ونوس بهنود
دبیر تحریریه

باوجود مشکلات اقتصادی، هنوز هستند مجموعه‌هایی که با تمامی ‌مشکلات کنار آمده تا بتوانند سهمی‌ برای ‌‌ایران در بازار جهانی محصولات پزشکی قائل شوند. فراز و نشیب شنیدنی یکی از دانش‌بنیان‌ها را با هم می‌خوانیم.
پویندگان راه سعادت در حوزه طراحی و تولید تجهیزات پزشکی پیشرفته مانیتور علائم حیاتی بیمار، ونتیلاتور‌های پیشرفته ICU، الکتروکاردیوگراف و الکتروشوک‌های AED‌‌‌، ساکشن و.... فعالیت دارند که در بخش‌های مراقبت ویژه CCU‌‌‌، ICU‌‌‌، اورژانس و آمبولانس‌ها به‌کار گرفته می‌شود.این شرکت توانسته است کشور را از وابستگی کامل در این محصولات به صادرکننده آن به اروپا، آسیا، آفریقا و امریکای جنوبی تبدیل کند.
هم اکنون با به کار‌گیری بیش از 360 نفر پرسنل که بالغ بر 70 نفر از آنها در واحد تحقیق و توسعه‌‌‌، استانداردسازی و تضمین کیفیت مشغول به کار هستند، توانسته است با نصب بیش از 70 هزار دستگاه در تخصصی‌ترین مراکز درمانی کشور به رضایتمندی بالای 85 درصد دست یابد.
این مجموعه با صادرات و نصب بیش از 17 هزار دستگاه در 50 کشور در پنج قاره جهان و طی 11 سال متوالی به‌عنوان صادرکننده نمونه یا صادرکننده ممتاز کشوری برگزیده شده است.
 محمود رضا مرآتی یکی از بنیانگذاران و در حال حاضر معاون شرکت از فارغ‌التحصیلان رشته الکترونیک دانشگاه علم و صنعت است که در گفت‌و‌گو با‌‌ «ایران جمعه» فراز و نشیب‌های دستیابی به موفقیت در سطح ملی و جهانی را تشریح کرد.
وی می‌گوید: فعالیت‌های تحقیقاتی خود را با عضویت افتخاری در جهاددانشگاهی علم و صنعت از سال 1368 آغاز کردیم که موجب شد در کنار تحصیل با فعالیت‌های علمی ‌زیر نظر استادان جهاددانشگاهی از جمله مهندس میرزرگر و دکتر صادق محمدی و مهندس مشحون و سایر دوستان به مهارت‌های فوق‌العاده‌‌ای در اجرای صفر تا صد کنترل پروژه و تبدیل ‌‌ایده به محصول دست یابیم.‌‌ این امر اعتماد به نفس زیادی در ما‌‌ ایجاد کرد تا بلافاصله پس از فارغ‌التحصیلی در مقطع کارشناسی و حین تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد با همکاری برخی دیگر از هم دانشگاهی‌ها پروژه‌هایی را از کارفرما بگیریم و اجرا نماییم. پروژه‌های مذکور برای اولین بار بود که در کشور انجام می‌شد و به‌علت تحریم‌ها امکان خرید خارجی توسط کارفرما نداشت. ‌‌این مدل فعالیت تا سال 1373 ادامه داشت تا‌‌ اینکه‌‌ ایده طراحی و تولید مانیتور ‌‌‌علائم حیاتی بیمار توسط آقای یعقوب‌زاده و آقای مهرانداز مطرح شد. در آن زمان ‌‌این دستگاه‌ها را وزارت بهداشت از خارج کشور وارد می‌کرد و ‌‌این افراد دوره‌های تعمیرات و خدمات پس از فروش دستگاه‌های ژاپنی و امریکایی و اروپایی را دیده بودند. اجرای ‌‌این ‌‌ایده تماماً با سرمایه‌گذاری اندک ما که عمدتاً از محل درآمد پروژه‌ها و قرض از فامیل یا فروش طلا و جواهر همسر تازه ازدواج کرده یکی از دوستان یا اخذ وام با گرو گذاشتن خانه پدری 100 متری به‌عنوان ضمانت و بدون کوچک‌ترین کمک از طرف دولت آغاز شد. پس از سه سال با سعی فراوان در سال 1376 اولین مانیتورعلائم حیاتی مولتی پارامتر رنگی مطابق استانداردهای روز دنیا ساخته و وارد بازار گردید و در همان سال برنده جایزه جشنواره خوارزمی‌ شد.

هیأت امنای صرفه‌جویی ارزی حاضر به خرید دستگاه ایرانی نبود

مرآتی شروع به کار خود را ‌‌این طور توصیف می‌کند که پزشکان حاضر به استفاده از دستگاه ‌‌ایرانی که توسط چند جوان زیر 30 ساله طراحی شده بود در اتاق عمل یا بخش‌های مراقبت ویژه نبودند! تلاش‌های فراوان و طاقت‌فرسای مهندس یعقوب‌زاده که‌‌ ایده ‌پرداز اصلی طرح بود خیلی مؤثر افتاد و در نهایت با فراز و نشیب‌های زیاد و تحمل توهین‌ها‌یی که از جانب برخی از مسئولان و پزشکان صورت می‌گرفت در نهایت ‌‌این دستگاه‌ها در برخی از مراکز درمانی که تا آن زمان اصلاً مانیتور ‌‌‌علائم حیاتی نداشتند یا دورافتاده و محروم بودند‌‌‌، نصب شد و تیم ما با تلاش زیاد سعی کرد اشکالات گزارش شده را با سرعت اصلاح کند.
معاون شرکت دانش‌بنیان پویندگان راه سعادت تصریح کرد: حمایت‌های مهندس معظمی ‌و مهندس اسلامیت که در آن زمان مسئولیت شرکت پخش فرآورده‌های پزشکی را داشتند، ستودنی است و ‌‌این دو با اعتقاد به سیاست عدم وابستگی، دستگاه‌ها را در آزمایشگاه‌های خود تست و تأیید و تعداد محدودی نیز خرید کردند. در آن زمان سفرهای استانی رهبری انجام می‌شد. از طرف هیأت همراه سفر رهبری از جمله مرحوم دکتر شیبانی (هیأت امنای صرفه‌جویی ارزی) کمک‌های تجهیزاتی پزشکی نیز به مراکز درمانی مناطق محروم صورت می‌گرفت که کار بسیار پسندیده‌‌ای بود ولی در مواردی بعد از‌‌اینکه ما با تلاش زیاد یکی از رؤسای مراکز درمانی محروم را که اصلاً مانیتور ‌‌‌علائم حیاتی نداشتند‌‌‌، متقاعد کرده بودیم از دستگاه‌های ‌‌ایرانی خرید کنند، ناگهان همزمان مواجه می‌شدیم با اهدای مانیتور بسیار پرقیمت امریکایی از طرف هیأت همراه به آن مرکز درمانی‌‌‌، نتیجه‌‌ اینکه با دریافت مانیتور اهدایی مدیر بیمارستان مذکور با عذرخواهی خرید از ما را کنسل می‌کرد. وقتی ما به‌‌ این امر اعتراض می‌کردیم متهم می‌شدیم به‌‌ اینکه شما با کمک به مناطق محروم مخالف‌اید. هیأت امنای صرفه‌جویی ارزی در آن زمان حاضر به ریسک خرید از محصول ‌‌ایرانی که هنوز به‌طور کامل امتحان خود را پس نداده است، نبود و البته ‌‌این سیاست تا هم اکنون نیز ادامه دارد و هیأت امنا به‌عنوان بزرگترین خریدار تجهیزات پزشکی دولتی حاضر نیست از محصولات ‌‌ایرانی که تازه وارد بازار شده است هرچند مجوز نیز دارند، خرید کند!
به گفته مرآتی در سال 1377 تیم مؤسس شرکت پویندگان راه سعادت از شرکت قبلی جدا شد و به همراه یکی دیگر از دوستان‌‌‌، شرکت مستقلی را شکل داد و مجدداً شروع به طراحی و ساخت نسل جدیدتری از مانیتور ‌‌‌علائم حیاتی کرد. در طراحی نسل جدید تمامی الزامات اتحادیه اروپا مدنظر قرار گرفت. در سال 1379 مجوز وزارت بهداشت و در سال 1380 گواهی تطابق با الزامات اروپا CE Mark برای اولین بار در‌‌ ایران از مؤسسات ممیزی اروپایی اخذ شد. شرکت جدید در مکانی محقر و با تعداد اندک پرسنل (زیر 10 نفر) کار را شروع کردند‌‌‌ که اکنون همان شرکت تبدیل شده به شرکتی با بیش از 370 نفر پرسنل که حدود 70 نفر از آنها که از نخبگان کشور هستند در واحد تحقیق و توسعه‌‌‌، استانداردسازی و تضمین کیفیت مشغول به کار هستند.

77 هزار محصول در مراکز درمانی کشور

وی در تشریح وضعیت کنونی محصولات تولیدی ‌‌این شرکت ادامه داد: بیش از 77 هزار از انواع مدل‌های دستگاه‌های مانیتور ‌‌‌علائم حیاتی، ونتیلاتور و کاردیوگراف تولیدی شرکت پویندگان در بخش‌های مراقبت ویژه‌‌‌، اتاق عمل‌‌‌، اورژانس‌‌‌، آمبولانس‌ها و سایر مراکز درمانی فعال هستند و محصولات ‌‌این شرکت به بیش از 50 کشور دنیا مخصوصاً اتحادیه اروپا صادر می‌شود. طراحی و تولید انواع الکتروکاردیوگراف (دستگاه نوار قلب)‌‌‌، ونتیلاتورهای پیشرفته ICU (دستگاه تنفس مصنوعی پیشرفته)‌‌‌، انواع مانیتورهای قابل حمل با امکانات اتصال به‌‌ اینترنت و با کاربرد‌های دورا پزشکی، الکتروشوک اتوماتیک AED با کاربرد احیای قلبی در اماکن عمومی ‌و دستگاه فشار خون‌سنج کلینیکی و تب‌سنج‌های مادون قرمز غیر تماسی و... از دیگر محصولات شرکت است. تمامی محصولات علاوه بر مجوز وزارت بهداشت دارای گواهی الزامات CE Mark اتحادیه اروپا نیز می‌باشند. همه محصولات فوق‌الذکر از محصولات استراتژیک برای کشور است و کمبود آنها می‌تواند باعث خسارت جبران‌ناپذیر و از دست رفتن جان انسان‌ها شود.
اما آنچه شنیدنی است، اقدامات ‌‌این شرکت در بحران کرونا بود که به تعبیر مرآتی توانست توان مهندسان ‌‌ایرانی را به اثبات رساند.
وی در‌‌ این خصوص تصریح کرد: در آن زمان همه کشورها صادرات ونتیلاتور را به نفع استفاده داخلی ممنوع کردند و شما اگر هر چقدر هم پول داشتی نمی‌توانستی نیاز به ونتیلاتور و سایر اقلام مرتبط با درمان کرونا را از طریق واردات تأمین کنید. ‌‌ایران به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه وضعیت وخیم‌تری هم داشت. خوشبختانه کشور ‌‌ایران جزو معدود کشورهایی بود که به‌دلیل وجود زیرساخت‌های قوی که عمدتاً توسط بخش خصوصی ‌‌ایجاد شده بود در تأمین تجهیزات پزشکی مورد نیاز موفق عمل کرد. در شرایط بحران اخیر جهانی کرونا با مدد الهی و تلاش شبانه‌روزی کارکنان این شرکت با افزایش ظرفیت تولید مانیتور علائم حیاتی به میزان 800 دستگاه در ماه هیچ مشکلی برای کادر درمانی کشور ایجاد نشد و در یک جهش بی‌سابقه ظرفیت پیش‌بینی شده تولید از 100 دستگاه ونتیلاتور در سال به سه هزار دستگاه افزایش یافت.
به گفته معاون شرکت پویندگان راه سعادت، محصول جدید دیگر ‌‌این مجموعه برای پیشگیری از عوارض قلبی کاربرد دارد که در مدت بسیار کوتاه کمتر از سه دقیقه شخص می‌تواند از وضعیت قلب خود آگاه شود. اطلاعات کامل نوار قلب با رزولوشن بالا به همراه نتایج تفسیر می‌تواند برای پزشک نیز ارسال گردد. بدین ترتیب افراد دارای سن بالای 50 سال یا ریسک قلبی به‌راحتی می‌توانند در هر نقطه‌‌ای از جهان که باشند حتی نقاط دورافتاده و روستاها در صورت داشتن ‌‌اینترنت موبایل به‌صورت دوره‌‌ای مرتب وضعیت قلب خود را پایش کنند و قبل از ‌‌اینکه بیماری به مراحل حاد برسد تشخیص داده شود و با درمان دارویی ساده مشکل حل شده و به سکته قلبی منتهی نشود.
وی به تولید انبوه یکی از محصولات پرمصرف پزشکی در دنیا اشاره کرد و افزود: محصول الکتروشوک خودکار قلبی موسوم به AED (Automatic External Defibrillator) هم اکنون در دنیا بسیار مورد استفاده قرار گرفته است.‌‌ این دستگاه معمولاً در اماکن عمومی ‌پرتردد و پرجمعیت نصب می‌گردد(مثل ترمینال‌های مسافربری‌‌‌، فروشگاه‌ها‌‌‌، مراکز ورزشی و استادیوم‌ها ، مجتمع‌های مسکونی یا ادارات پرتردد دولتی و از‌‌ این قبیل). ‌‌این دستگاه هم‌اکنون در حال تولید انبوه است و در مرحله نخست در آمبولانس‌ها نصب شده و سپس  قرار است در اماکن عمومی ‌همانند تجهیزات اعلام و اطفای حریق با توجه به قوانین نصب شود. ‌‌این دستگاه نیز مطابق الزامات اتحادیه اروپا طراحی و ساخته شده و دارای گواهی CE Mark و مجوز وزارت بهداشت ‌‌ایران است.
به گفته مرآتی، دستگاه‌های کاربردی دیگر از جمله تب‌سنج مادون قرمز غیرتماسی با دقت بیمارستانی و دستگاه اندازه‌گیری هموگلوبین با یک قطره خون سر انگشت نیز در شرکت‌های استارتاپی اقماری پویندگان در حال تولید و توسعه است.
اما یکی از محصولات قابل توجه‌‌ این شرکت منجر به نجات جان پنج هزار شهروند شده که مرآتی در خصوص آن متذکر شد: شرکت پویندگان در راستای ارتقای سطح سلامت جامعه در اقدامی هماهنگ با مرکز اورژانس کشور‌‌‌، با کمک دانش فناورانه ایجاد شده در شرکت موفق شد سامانه‌ای را طراحی کند که در طرح 247 اورژانس فعال شود. عملکرد این سامانه از سال 96 بسیار اثربخش بوده و طی ‌‌این سال‌ها بیش از یک میلیون بیمار از این سیستم خدمات گرفته‌اند و توانسته است جان بیش از 5 هزار نفر را از مرگ حتمی نجات دهد و برای بالغ بر 15 هزار نفر ضایعات ناشی از عارضه قلبی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

دولت خریدار محصولات بومی ‌باشد

معاون شرکت پویندگان راه سعادت اضافه کرد: قوانین بسیاری در کشور در حمایت از تولید ‌دانش‌بنیان تصویب شده است ولی متأسفانه در بسیاری از موارد در عمل یا اجرا نمی‌شود یا به‌طور ناقص انجام می‌گیرد. معاونت علمی‌ و فناوری ریاست جمهوری در سال‌های اخیر حمایت‌های قابل توجهی از شرکت‌های ‌دانش‌بنیان، هم از نظر اعطای تسهیلات مالی و هم از نظر حمایت‌های سیاسی و پیگیری حل و فصل مشکلات فی مابین سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی داشته است. به نظر می‌رسد سیاست‌ها به سمت توسعه شرکت‌های بزرگ به‌عنوان پیشران‌های اقتصاد مبنی بر ‌دانش‌بنیان متمایل گردیده است که می‌تواند بسیار امیدبخش باشد.
وی افزود: یکی از بزرگترین حمایت‌هایی که سازمان‌های دولتی می‌توانند انجام دهند‌‌ این‌ است‌که به‌عنوان بزرگترین خریدار کشور در حوزه سلامت به محصولات تولید داخلی که دارای حداقل‌ مجوز‌های استانداردی از مراکز ذیصلاح هستند اعتماد کنند، بنابراین بدیهی است تولیدات بار اول ممکن است دارای اشکالاتی باشند که تجربه نشان داده شرکت‌های ‌دانش‌بنیان قادرند اشکالات را اصلاح کنند و بعد از مدت کوتاهی کیفیت محصولات ارتقا خواهد یافت. از آنجا که قیمت کالاهای داخلی در مقایسه با کالاهای خارجی از قیمت بسیار پایین‌تری برخوردار هستند هرچند که ممکن است کیفیت محصولات تازه وارد به کیفیت محصولات گران‌قیمت خارجی نرسند ولی در درازمدت با افزایش کیفیت بسیار مقرون به صرفه برای دولت خواهد بود.
به گفته مرآتی از دولت انتظار می‌رود، هر چه سریعتر سیاست تک‌نرخی شدن ارز را اجرا کند و بنابراین به کالاهای خارجی سلامت محور رانت ارز ترجیحی دیگر داده نشود. با سیاست فعلی به بهانه جلوگیری از افزایش قیمت خدمات درمانی عملاً از کالا‌های خارجی در مقابل کالای داخلی حمایت می‌شود. انتظار دیگر از دولت ‌‌این است که به قانون‌های مصوب احترام بگذارد و در مواردی که بخش خصوصی فعال حضور دارد، رقابت نکند. متأسفانه در محصول شرکت ما سازمانی وابسته به وزارت دفاع چندین سال است که مبادرت به رقابت می‌کند و امید است با پیگیری مسئولان ذیربط طبق قانون جهش تولید ‌دانش‌بنیان از‌‌ این امر جلوگیری به‌ عمل‌‌ آید.
معاون شرکت پویندگان راه سعادت ادامه داد: با توجه به تجربیات بیش از سه دهه فعالیت در حوزه‌های پژوهشی و تجاری با قطعیت باید اعلام کنیم که خوشبختانه نیروی انسانی باهوش و باانگیزه در کشور با وجود مهاجرت‌های نخبگان همچنان بسیار زیاد است و هر زمانی که شرکت‌های بزرگ تصمیم گرفته‌اند محصولی را بومی‌سازی کنند، موفق به این امر شده‌اند. شرکت‌های بزرگ و صنایع پیشرفته خصوصی در کشور هم اکنون به تعداد قابل توجهی وجود دارند و در صورتی که قانون اعتبار مالیاتی هزینه‌های تحقیق و توسعه مصوب قانون جهش تولید به درستی اجرا شود، ‌‌این شرکت‌ها انگیزه زیادی در سرمایه‌گذاری روی هسته‌های فناوری و تجاری‌سازی محصولات فناورانه آنها پیدا خواهند کرد.

شانه خالی کردن مسئولان
بزرگ‌ترین ضربه تحریم است

مرآتی فعالیت ‌‌این مجموعه را به‌دلیل تأثیرات تحریم بدون مشکل نمی‌داند و اشاره دارد که شرکت پویندگان برای تبدیل شدن به یک شرکت بین‌المللی و خنثی کردن تبعات تحریم از 15 سال پیش نسبت به ایجاد خط تولید تجهیزات پزشکی در مالزی اقدام کرده و سپس خط تولید تحت لیسانس در کشور بلاروس و در سال‌های اخیر نیز خط تولید در کشور سوئد راه‌اندازی شده است. همچنین در سال 99 خط تولید محصولات در ترکیه ، عراق و اندونزی نیز افتتاح شده است.
به گفته معاون شرکت پویندگان راه سعادت، محصولات طراحی و تولید شرکت پویندگان علاوه بر اینکه با برند Saadat در ایران طراحی، تولید و صادر می‌شود، با برندهای اروپایی نیز در دنیا عرضه می‌گردد. از آنجا که تمامی محصولات Hi-Tech این شرکت مطابق استانداردهای اتحادیه اروپا و FDA امریکا طراحی و تولید شده لذا در اقدامی خلاف جهت آنچه معمول بوده است‌‌‌، هم‌اکنون در قالب قرارداد‌های انتقال تکنولوژی از ایران به کشورهای خارجی یا تولید تحت نظارت ایران و به‌صورت OEM در آلمان تحت برند Heyer، در ایتالیا تحت برند Siare ، در ترکیه تحت برند Eretna‌‌‌، در بلاروس تحت برند Integral‌‌‌  و در سوئد تحت برند Trionara نیز عرضه می‌گردد. همچنین تمام قطعات به‌کار رفته در دستگاه‌ها از صفر تا صد در شرکت پویندگان طراحی و تولید می‌‌شود. بدین ترتیب از قطعات ریز مثل کانکتورها و پیچ‌ها گرفته تا سخت‌افزار‌ها و نرم‌افزار‌های بردهای الکترونیکی و دیجیتالی و الگوریتم‌های پردازش سیگنال و سیستم عامل و قطعات مکانیکی و قالب‌های پلاستیکی تماماً در داخل شرکت طراحی و تولید می‌گردد. تحریم‌ها قطعاً موجبات کندی حرکت در توسعه اقتصادی و ‌دانش‌بنیان را فراهم کرده‌اند ولی از طرفی همین تحریم‌ها فرصتی برای تأمین نیاز از منابع داخلی را فراهم آورده است. هم اکنون بسیاری از شرکت‌های ‌دانش‌بنیان از‌‌ این فرصت‌ها به‌خوبی استفاده کرده‌اند.
وی معتقد است بیشترین ضربه تحریم به کشور از‌‌ این ناحیه است که ‌‌این امکان را فراهم کرده که برخی از مسئولان دلیل کم‌کاری‌های خود را به گردن تحریم‌ها می‌اندازند. قطعاً مشکلات و موانع داخلی که بیشتر ناشی از دخالت دولت در سیاست‌های اقتصادی و مدل‌های قدیمی ‌نظارتی است، اگر از اثرات تحریم‌ها بیشتر نباشد‌‌‌، کمتر هم نیست.
گفتنی است، هم اکنون فروش شرکت پویندگان راه سعادت از ناحیه محصولات ‌دانش‌بنیان به بیش از 500 میلیارد تومان در سال رسیده است.