سعیده احسانی راد
روزنامه‌نگار

مراسم گلابگیری و چیدن گل‌های محمدی هر سال گردشگران زیادی را به کاشان می‌کشاند. فصل گلابگیری کاشان در بهار و معمولاً از اردیبهشت شروع می‌شود و تا اواسط خردادماه (۱۵اردیبهشت تا ۱۵خردادماه) ادامه دارد. جشنواره گلابگیری نیز همزمان با شروع برداشت گل محمدی تا پایان برداشت گل محمدی که یک ماه است در کاشان برگزار می‌شود. شهرام امیری، کارشناس ارشد میراث فرهنگی و گردشگری در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» درباره برنامه‌های جشنواره گلابگیری کاشان گفت: کاشان جزو اولین و قدیمی‌ترین مناطقی است که گل رز و محمدی در آن پرورش پیدا کرده است. ردپای گلابگیری در شمال اصفهان از دوران صفویه به جا مانده است و گلابگیری در این منطقه به‌ دلیل پیشینه تاریخی‌اش مفهوم جدی پیدا کرده است. علاوه بر کاشان، در قمصر، شهر تاریخی نطنز و مناطق غرب اصفهان که سردسیر است مزارع بزرگ کشت گل محمدی وجود دارد و گلابگیری سنتی با دستگاه‌های تقطیر که بیش از 400 سال قدمت دارد در این مناطق انجام می‌شود. امیری افزود: جشنواره گلابگیری در برزوک، قمصر، نیاسر و مناطقی از شهرستان آران و بیدگل و نطنز با آیین‌های خاص برگزار می‌شود. گلابگیری در این مناطق با اعتقادات مردم عجین شده است و با مولودی‌خوانی در مدح پیامبر(ص) آغاز می‌شود. وی با اعلام آغاز جشنواره گلابگیری امسال، همزمان با عید فطر، اظهار داشت: جشنواره گلابگیری از باغ فین کاشان شروع می‌شود. مردم با آیین‌های مختلف گل‌ها را چیده و از مزرعه به کارگاه منتقل می‌کنند. طبق آمار، سال گذشته بعد از فروکش کردن کرونا بیش از دو میلیون نفر در این جشنواره و آیین گلابگیری شرکت کردند.

شهرهای‌گلابگیری‌کاشان
گلابگیری در کاشان معمولاً در شهرهای اطراف کاشان که کوهستانی هستند و گل محمدی در آن مناطق کیفیت مناسب دارد انجام می‌شود. البته در مناطق کویری گل محمدی کشت می‌شود ولی کیفیت بالایی ندارد به همین دلیل قیمت گل محمدی در آن مناطق پایین‌تر است. قمصر، نیاسر، برزُک و روستاهایی چون ون، سار، وادقان، خاوه، مشهد اردهال، قالهر، مرق، ویدوج، آذران و کامو ازجمله مکان‌هایی است که گلابگیری در آن انجام می‌گیرد.

اسناد تاریخی‌گلابگیری در‌ایران

طبق اسناد تاریخی، مبدأ تولید گلاب، ایران بوده است. گل محمدی یا گل سرخ از گیاهان بومی ایران به شمار می‌رود و تا حدود ۳۵۰ سال پیش غیر از ایران در منطقه دیگری وجود نداشته است. در دوره صفوی، گل سرخ به همراه دستگاه‌های ویژه گلابگیری، از ایران به ترکیه، سوریه و بلغارستان صادر شده است. در قرن هشتم و نهم میلادی، گلاب از مهم‌ترین کالاهای تجاری ایران بوده و از طریق جاده ابریشم به چین و هند صادر می‌شد. ایرانیان اولین کسانی بودند که به روش تقطیر، از گل سرخ اسانس گلاب به دست آوردند و این روش را به جهانیان آموختند.

نکات جالب شیوه گلابگیری سنتی
امیری درباره شیوه گلابگیری سنتی کاشان توضیح داد: بیش از 200 کارگاه گلابگیری در منطقه شمال اصفهان، آران و بیدگل و کاشان وجود دارد. گلابگیری در کارگاه‌های سنتی روش جالبی دارد. گلابی که در این کارگاه‌ها تهیه می‌شود درصد خلوصش متفاوت است؛ مثلاً گلابی مخصوص در قمصر تهیه می‌شود که فقط برای شست‌وشوی خانه خدا در ایام حج است. شست وشوی قبور ائمه(ع) نیز با این گلاب صورت می‌گیرد. کارشناس ارشد میراث فرهنگی و گردشگری افزود: پرونده میراث فرهنگی ناملموس «تولید سنتی گلاب و سنت‌های اجتماعی و فرهنگی وابسته به آن» از سوی ایران برای ثبت در فهرست میراث جهانی ناملموس یونسکو ارسال شده است.

زیرساخت‌های گردشگری برای گلابگیری
وی درباره زیرساخت‌های گردشگری در ایام جشنواره گلابگیری گفت: اصفهان از اصلی‌ترین مقاصد گردشگری از گذشته تا کنون بوده و خوشبختانه با برنامه‌ریزی‌های مناسب ظرفیت اقامت در استان اصفهان از 10 هزار تخت به 37 هزار تخت رسیده است. استان اصفهان با 10 استان هم مرز است. در فصل گلابگیری کاشان با گردشگر انبوه مواجه است. سال گذشته در عید فطر 2 میلیون نفر به کاشان سفر کردند و حجم سنگین مسافر در نیاسر باعث شد خدمات‌رسانی به گردشگران با مشکل مواجه شود. به همین دلیل توصیه می‌کنیم گردشگران سفرشان را در طول یک ماه و نیم برنامه‌ریزی کنند تا با خدمات‌رسانی مناسب سفری مفرح بدون درگیری در رستوران‌ها، مراکز خرید موادغذایی و خوراکی داشته باشند.

انواع گلاب‌کاشان
 انواع گلاب‌ در کاشان زیاد است. گلاب سنگین، گلاب سبک، گلاب دوآتشه، گلاب سه آتشه و گلاب پس آب معروف‌ترین آنها هستند.

 گلاب سنگین: گلاب سنگین به‌دلیل غلظت خوب و کیفیت بالا مصرف خانگی دارد و گلاب ممتاز یا درجه یک است. برای تهیه گلاب سنگین تقریباً ۸۰ لیتر آب داخل دیگ مسی می‌ریزند و بعد از به جوش آمدن ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم گل سرخ به آن اضافه می‌کنند. با این روش ۴۰ لیتر گلاب سنگین به دست می‌آید.
 گلاب سبک:گلاب سبک برای مصرف خانگی است و در مقایسه با گلاب سنگین یا درجه یک، غلظت و عطر کمتری دارد. برای تهیه گلاب سبک ۸۰ لیتر آب داخل دیگ مسی می‌ریزند و بعد از به جوش آمدن ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم گل سرخ به آن اضافه می‌کنند؛ با این روش ۴۰ لیتر گلاب سبک به دست می‌آید.
 گلاب دوآتشه : برای تولید گلاب دوآتشه به‌ جای آب از گلاب استفاده می‌کنند به این شکل که گل‌های محمدی و گلاب را در دیگ مسی می‌ریزند و به این ترتیب فرایند تقطیر دوبار انجام می‌شود. این گلاب، غلظت بالایی دارد و ممکن است طعم تلخ و گس آن موردپسند همه نباشد.
 گلاب سه آتشه : در تهیه گلاب سه آتشه گل‌های محمدی و گلاب دوآتشه را در دیگ مسی می‌ریزند و فرایند تقطیر را انجام می‌دهند.
 گلاب پس آب: درصورتی‌که بعد از عمل تقطیر و گلابگیری دوباره روی تفاله‌های گل‌محمدی باقی‌مانده در دیگ، آب بریزند و تفاله‌ها تقطیر شوند، گلابی رقیق به نام گلاب پساب تولید می‌شود که کیفیت و عطر کمتری در مقایسه با سایر گلاب‌ها دارد.