان ریسک را به حداقل ممکن کاهش دهد.
چگونه میتوان نسبت به کاهش موانع فعالیت دانشبنیانها در صنعت نفت کمک کرد؟
موانعی که در عرصه دانشبنیانها وجود دارد، میتواند از جمله مسائل چالش برانگیز در ارتباط با شرکتهای دانشبینان برای کسب‌وکارهای فعال در حوزه صنعت نفت و به طور کلی انرژی باشد.
برای کمک به کاهش موانع فعالیت دانشبنیانها در صنعت نفت، میتوان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
ارائه تسهیلات مالی: یکی از مشکلات اساسی برای دانشبنیانها، کمبود منابع مالی است.
بنابراین، ارائه تسهیلات مالی از جانب شرکتهای فعال در حوزه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی میتواند به عنوان راهکاری مؤثر برای حمایت از دانشبنیانها در این صنعت محسوب شود.
البته منظور از ارائه تسهیلات مالی، کمک مالی بیضابطه و نگاه خیریهای نیست، بلکه اقداماتی مانند تسهیل در شرایط ارائه تضامین پیشپرداخت و پرهیز از سختگیری در این حوزه مانند اصرار بر پرداخت پیشپرداخت صرفاً در ازای ارائه ضمانتنامههای بانکی با توجه به مشکلات مالی شرکتهای نوپای دانشبنیان، همچنین افزایش میزان پرداخت و لحاظ پرداختهای میانی و دادن اولویت به شرکتهای دانشبنیان در شرایط برابر با رقبا، میتواند بخشی از مسائل مالی کسب‌وکارهای دانشبنیان را کاهش دهد.
البته ارائه تضامین مذکور توسط صندوق نوآوری و شکوفایی را باید گامی ارزنده در این راستا قلمداد نمود.
از دیگر راهکارهای کمک به دانشبنیانها، میتوان به الزام تشکیل مشارکت (joint venture) با حضور شرکتهای دانشبنیان در قراردادها (بویژه در قرارداد با شرکتهای بزرگ خارجی) اشاره نمود به طوریکه آورده شرکتهای دانشبنیان در مشارکت، ساخت بخشی از قطعات و تجهیزات یا تکمیل بخشی از زنجیره و فرایند طراحی تا نصب و راهاندازی باشد که این امر ضمن انتقال دانش و تجربه به شرکتهای دانشبنیان، به تقویت بنیه مالی آنان کمک شایانی مینماید.
چرا سهم شرکتهای دانشبنیان در اقتصاد ملی پایین است؟
به صورت واضح سهم شرکتهای دانشبنیان در اقتصاد ملی ایران هنوز به سطح مناسبی نرسیده است.
برخی دلایل این مسأله را میتوان به صورت زیر جمعبندی کرد:
ناکارآمدی سیستم پشتیبانی: در حالی که برای پشتیبانی از شرکتهای دانشبنیان لازم است یک سیستم حمایتی مؤثر وجود داشته باشد که از چنین شرکتهایی در مقابل رقبای صاحب تجربهای که بر اساس روشهای سنتی به تولید و عمدتاً واردات کالاها میپردازند، حمایت کند.
بسیاری از سیستم‌های پشتیبانی موجود فعلی نا‌کارآمد یا کم تأثیر هستند.
دشواری در دسترسی به منابع مالی: برای رشد و توسعه یک شرکت دانشبنیان، به منابع مالی قابل توجهی نیاز دارد، اما در ایران، دسترسی به منابع مالی برای شرکتهای دانشبنیان همچنان مشکل است.
ناگفته نماند که مبحث تأمین مالی به خودی خود از اصلیترین گلوگاههای راهاندازی هر کسب و کار نوپایی است، لیکن با توجه به ذات و ماهیت کسب‌وکارهای دانشبنیان که بر مبنای تخصص در یک حوزه بخصوص و مرتبط با تکنولوژی بنیان نهاده شده است، دانش تأمین مالی در بنگاههای مذکور عمدتاً فاقد جایگاه مناسب در سازمان بوده و مغفول میماند.
ارائه مشاوره و آموزش مناسب از سوی نهادهای متولی حمایت از دانشبنیانها میتواند منجر به رفع بخشی از مشکلات این حوزه شود.
عدم اعتماد به شرکتهای دانشبنیان: برخی سازمان‌ها و مؤسسات هنوز به شرکتهای دانشبنیان و محصولات آنها اعتماد ندارند و ترجیح می‌دهند با هدف کاهش ریسکها، با شرکتهای بزرگ و معتبر همکاری کنند.
یک راهکار عملی برای حل مسأله ریسک‌گریزی شرکتهای مطرح، واگذاری بخشی کوچکی از کار به شرکتهای دانشبنیان و واگذاری بخش اصلی به شرکتهای بزرگ و باسابقه میباشد، به این صورت در صورت عدم موفقیت شرکت دانشبنیان میزان زیان کارفرما از این بابت محدود مانده و در صورت موفقیت اعتماد کارفرما در واگذاری کارهای آتی جلب می‌شود.
درچنین چهارچوبی شرکت دانشبنیان نیز هم موفق به کسب تجربه و حسن شهرت میگردد و هم به صورت تدریجی اعتماد صنایع بزرگ و مشتریان عمده را جلب می‌کند.
کمبود زیرساخت‌های لازم: برخی زیرساخت‌های لازم برای توسعه و رشد شرکتهای دانشبنیان، مانند ارتباطات سریع و اینترنت پرسرعت، هنوز در برخی مناطق کشور در دسترس نیستند.
البته برای افزایش سهم شرکتهای دانشبنیان در اقتصاد ملی ایران، میتوان اقدامات زیر را انجام داد:
1.تسهیلات مالی: ایجاد تسهیلات مالی به عنوان یکی از اقدامات مهم در جهت حمایت از شرکتهای دانشبنیان است. این تسهیلات میتواند شامل وام‌های بلندمدت با نرخ کم، تسهیل در دریافت تضامین مناسب و زیرساخت‌های لازم برای رشد دانشبنیانها باشد.
۲. تسهیلات حقوقی: برای جذب سرمایه‌گذاران و برای توسعه فعالیت‌های شرکتهای دانشبنیان، تسهیلات حقوقی میتواند مفید باشد. این تسهیلات میتواند شامل تسهیلات مالی، خدمات حمایتی، دسترسی به بازار و دیگر تسهیلات باشد.
۳. تسهیلات فنی: شرکتهای دانشبنیان نیاز به پشتیبانی تخصصی دارند تا بتوانند فعالیت‌های خود را در حوزههای تکنولوژیکی و نوآوری بهبود بخشند. بنابراین، تسهیلات فنی از جمله اقداماتی است که میتواند باعث رشد شرکتهای دانشبنیان شود.
۴. همکاری با دانشگاه‌ها: ایجاد همکاری بین دانشگاه‌ها و شرکتهای دانشبنیان به عنوان یکی از اقدامات مؤثر در این زمینه مطرح است. این همکاری میتواند شامل ایجاد فضای کاری مشترک، تسهیلات برای انتقال تکنولوژی، برگزاری کارگاه‌ها و سمینارها و ایجاد شبکه‌های ارتباطی باشد.
صنعت نفت در دولت سیزدهم چه اقدامات مهمی انجام داده که تعداد این شرکت‌ها رو به فزونی گذاشته است؟
در کل دولت سیزدهم و نیز به طور مشخص صنعت نفت اقدامات متعددی در راستای حمایت از شرکتهای دانشبنیان انجام داده است که از آن جمله میتوان به تشکیل و توسعه مراکز نوآوری و فناوری در سراسر کشور، ارائه تسهیلات مالی و اعتباری به شرکتهای دانشبنیان، افزایش بودجه پژوهش و توسعه، ارائه حمایت‌های مالی و مالیاتی به شرکتهای دانشبنیان، تشویق به شکل‌گیری شرکتهای دانشبنیان جدید و ارائه حمایت‌های لازم به آنها، تسهیل و تسریع فرایند ثبت اختراعات و حقوق مالکیت صنعتی و تشویق به ایجاد همکاری‌های دانشگاهی و صنعتی در زمینه فناوری و نوآوری و در نهایت ارائه حمایت‌های مالی و فنی به شرکتهای دانشبنیان برای شرکت در نمایشگاه‌ها و رویدادهای مختلف مرتبط با فناوری و نوآوری اشاره نمود.
چنین سیاستهایی نقش مؤثری در رشد شرکتهای دانشبنیان داشته است. البته شرایط خاص کشور و تحریمهای ظالمانه نیز فضای مناسبی برای مشارکت و حضور شرکتهای دانشبنیان در طراحی، ساخت و عرضه تجهیزات و کالاهایی که مستلزم دانشفنی به روز میباشند، فراهم نموده است.
مهم‌ترین وجه تمایز برخورد صنعت نفت با سایر صنایع در برخورد با شرکتهای دانشبنیان در چیست؟
یکی از مهم‌ترین وجوه تمایز برخورد صنعت نفت با سایر صنایع، میزان وسعت و حجم عملیات و پروژه‌های صنعت نفت است. به دلیل بزرگی و پیچیدگی پروژه‌های نفتی، شرکتهای دانشبنیان می‌توانند در زمینه‌های مختلفی از جمله طراحی، پایش و کنترل فرایندها، بهینه‌سازی فرایند تولید، بهره‌وری انرژی، حفظ محیط زیست، تولید گستره وسیعی از تجهیزات و قطعات و غیره فعالیت کنند.
همچنین، صنعت نفت همواره به دنبال استفاده از تکنولوژیهای جدید و نوآورانه است. در این زمینه، شرکتهای دانشبنیان با تمرکز بر تحقیق و توسعه و طراحی تکنولوژیهای جدید، می‌توانند نقش مهمی در بهبود و بهره‌وری فرایندهای صنعت نفت ایفا کنند.
همچنین، دانشبنیانها می‌توانند با ارائه راهکارهای نوین و مبتنی بر داده، بهبود کیفیت و کارایی فرایندهای موجود را در صنعت نفت ایجاد کنند. از جمله مثال‌هایی در این زمینه میتوان به استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها برای پیش‌بینی خرابی تجهیزات نفتی و تخمین بازدهی آنها اشاره کرد.
بنابراین، اصلیترین وجه تمایز برخورد صنعت نفت با سایر صنایع در برخورد با شرکتهای دانشبنیان، نیاز به تکنولوژیهای پیشرفته، مبتنی بر داده و نوآورانه است.
تا چه میزان تشویق مدیران ارشد اقتصاد کشور به خرید محصولات دانشبنیان، به جای واردات تجهیزات از خارج کشور را در شکوفایی اقتصاد دانشبنیانها مؤثر می‌دانید؟
تشویق مدیران ارشد اقتصاد کشور به خرید محصولات دانشبنیان، به جای واردات تجهیزات از خارج کشور، بسیار مؤثر است و میتواند به شکوفایی اقتصاد دانشبنیانها کمک کند. این اقدام در واقع به دو طرف کمک می‌کند؛ از یک طرف، بهبود وضعیت اقتصادی کشور را به همراه دارد و از طرف دیگر، به توسعه صنایع دانشبنیان کمک می‌کند.
با توجه به اینکه تجهیزات و وسایل دانشبنیانها به دلیل کیفیت و تکنولوژی بالا به قیمت بالایی عرضه می‌شود، تشویق به خرید محصولات داخلی، به جای واردات تجهیزات از خارج کشور، میتواند باعث افزایش سهم صنایع دانشبنیان در اقتصاد ملی شود و در عین حال تشویق این صنایع به توسعه بیشتر شود. بنابراین، تشویق به خرید محصولات دانشبنیان میتواند به عنوان یکی از راه‌های افزایش توانایی این صنایع در اقتصاد ملی و ایجاد اشتغال در این زمینه کمک کند.
زنجیره ارزش در صنعت نفت در سال‌های قبل مهجور مانده، چگونه میتوان در تعامل با دانشبنیانها به خلق زنجیره ارزش توجه بیشتری کرد؟
برای خلق زنجیره ارزش با دانشبنیانها، میتوان به روشهای زیر اقدام کرد:
ایجاد شراکت‌های استراتژیک: شراکت‌های استراتژیک بین شرکتهای بزرگ و دانشبنیانها میتواند به خلق زنجیره ارزش کمک کند. این شراکت‌ها میتواند با اشتراک‌گذاری منابع، تکنولوژی، تجربیات و دانش فنی منجر به تولید محصولات و خدمات با کیفیت و قیمت پایین‌تر شود.
ایجاد برنامه‌های توسعه دهنده مشتری: برنامه‌های توسعه دهنده مشتری میتواند به دانشبنیانها کمک کند با مشتریانی که به دنبال حل مشکلات خاصی هستند ارتباط برقرار کنند. این امر باعث خواهد شد که دانشبنیانها درک بهتری از نیازهای بازار و مشتریان خود پیدا کنند و در نتیجه بتوانند محصولات خود را بهتر به بازار عرضه کنند.
ایجاد شبکه‌های ارتباطی: ایجاد شبکه‌های ارتباطی با دانشبنیانها میتواند به ارتقای آگاهی در مورد تکنولوژی‌ها، روشهای نوین تولید و مدیریت کمک کند. همچنین، این شبکه‌ها می‌توانند به اشتراک‌گذاری منابع، پیشنهادات و راهکارهای نوین کمک کنند.
ایجاد بسترهایی برای تجاری‌سازی ایده‌های نوین: بسترهایی برای تجاری‌سازی ایده‌های نوین میتواند به دانشبنیانها کمک کند تا ایده‌های خود را به محصولاتی با ارزش تبدیل کنند. این بسترها میتواند شامل فضاهای کاری مشترک، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی باشد.
شرکت متبوع جنابعالی تا چه میزان به دانشبنیانها وابستگی دارد؟
شرکت مایعسازی گاز طییعی ایران مجری تنها پروژه LNG در کشور و یکی از بزرگترین طرحهای صنعتی در ایران است.
با توجه به تکنولوژی پیشرفته‌ای که در صنعت مایعسازی گاز مورد استفاده قرار می‌گیرد، همکاری با دانشبنیانها جهت تحقیق و توسعه فناوری‌های جدید و بهبود روشهای تولید و فرآوری محصولات از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بنابراین، شرکت مایعسازی گاز طبیعی ایران به دانش‌بنیان‌هایی که در حوزههای مرتبط با صنعت گاز و انرژی فعالیت می‌کنند، وابستگی دارد. قطعاً همکاری با این شرکت‌ها در جهت تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین و بهبود روشهای تولید و فرآوری محصولات بویژه در شرایط تحریم میتواند به دستیابی اهداف این شرکت و تکمیل طرح Iran LNG و تولید محصول LNG کمک شایانی کند.