زهرا بزرگ‌زاده
روانشناس کودک

از میان مهارت‌های زندگی در مورد مهارت خودآگاهی کتاب‌های زیادی معرفی کرده‌ایم اما این هفته، در این نوشتار سراغ دو کتاب خوب در مورد مهارت جرأت‌ورزی و نه گفتن می‌رویم که خواندن آنها برای کودکان چهار تا پنج سال بسیار لذت‌بخش است.
هرچند خیلی‌ها می‌گویند بچه‌های این دوره و زمانه دیگر زیادی هم جرأت دارند اما در هر کلاس و جمعی باز هم کودکانی را می‌بینیم که نمی‌توانند خواسته‌شان را به درستی بیان کنند یا حقشان را بگیرند، به علاوه کودکانی هم هستند به دیگران زور می‌گویند و حرف خودشان را به هر نحوی پیش می‌برند، خواندن کتاب‌هایی در مورد جرأت‌ورزی برای هر دو گروه مفید است چون در این داستان‌ها معمولاً دو طرف وجود دارد: کسی که زور می‌گوید و کسی که نمی‌تواند در مقابل زورگو بایستد.
کتاب اول در مورد این مهارت، «پیشی کوچولو! موشک مال توست!» نوشته معصومه یزدانی و منتشرشده در نشر نردبان است. داستان این کتاب در مورد پیشی کوچکی است که کلاغی، موشکش را برداشته و به او نمی‌دهد. ریحانه که دوست پیشی کوچولو است، قدم به قدم به او یاد می‌دهد که چه طور برود و موشکش را بگیرد. پیشی کوچولو اول از پشت پنجره و با صدای آرام از کلاغ قاری می‌خواهد موشکش را پس دهد، اما ریحانه به او می‌گوید این راهش نیست! نکته مهم در این کتاب این است که پیشی کوچولو خیلی دوست دارد که ریحانه برود و به جای او موشکش را پس بگیرد، اما ریحانه قبول نمی‌کند و سعی می‌کند مهارت جرأت‌مندی را در پیشی کوچولو تقویت کند. اگر با کودکی سر و کار داریم که زورگویی می‌کند خوب است که حین خواندن این کتاب از او بپرسیم به نظر تو پیشی چه احساسی دارد وقتی کلاغ قاری موشکش را بی‌اجازه برداشته؟ خواندن تعاملی کتاب‌ها باعث می‌شود مهارت همدلی نیز در کودکان افزایش یابد و بتوانند احساس طرف مقابل را درک کنند. درک متقابل اولین گام برای حذف رفتار زورگویی و قلدری است.
کتاب بعدی که می‌خواهم در این باره معرفی کنم، بیشتر روی مهارت نه گفتن تأکید دارد. این کتاب «به کبوتر اجازه نده اتوبوس براند» نوشته مو ویلز و ترجمه زهرا احمدی است. این کتاب را انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان منتشر کرده است. در این داستان، راننده اتوبوس از بچه‌های مخاطب این کتاب می‌خواهد که در مدتی که اون نیست، نگذارند کبوتر اتوبوس را براند. در همین مدت کبوتر می‌آید و به بچه‌ها اصرار می‌کند که بگذارند اتوبوس را براند. او تمام راه‌ها را امتحان می‌کند، به بچه‌ها می‌گوید از بچگی آرزو داشته اتوبوس براند، برایش کاری ندارد و واقعاً بلد است، اگر بگذارند براند به آنها خوراکی می‌دهد و.... در این میان کودکان باید در هر صفحه و مقابل هر درخواست بگویند: نه!
این کتاب را بهتر است به صورت نمایش عروسکی برای کودکان اجرا کرد و در هر مرحله از آنها پرسید که حالا و در مقابل این پیشنهاد چه؟ باز هم بگوییم نه؟ بله! معلوم است که نه!