100 طرح کوچک و بزرگ پتروشیمی در مناطق توسعه‌ای به تولید می‌رسند
اجرای برنامه‌های بلند پروازانه صنعت پتروشیمی درسال 1402، صنعتی که به واسطه برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای افتتاح طرح‌ها در این صنعت در سال ۱۴۰۲ بناست به‌طور میانگین هر ماه یک طرح به بهره‌برداری می‌رسد. در این صورت ظرفیت صنعت پتروشیمی در پایان سال به سالانه حدود ۹۵ میلیون تن می‌رسد. درحال حاضر ۷۰ مجتمع تولیدی در صنعت پتروشیمی با ظرفیت نصب‌شده (اسمی) ۹۲ میلیون تن و با توان تولید بیش از ۵۵۰ گرید انواع محصول شیمیایی و پلیمری در کشور فعال هستند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که ۶۹ میلیون تن انواع محصول پتروشیمی در سال ۱۴۰۱ تولید و درآمد ۲۶ میلیارد دلاری برای این صنعت محقق شد. گفته می‌شود که در سال گذشته در مجموع حدود ۲۷ میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی ایران به ارزش حدود ۱۶ میلیارد دلار صادر شد که نزدیک به ۱۴ میلیارد دلار آن در سامانه نیما عرضه و کمک به تأمین ارز کشور شد. با این حساب این صنعت در سال 1402 رکوردهای جدیدی را به ثبت خواهد رساند. در این راستا و با هدف بررسی وضعیت صنعت پتروشیمی گفت‌و‌گویی با مرتضی شاهمیرزایی معاون وزیر نفت و مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی صورت گرفته که از نظر می‌گذرد:
به عنوان نخستین پرسش، شرکت ملی صنایع پتروشیمی چه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌هایی را در جهت ایفای نقش سازمان توسعه‌ای خود دارد؟
از ابتدای دوره برنامه قانون چهارم توسعه، یعنی اواسط سال 1383، رویکرد اصلی برای توسعه صنعت پتروشیمی، استفاده حداکثری از خوراک‌های گازی و توسعه افقی زنجیره ارزش بوده است. البته در زنجیره‌هایی نیز توسعه عمودی در جهت تولید محصولات نهایی پتروشیمی انجام شده است، اما ساختار فعلی صنعت در لایه بالادستی متمرکز است که ارزش افزوده مورد انتظار را ایجاد نمی‌کند.
اما در سال‌های پیش رو و در برنامه هفتم توسعه، رویکرد شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران برای حمایت از توسعه عمودی و ایجاد حداکثر ارزش افزوده از مواد خام نفتی البته با رعایت ملاحظات بازاری و فنی است. در گام اول، از طرح‌هایی که محصولات نیمه‌خام بویژه متانول را به محصولات نهایی تبدیل می‌کنند، حمایت خواهد شد. اولویت مهم دیگر نیز تأمین نیازهای داخلی صنایع تکمیلی و صنایع متقاضی محصولات پتروشیمی است که در این راستا 20 بسته سرمایه‌گذاری در زنجیره‌های مختلف تدوین و ارائه شده است.
بنابراین به طور کلی می‌توان وظایف شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران را به چند محور تقسیم کرد:
• اشتغالزایی مستقیم در مجتمع‌ها و طرح‌های در حال ساخت و اشتغالزایی غیرمستقیم در صنایع تکمیلی
• ارتقای تاب‌آوری زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی و صنایع تکمیلی از طریق تأمین پایدار مواد اولیه
• جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی به منظور گسترش بخش تولیدی صنعت کشور
• گسترش تجارت با همسایگان و کشورهای همسو
• افزایش صادرات و ارزآوری
و اهداف شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در هر حوزه عبارت است از:
• خوراک: رفع کامل چالش‌های تأمین خوراک بالادستی و بین مجتمعی که مربوط به شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران است و پیگیری رفع سایر موانع که مربوط به دیگر شرکت‌های تابعه وزارت نفت و سایر موارد است تا تحقق عدم توقف تولید به دلیل خوراک
• بازار: کسب سهم 4 درصدی از تولید محصولات پلیمری و شیمیایی جهان و جایگاه اول منطقه و عدم وابستگی به کشورهای محدود در حوزه فروش
• دانش فنی: توسعه یا انتقال دانش‌های فنی مورد نیاز برای احداث تمام مجتمع‌هایی که محصولات راهبردی وارداتی تولید می‌کنند از طریق شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی با همکاری سایر نهادهای مرتبط
• تجهیزات: بومی‌سازی کامل و ساخت تجهیزات گرانقیمت یا گلوگاهی وارداتی و ارتقای کیفیت تجهیزات داخلی موجود از طریق شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی با همکاری سایر نهادهای مرتبط
• کاتالیست و مواد: بومی‌سازی کامل ساخت کاتالیست‌ها و مواد گرانقیمت یا گلوگاهی وارداتی و ارتقای کیفیت کاتالیست‌ها و مواد داخلی موجود از طریق شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی با همکاری سایر نهادهای مرتبط
• سرمایه: تسهیل در تأمین کامل مصارف ارزی طرح‌های پتروشیمی و ارائه معرفی‌نامه‌های لازم جهت تأمین مالی ریالی با لحاظ اولویت‌بندی
• محیط کسب‌وکار: تأمین تمامی زیرساخت‌های سخت‌افزاری مورد نیاز و رفع کلیه موانع نرم‌افزاری در شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و ارائه پیشنهاد و همکاری در جهت بهبود فضای کسب‌وکار در تعامل با سایر نهادهای دولتی و غیر دولتی
• مدیریت پروژه: عدم توقف پیشرفت طرح‌های پتروشیمی به دلیل عدم ایفای نقش شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و و همکاری در تسریع ساخت طرح‌ها در تعامل با سایر نهادهای دولتی و غیر دولتی
در حال حاضر ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران به چه میزان است و چشم‌انداز تولید را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نخست باید به این نکته اشاره کرد که باید گفتمان واحدی در صنعت وجود داشته باشد تا روند تکمیل زنجیره ارزش و تولید محصولات نهایی و برنامه‌های کلان پیش‌بینی شده تحقق یابد و با توجه به نامگذاری امسال به نام مهار تورم و رشد تولید از سوی مقام معظم رهبری باید با همسویی به سوی افزایش تولید و ایجاد ارزش افزوده بیشتر گام برداریم.
صنعت پتروشیمی بیش از چهاردهه در تحریم است و محدودیت سرمایه‌گذاری دارد، اما توانسته از 1.5میلیون تن تولید در پیش از انقلاب را به ظرفیت اسمی حدود 92 میلیون تن برساند و تا پایان سال‌جاری این رقم به 95میلیون تن می‌رسد.
هم‌اکنون حدود 70 مجتمع تولیدی در نقاط مختلف کشورفعال هستند و با تولید پایدار خود مسئولیت مهم تولید بیش از 550 گرید انواع محصولات پلیمیری و شیمیایی را برعهده دارند که این محصولات پس از رفع نیاز کشور روانه بازارهای صادراتی می‌شود.
در این فرایند نقش صنعت پتروشیمی در کاهش خام فروشی و ایجاد ارزش افزوده به چه شکلی طراحی شده است؟
به طور کلی پرهیز از خام فروشی راهبرد نظام است و صنعت پتروشیمی به عنوان صنعتی پیشرو نقشی مهم در تکمیل زنجیره ارزش را دارا است. برای توسعه متوازن در کشور باید از خام فروشی به سمت ارزش‌آفرینی با تبدیل محصولات خام و نیمه خام حرکت کنیم، زیرا صنعت پتروشیمی برای سایر صنایع نقش پیشران دارد با همکاری مراکز دانشگاهی، نقادان و صاحب نظران به این جمع‌بندی رسیدیم که باید در صدد تکمیل زنجیره ارزش باشیم و کمترین صادرات مواد خام و نیمه خام را داشته باشیم.بنابراین برای تحقق تکمیل زنجیره ارزش در صنعت ارزش آفرین پتروشیمی باید محصولات نیمه خام را به سمت انتهای زنجیره تولید هدایت کنیم و در این راستا همه هم پیمان شدیم تا به کمک سرمایه‌گذاران بخش خصوصی بیشترین ارزش افزوده را در این صنعت ایجاد کنیم.
در بحث جذب سرمایه گذاری‌های جدید چه اقداماتی انجام شده است؟
پایداری خوراک صنعت پتروشیمی یکی از فرصت‌های بزرگ این صنعت است بنابراین سرمایه‌گذارانداخلی و خارجی بویژه ایرانیان مقیم خارج از کشور، سرمایه‌های خود را در اختیار این صنعت با افتخار و ماندگار قرار دهند، تا شاهد شکوفایی جایگاه آن در جهان باشیم.
بسته‌های متنوع سرمایه‌گذاری برای توسعه صنعت پیشرو و پویای پتروشیمی تعریف شده است و شرکت ملی صنایع پتروشیمی از جذب سرمایه گذاری‌های جدید داخلی و خارجی با هدف رشد و توسعه صنعت ارزش آفرین پتروشیمی حمایت می‌کند و دراین مسیر مشوق‌های مختلفی برای سرمایه‌گذاران در طرح‌های پتروشیمی نیز ارائه خواهد شد.
ساخت طرح‌های توسعه‌ای در صنعت پتروشیمی در چه وضعیتی قرار دارد؟
بیش از ۱۰۰ طرح کوچک و بزرگ توسعه‌ای این صنعت نیز هم‌اکنون در مناطق توسعه‌ای از جمله ماهشهر، عسلویه، انرژی‌بر پارسیان و مکران در حال اجرا هستند که بتدریج در سال‌جاری و سال‌های آتی به تولید خواهند رسید و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.
گفتنی است که با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده امسال چندین طرح جدید در راستای تکمیل زنجیره ارزش به بهره‌برداری خواهد رسید و سبد تولید محصولات پتروشیمی کشور متنوع‌تر خواهد شد.
با توجه به اینکه 10 طرح کوچک و بزرگ در سال‌جاری به بهره‌برداری خواهد رسید و آماده افتتاح می‌شود همه باید اهتمام کنند تا در پایان سال 1402 سربلند باشیم و با اعتماد به نفس و اتکای به عمل حداکثر عملکرد تولید را رقم بزنیم.
همچنین ساخت 21 محصول راهبردی را هدف‌گذاری کردیم و هلدینگ‌های پتروشیمی با توجه به نوع فعالیت هایشان به داخلی‌سازی و ساخت آنها اقدام خواهند کرد و ما مکلف به تکمیل زنجیره ارزش هستیم و هلدینگ‌ها موارد ابلاغی از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان یک شرکت توسعه‌ای را تحقق خواهند بخشید.
به طور کلی اقدامات شرکت ملی صنایع پتروشیمی در حوزه مطالعات طرح‌ها و سرمایه‌گذاری را تشریح می‌فرمائید.
مدیریت توسعه صنایع پایین دستی در راستای اجرای سیاست‌های اصلی دولت سیزدهم و تأکیدات وزیر محترم نفت، مبنی بر حمایت از تولید داخلی در راستای تکمیل زنجیره ارزش مواد و محصولات پتروشیمی تا تولید محصول نهایی به منظور پرهیز از خام و نیمه فروشی و ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته، برنامه‌های جامعی از جمله مطالعات ایجاد شهرک‌های تخصصی پتروشیمی (شیمی پارک ها)، عارضه‌یابی و آسیب شناسی صنایع تکمیلی و مطالعات تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی را در دستور کار قرار داده، که به همین منظور و در راستای استفاده از دانش و امکانات مشترک و هم افزایی بین دستگاهی، ، تفاهمنامه همکاری مشترک با سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران (وزارت صنعت، معدن و تجارت) به عنوان متولی زیرساخت شهرک‌ها و نواحی صنعتی در کشور و ارائه دهنده خدمات حمایتی از صنایع کوچک و متوسط (صنایع پایین دستی) در شهریور ماه سال‌جاری منعقد شده است.
برای اجرای مفادتفاهمنامه، کارگروه مشترکی با معرفی اعضا بین دو دستگاه توسعه‌ای مادر تخصصی تشکیل و با توافق طرفین دبیرخانه این کارگروه در شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران (مدیریت توسعه صنایع پایین دستی) مستقر شده و با تشکیل سه کمیته تخصصی با محوریت مطالعات ایجاد شهرک‌های تخصصی پتروشیمی، تکمیل زنجیره ارزش و عارضه‌یابی صنایع پایین دستی فعالیت خود را آغاز کرده است.
در این راستا با توجه به جلسات برگزار شده و تکالیف ابلاغی از سوی معاون اول رئیس جمهور (تصمیمات ابلاغی جلسه احداث پارک‌های پتروشیمیایی مورخ 15/08/1401 و حسب نظر معاون اول رئیس جمهور- مکاتبه شماره 149384 مورخ 19/08/1401 رئیس محترم دفتر معاون اول- در خصوص ایجاد کارگروه مشترک بین دستگاهی) برای تسریع در عملیاتی کردن درخواست هلدینگ خلیج فارس در ایجاد 13 شهرک تخصصی (شیمی پارک) در استانهای جنوبی کشور، همکاری مشترک در مطالعات، مکان‌یابی و اخذ استعلامات و مجوزهای قانونی برای ایجاد این شهرک‌های صنعتی تخصصی پتروشیمی در کارگروه مشترک و کمیته تخصصی شهرک‌های صنعتی، فناوری پتروشیمی با عضویت دستگاه‌های مرتبط و با اولویت استفاده از ظرفیت‌های موجود با دعوت از مدیران عامل شرکت شهرک‌های صنعتی استانهای خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان و معاونین صنایع کوچک و فنی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران و مدیران گروه سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع پایین دستی هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس (پترول) بررسی و همچنین با مشارکت فعال در شبکه اندیشگاهی تکمیل زنجیره گوگرد با محوریت معاونت مهندسی وزارت نفت، اقدامات مرتبط آغاز شده است.
ضمناً در خصوص مدل توسعه شیمی پارک‌ها (شهرک‌های تخصصی پتروشیمی – پلیمری – تبدیلات گازی و...) نیز علاوه بر روند موجود، این مدیریت به عنوان متولی سیاستگذاری طرح‌های تکمیلی زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در خصوص ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری صنایع پایین دست، مطالعات تخصصی شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری با تکیه بر مواد و محصولات غیر ملتهب پتروشیمی با هدف جلوگیری از خام فروشی و تولید محصولات نهایی صادرات محور با رویکرد تکمیل زنجیره ارزش این مواد و محصولات را با همکاری سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران و انجمن تحقیقات بازار ایران در قالب کمیته تخصصی مطالعات زنجیره ارزش و با تدوین شرح خدمات پروژه درکشور آغاز کرده است.
همچنین با توجه به همکاری ستاد ملی تسهیل و رفع موانع تولید کشور و کارگروه‌های استانی آن در خصوص شناسایی واحدهای زیر ظرفیت و راکد صنایع پایین دستی مستقر در شهرک ها و نواحی صنعتی استانهای هدف و با استفاده از ظرفیت مجمع نمایندگان استان‌ها و استانداری‌های استانهای هدف، ادارات کل صنعت، معدن و تجارت و شرکت شهرک‌های صنعتی این استان‌ها در قالب نشست‌های تخصصی بررسی مشکلات، آسیب شناسی و عارضه‌یابی واحدهای صنایع پایین دستی در استانداری‌ها و با محوریت معاون هماهنگی امور اقتصادی استان تشکیل و در راستای رفع موانع نسبت به بررسی مشکلات موجود در سطوح ملی و استانی و شناسایی نقاط ضعف و گلوگاه‌های قانونی و دستور العملی پرداخته و با اخذ تصمیمات تخصصی در قالب مصوبات ستاد تسهیل در صدد رفع مشکلات فرا روی فعالیت صنایع پایین دستی می‌باشد.
که در این راستا تاکنون جلسات ستاد با حضور نمایندگان نهضت احیای واحدهای اقتصادی نهاد ریاست جمهوری و دبیر ستاد ملی تسهیل و نمایندگان حوزه تخصصی وزارت صمت و این مدیریت در استانهای قزوین، خوزستان و ایلام با مشارکت تشکل‌های مرتبط بخش خصوصی و مدیران صنایع پایین دستی برگزار شده است و برنامه‌ریزی برای برگزاری این نشست‌ها در استانهای یزد، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی تا پایان سال‌جاری در دست اقدام است.
در ضمن با توجه به اینکه بزرگترین مشکل در صنایع پایین دستی، تأمین نقدینگی در گردش است. در این رابطه نیز تفاهنامه‌ای در حاشیه 16مین نمایشگاه ایران پلاست، فیمابین شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، بانک تجارت و انجمن ملی پلیمر منعقد شده که در همین راستا نیز همایشی با دعوت از مجتمع‌های تولیدی در جهت مشارکت مجتمع‌های پتروشیمی جهت فروش اعتباری محصولات پتروشیمی برگزار شد. در حال حاضر بیشتر شرکت‌های پتروشیمی گام‌های مناسبی را جهت فروش اعتباری محصولات خود جهت کمک به تأمین نقدینگی در گردش شرکت‌های صنایع پایین دستی داشته‌اند که به تدریج مشارکت ایشان در این رابطه بیشتر نیز خواهد شد.
مهمترین محورها و اهداف در حوزه تنظیم بازار محصولات پتروشیمی چه بوده؟
• مدیریت عرضه محصولات پتروشیمی و پایش عملکرد شرکت‌های پتروشیمی در تأمین نیاز بازار داخلی
• تعیین قیمت پایه محصولات پتروشیمی با ایجاد هماهنگی در زنجیره ارزش خوراک و محصول
• پایش صادرات محصولات پتروشیمیایی به منظور جلوگیری از خام فروشی و اطمینان از تأمین خوراک مورد نیاز صنایع تکمیلی و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر
• برنامه‌ریزی و هماهنگی واردات محصولات پتروشیمی دارای کمبود داخلی و عرضه تلفیقی مواد وارداتی در راستای تنظیم بازار محصولات ملتهب
• استاندارد‌سازی مشخصات محصولات پتروشیمی عرضه شده در تطابق با استانداردهای جهانی
• احصای نیازمندی صنایع تکمیلی مختلف (صنعت خودرو، لوازم خانگی، ساختمان و...) به محصولات و مواد اولیه پتروشیمیایی در راستای تأمین و بومی‌سازی تولیدات با نگاه ویژه به محصولات دانش بنیان
جهت دهی تولید محصولات پتروشیمی برای جذب و مصرف در صنایع تکمیلی دانش بنیان آیا می‌توان گفت که ایران در تراز صادرکنندگان فناوری بویژه در حوزه کاتالیست قرار گرفته است؟
متخصصان، مدیران و فناوران به خصوص درشرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و همچنین مراکز پژوهشی دانشگاهی در پارک‌های علم و فناوری و سایر بخش‌های همکار مانند پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه صنعت نفت نقش پررنگی در شتاب بخشی در فرایند توسعه و پیشرفت صنعت پتروشیمی دارند. اوایل سال گذشته اگر گفته می‌شد ایران صادرکننده کاتالیست است کمتر کسی باور می‌کرد اما با کمی تلاش و پشتکار و ارائه درست از ظرفیت‌های داخلی، ایران به صادرکننده کاتالیست تبدیل شد و تاکنون مقدار قابل توجهی کاتالیست صادر شده یا سفارش خرید آن توسط طرف خارجی ثبت شده است.
درابتدا خریداران با تردید خرید کردند اما پس از بارگذاری کاتالیست‌های ایرانی در مجتمع‌های خود اعلام کردند که محصول ایرانی از نمونه تأمین کنندگان قبلی از کیفیت بالاتری برخوردار است.
کاتالیست‌های تولیدی ایران به 6 کشور صادر می‌شود که نام کشورها به دلیل امکان ایجاد مشکل ویا اعمال تحریم‌های احتمالی اعلام نمی‌شود.
99 کاتالیست، آغازگر و مواد شیمیایی در صنعت پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد که با تلاش فناوران و پژوهشگران توانمند ایرانی روند داخلی‌سازی در حال انجام است.
همچنین باید بر این نکته تأکید کرد که خوشبختانه در نتیجه سلسله نشست‌ها و مذاکرات انجام شده با کشورهای همسایه تاکنون حدود هزار تن کاتالیست تولیدی شرکت‌های ایرانی به کشورهای همسایه بویژه کشورهای شمالی صادر شده است.
اهتمام ویژه وزارت نفت دولت سیزدهم در استفاده از توان شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان است و امروز ایران در تراز صادرکنندگان فناوری بویژه در حوزه کاتالیست و کالا و تجهیزات دوار که در معمولاً در اختیار کشورهای غربی بود، قرار گرفته است و روز به روز به اعتلا و خودکفایی صنعت پتروشیمی افزوده می‌شود و در بسیاری از بخش‌های صنعت خودکفا شده‌ایم.
در زمینه HSE و حفظ محیط زیست چه دستاوردهایی محقق شده است؟
شرکت ملی صنایع پتروشیمی با توجه به مأموریت‌های حاکمیتی و سازمانی خود و با انجام برنامه‌ریزی‌های کلان، سیاست گذاری، تنظیم گری و پشتیبانی از توسعه پایدار صنعت را بر عهده دارد و درصدد است تا با ایجاد محیطی ایمن و عاری از آلودگی، تمامی حوادث و اثرات سوء بر افراد، محیط زیست و تأسیسات را حذف و با بهبود فرایندها تولید محصولات منطبق را تضمین کند.
بر همین اساس اهداف، راهبردها و سیاست‌های اصلی سال 1402 مدیریت HSE شرکت ملی صنایع پتروشیمی در پنج حوزه مشترک HSE، مهندسی بهداشت، ایمنی و آتش‌نشانی، محیط زیست و پدافند غیرعامل به طرح‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی چندی پیش ابلاغ شد. در زمینه گسترش فضای سبز نیز، صنعت پتروشیمی ایران تاکنون 2885 هکتار فضای سبز در سراسر کشور ایجاد کرده است و براساس الزام‌های موجود، نیاز به ایجاد فضای سبز، حداقل 10 درصد از فضای تحت مالکیت هر شرکت است اما این رقم در صنعت پتروشیمی به حدود 55 درصد رسیده است. گفتنی است که روند ایجاد فضای سبز درطرح‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی با جدیت تداوم دارد و در این راستا عملیات حرا کاری در 500 هکتار از زمین‌های در منطقه ماهشهربا هدف صیانت از محیط زیست در سال گذشته آغاز شد.