رقابت شانه به شانه سوخت تولیدی ایران با سوخت‌های باکیفیت در دنیا
مصرف انرژی در ایران سه برابر دنیاست. در حال حاضر یک کشور ۸۵ میلیونی معادل یک کشور ۲۸۰ تا ۳۰۰ میلیونی مصرف انرژی دارد و این شدت مصرف انرژی یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است. اگرچه بنزین در کشور ما مطابق استاندارد، تولید و توزیع می‌شود اما از آنجایی که زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی شهری ضعیف است، خودروهایی که در کشور تردد می‌کنند عموماً پرمصرف هستند و به ازای هر 100 کیلومتر پیمایش، ۱۰ تا ۱۲ لیتر مصرف دارند. متأسفانه خودروها در ایران اغلب بنزینی هستند و خودروهای هیبریدی و دوگانه‌سوز سهم بسیار پایینی دارند و در مجموع مصرف‌ها بالاست. با این حال در سال‌های اخیر تلاش شده تا سوخت کشور با استانداردهای روز دنیا به دست مصرف‌کنندگان برسد و در این مسیر علاوه بر ساخت پالایشگاه جدید یا اجرای طرح‌های کیفی‌سازی در پالایشگاه‌های قدیمی، این مهم اجرا شده است. به گفته سعید مداح مروج، مدیر هماهنگی و نظارت بر عملیات شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در حال حاضر 10 پالایشگاه در ایران وظیفه تولید فرآورده‌های نفتی را بر عهده دارند که روزانه 75 میلیون لیتر بنزین با استاندارد یورو 4 و 5 و 55 میلیون لیتر نفتگاز با همین استاندارد تولید می‌کنند که سهم قابل توجهی در جلوگیری از آلودگی هوا دارد. وی با تأکید بر اجرای طرح‌های توسعه‌ای در پالایشگاه‌های کشور گفت که وزارت نفت و شرکت ملی پالایش وپخش فرآورده‌های نفتی ایران، در ۲۰ سال گذشته میلیاردها دلار برای افزایش کیفیت سوخت و اجرای قانون هوای پاک هزینه کرده است. در ادامه این گفت‌و‌گو را می‌خوانید.
اکنون وضعیت تولید فرآورده‌های نفتی در کشور چگونه است و در مجموع ایران چه ظرفیتی برای پالایش دارد؟
درمجموع معادل 2،3 میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی توسط 10 پالایشگاه کشور، پالایش و انواع فرآورده‌های نفتی تولید می‌شود، بطوری که از این 2،3 میلیون بشکه شامل 1،8 میلیون بشکه نفت خام و 500 هزار بشکه میعانات گازی است که علاوه بر تأمین بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز کشور، سهم وسیعی در تولید پایدار برق و گاز دارد.
450 هزار بشکه در روز میعانات گازی به صورت پیوسته در پالایشگاه ستاره خلیج فارس مصرف و روزانه بیش از 40 میلیون لیتر بنزین تولید می‌شود.
کدام پالایشگاه‌ها سهم مهم‌تری در تولید فرآورده‌های باکیفیت دارند؟
همه پالایشگاه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار هستند ولی پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال 95 آغاز به کار کرد و تا پایان سال 97 تمامی واحدهای آن به بهرهبرداری رسید.
اکنون سهم بزرگی از تولید بنزین کشور در این پالایشگاه اتفاق می‌افتد و ظرفیت روزانه 40 میلیون لیتر بنزین را دارد.
تنوع کیفیت بنزین تولیدی در پالایشگاه‌های کشور زیاد بوده و به طور مثال پالایشگاه شازند 17،5 میلیون لیتر بنزین با استاندارد یورو 4 تولید می‌کند.
ظرفیت اسمی پالایشگاه شازند250 هزار بشکه است و اکنون این پالایشگاه با ظرفیت 270 هزار بشکه مشغول به فعالیت است و بنزین آن با اکتان91 (بنزن زیر یک درصد، الفین زیر 18 درصد و آروماتیک زیر 35 درصد و محتوای گوگرد کمتر از ppm 50) تولید و عرضه می‌شود.
این شرکت یکی از پالایشگاه‌های کامل کشور است که در سال 72 به بهرهبرداری رسید.
در سال 85 ارتقای کیفیت آن تعریف و در سال 90 پروژه‌ها تکمیل شد و اکنون همه فرآورده‌های آن کیفی است. به طور میانگین سهم نفت‌کوره از فرآورده‌های تولیدی در یک پالایشگاه 33 درصد است اما این عدد در پالایشگاه شازند کمتر از 10 درصد است.
با هدف تأمین سوخت استاندارد مورد نیاز کشتی‌های کشور، عملاً تولید بنزین یورو در این پالایشگاه به حدود 15 میلیون لیتر رسیده تا بتوان روزانه بین 1500 تا 2000 تن نفت کوره با گوگرد پایین برای ناوگان دریایی تأمین کنیم که در شرایط تحریم نیاز کشور را تأمین می‌کند.
مشابه همین طرح درپالایشگاه اصفهان توسط پیمانکاران داخلی در حال اجرا است.
انتظار می‌رود تا پایان سال 1404 این طرح به بهرهبرداری برسد و تولید نفت کوره کم گوگرد روزانه 90 هزار بشکه در روز خواهد بود.
نیازسوخت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در شرایط بدون تحریم 1،5 میلیون تن در سال برآورد شده که با اجرای کامل طرح فوق، روزانه 12 هزار تن سوخت کم گوگرد در اصفهان تولید خواهد شد که بیش از3 برابر نیاز کشتیرانی کشور است.
سرمایه‌گذاری لازم برای اجرای این طرح 900 میلیون تا یک میلیارد دلار است و واحد جانبی بعدی طرح ارتقای کیفیت، کاهش نفت‌کوره و تولید بنزین و نفتگاز است که حدود 1،1 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد و در مجموع 2،1 میلیارد دلار سرمایه می‌خواهد.
برای تولید هرلیتر فرآورده نفتی، چه میزان سرمایه‌گذاری در ساخت پالایشگاه نیاز است؟
برای پالایش هر بشکه خوراک حدود 30 تا 35هزار دلار سرمایه‌گذاری نیاز است به عبارتی برای ساخت یک پالایشگاه 200 هزار بشکه‌ای نفت خام حدود 6 تا 7 میلیارد دلارسرمایه نیاز خواهد بود و در شرایط فعلی نیز تولید هر لیتر بنزین 18 هزار تومان هزینه می‌برد و این رقم برای هر لیتر نفتگاز 18 تا 20 هزار تومان است و برای هر لیتر نفت‌کوره استاندارد(کم گوگرد) که واحدهای جانبی زیادی نیاز دارد و بخش زیادی از گوگرد آن باید جذب شود، 30 تا 32 هزار تومان است.
برخی شرکت‌های دانش‌بنیان مدعی هستند با قیمت‌های پایین‌تر امکان تولید وجود دارد، لذا امکانات مورد نیاز در اختیار برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گرفته است.
به‌عنوان مثال در پالایشگاه شیراز و تبریز فعال شده‌اند اما هنوز از مرحله پایلوت خارج نشده و امکان تولید صنعتی و تجاری وجود ندارد.
با این حال شرکت ملی پالایش و پخش، برای بهره‌مندی از توان داخلی این فرصت را داده است.
علاوه بر ساخت پالایشگاه‌های جدید، بهبود کیفیت پالایشگاه‌های قدیمی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این زمینه چه اقداماتی در حال اجرا است؟
درپالایشگاه اصفهان روزانه 12 تا 13 میلیون لیتر بنزین با استاندارد یورو5 با گوگرد کمتر از 10 پی پی‌ام تولید می‌شود و به همین ترتیب با تکمیل و راه‌اندازی واحد تصفیه نفتگاز(ردیف اول تولید نفتگاز با کیفیت این پالایشگاه از مهرماه سال جاری به بهرهبرداری رسید و ردیف دوم نیز از آذر ماه به بهرهبرداری کامل رسید.
بطوری که روزانه 16 میلون لیتر نفتگاز با استاندارد روز دنیا به سبد سوخت استاندارد کشور اضافه شده است.
بنزین تولیدی در پالایشگاه تهران به لحاظ آروماتیک و بنزن انحراف دارد که پروژه‌ای در حال انجام است و انتظار داریم تا نیمه اول سال 1403 به بهرهبرداری برسد وتولید بنزین پالایشگاه تهران که اکنون 6،5 میلیون لیتر در روز است به 8 میلیون لیتر با استاندارد یورو 5 خواهد رسید.
همچنین گرید بنزین پالایشگاه تبریز یورو ۵ با اکتان ۹۱ است و دیگر شاخص‌های کیفی آن، مطابق استاندارد موصوف است.
اجرای طرح‌های توسعه در پالایشگاه شیراز و کرمانشاه عقب‌تر از برنامه است.
در شیراز قرار بود پالایشگاه پارس ساخته شود و از همین رو توسعه پالایشگاه شیراز به تأخیر افتاد.
در کرمانشاه نیز اجرای پالایشگاه آناهیتا در دستور کار بود.
ظرفیت پالایشگاه آبادان پیش از انقلاب 600 هزار بشکه در روز بود.
این پالایشگاه در جنگ تخریب شد اما با بازسازی‌های صورت گرفته معمولاً هر ساله 380 هزار بشکه در روز نفت خام را پالایش می‌کند.
با اجرای طرح‌های توسعه، 210 هزار بشکه ظرفیت جدید جایگزین ظرفیت قبلی پالایشگاه آبادان می‌شود تا محصولات با کیفیت‌تری تولید کند.
در ادامه می‌توانیم با اجرای طرح‌های دیگر و نوسازی واحدهای قدیمی، ظرفیت این پالایشگاه را به سقف 600 هزار بشکه برسانیم.
در دی ماه سال گذشته یکی از واحدهای قدیمی از سرویس خارج شده و یک واحد جدید به مدار آمده که بدین وسیله می‌توانیم ظرفیت پالایشگاه را عملاً تا ۵۴۰هزار بشکه بالا ببریم اما به دلیل یک سری محدودیت‌‌ها امروز پالایشگاه با ۴7۰هزار بشکه خوراک کار می‌کند.
دلیل آلودگی هوا چیست و آیا کیفیت سوخت پایین آمده است؟
اگر بگوییم سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که وزارت نفت در زمینه اجرای قانون هوای پاک یا کیفی‌سازی، خوب عمل نکرده یا از برنامه عقب است؛ این حرف کاملاً اشتباه است.
وزارت نفت/ شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، در ۲۰ سال گذشته، میلیاردها دلار برای افزایش تولید و کیفیت سوخت همچنین اجرای قانون هوای پاک هزینه کرده است.
بهرهبرداری از پالایشگاه شازند درسال 72 و بهرهبرداری از واحدهای کیفی‌سازی درسال 1390، پالایشگاه بندرعباس در سال 76 و بهرهبرداری از واحدهای کیفی‌سازی شرکت درسال 1396 و پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس درسال 96 با هدف تولید فرآورده‌های نفتی با کیفیت ازمهم‌ترین اقدامات است.
به موازات، در پالایشگاه‌های قدیمی مثل پالایشگاه آبادان، تبریز، شیراز، تهران و اصفهان نیز با اجرای چندین طرح بهبود کیفیت و افزایش ظرفیت، تولیدات در حد قابل توجهی ارتقای کیفی یافته‌اند.
مهم‌ترین اقداماتی که وزارت نفت برای اجرای قانون هوای پاک انجام داده چیست؟
دولت، وزارت نفت/ شرکت ملی پالایش و پخش را مکلف کرده تا طی سه سال، همه فرآورده‌های تولیدی‌اش را مطابق استاندارد ملی وارد بازار کند.
استاندارد ملی در سال 84 وضع شده، زمانی که خیلی از طرح‌های کیفی‌سازی تعریف و اجرا نشده بود، استاندارد ملی مشابه استاندارد یورو۴ است.
آن زمان متأسفانه نه زیرساخت پالایش را مطالعه کردند و نه بررسی که آیا این ظرفیت را داریم یا خیر؛ شرایط کشور دراین سال‌ها، به گونه‌ای پیش رفت که ما بسیاری از طرح‌ها را نتوانستیم بخوبی و مطابق با انتظار پیش ببریم، البته این به معنای اجرا نکردن طرح نیست، بلکه ما طرح‌ها را اجرا کردیم اما به دلیل عدم تعامل مناسب با شرکت‌های صاحب‌نام و انصراف شرکت‌هایی که دارای تجهیزات فنی بالایی هستند، از برنامه تا حدودی عقب ماندیم.
اما با همه این چالش‌ها و مشکلات، کار را تعطیل نکردیم، اکنون در همین شرایط سخت، بنزین اکثر پالایشگاه‌ها از جمله پالایشگاه تبریز، اصفهان و اراک و ستاره خلیج فارس مطابق استاندارد جهانی است.
نفتگاز شرکت‌های پالایش نفت تهران، تبریز، اراک، بندرعباس، لاوان و ستاره خلیج فارس نیز مطابق با استاندارد تولید و عرضه می‌شود واخیراً در پالایشگاه اصفهان با بهرهبرداری از واحد تصفیه گازوئیل، روزانه ۱۶ میلیون نفتگاز یورو۵ به سبد سوخت استاندارد کشور اضافه شد.
آیا بنزین تولیدی و توزیعی در کشور استانداردهای متفاوتی دارد؟
ما گریدهای مختلفی از بنزین را متناسب با توانمندی شرکت‌ها تولید می‌کنیم.
به عبارتی بنزین ۸۷، ۹۱ و بنزین ۹۵ تولید و توزیع می‌شود. این بنزین‌ها به لحاظ عدد اکتان، با هم متفاوت هستند اما به لحاظ دیگرمشخصات با هم فرقی ندارند، همچنین درهمه بنزین‌های تولیدی، آروماتیک کمتر از ۳۵ درصد حجمی است، الفین کمتر از ۱۸ درصد و گوگرد عموماً کمتر از ۵۰ جزء در میلیون است، اما بنزینی که درپالایشگاه تبریز یا اصفهان تولید می‌شود یورو۵ است.
ضمن رعایت حداقل عدد اکتان ۹۱، محتوای گوگرد آن زیر ۱۰ پی پی‌ام است و در پالایشگاه‌های اراک، بندرعباس یا پالایشگاه خلیج فارس، بنزین یورو ۴ تولید می‌شود که میزان گوگرد آنها حداکثر ۵۰ پی پی‌ام است.
دیگر فاکتورها مانند دیگر بنزین‌های تولیدی است اما واحدهایی که بنزین معمولی تولید می‌کنند اکتان آن ۸۷ است و در مجموع بنزین تولیدی با گوگرد بالاتر از ۷۰ پی پی‌ام نداریم.
اکنون ظرفیت تولید بنزین یورو 4 در کشور چقدر است و بنزین توزیعی در کلانشهرها با چه کیفیتی به دست مصرف‌کننده می‌رسد؟
بنزینی که در کلان‌شهرهایی مثل تهران، اصفهان، مشهد، اراک و یا البرز و تبریز توزیع می‌کنیم دارای استاندارد یورو۴ و یورو 5 است.
تهران روزانه ۱۲ میلیون لیتر مصرف دارد و بنزینی که توزیع می‌شود بر مبنای استاندارد یورو۴ است.
اما در شهرهای اطراف این‌گونه نیست به این دلیل که توان تولید بنزین یورو ۴ روزانه حدود ۷۵ میلیون لیتر است و در بند قانون تدوین شده (تکلیف وزارت نفت/شرکت ملی پالایش و پخش)، مقرر بود مادامی که مصرف بنزین در سقف ۸۵ میلیون لیتر مدیریت و کنترل شود، ۹۰ درصد بنزین مصرفی بر مبنای استاندارد، تولید و توزیع شود اما این در حالی است که امروز، متوسط مصرف کشور بیش از ۱۰۵ میلیون لیتر در روز است.