زمیـن و‌گردشـگـری
اکوتوریسم در غیاب حفاظت از زمین، در‌حد حرف است
زهره توکلی
روزنامه‌نگار
وقتی صحبت از زمین پاک به میان می‌آید، به‌جای اینکه در ذهن‌مان طبیعت بکر و عاری از آلودگی و زباله تصور شود، یاد زباله‌های ریز و درشتی می‌افتیم که در همه جا حتی مناطق بکر طبیعی و گردشگری، بدون توجه رها شده است. برخورد بی‌رحمانه ما با زمین، در حالی است که زمین محبت‌های زیادی را به ما ارزانی کرده است. هر بار که برای گرفتن آرامش و تازگی به طبیعت می‌رویم، طوری رفتار می‌کنیم که انگار دیگر نیازی به آن نخواهیم داشت. اما هر بار رنجور می‌شویم در نهایت به همان طبیعت و زمین پناه می‌بریم. این رفتارهای بی‌رحمانه هر روز اتفاق می‌افتد و ما انتظار داریم زمین محبت‌هایش را از ما دریغ نکند، اما طغیان طبیعت بارها به ما نشان داده که این رفتارها بی‌پاسخ نمی‌ماند. روز زمین پاک، بهانه‌ای است که بیشتر به رفتارهای بی‌رحمانه‌ای که با زمین داریم، فکر کنیم. البته نمی‌توان فقط مردم را به تنهایی در این زمینه دخیل دانست چون مسئولان هم وظایفی دارند که طبق آن باید با فرهنگسازی، ایجاد زیرساخت‌ها و صرف هزینه لازم، شرایط موجود را برای بهبود، تغییر دهند.
در غیاب حفاظت از زمین، اکوتوریسم هنوز در حد حرف است
بهمن ایزدی، فعال محیط زیست در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: گردشگری فرصتی برای بهتر شدن شرایط زمین و طبیعت است. البته این امر مستلزم برنامه‌ریزی، ایجاد زیرساخت و فرهنگسازی برای حفاظت از طبیعت است بنابراین بخش دولتی باید برای حفاظت از طبیعت و اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی برنامه‌های جدی‌‌تری در نظر گیرد تا فرصت‌ها به تهدید تبدیل نشود. اکوتوریسم گرچه کلمه پربار و پرمعنایی است اما در حد یک کلمه باقی مانده، چون وقتی به گردشگری طبیعت نگاه می‌کنیم این سؤال‌ها مطرح می‌شود که آیا ما حرمت زمین را نگه داشته‌ایم؟ آیا توانسته‌ایم با مدیریت صحیح از آن محافظت کنیم؟ چرا از فرصت‌ها بهره‌برداری نمی‌کنیم؟ چه باید کرد که مردم برای حفظ ارزش‌های طبیعی گام بردارند؟
وی افزود: اگر حفاظت از زمین توسط متولیان امر، جدی گرفته نشده و برنامه‌های قابل اجرا لحاظ نشود به طور حتم شرایط لازم برای حضور مردم و مشارکت آنها در حفظ منابع طبیعی ایجاد نخواهد شد، کشورهایی که به این مفهوم رسیده‌اند با حمایت و نگاه تولی‌گری به حفاظت از سرزمین‌شان گام برداشته‌اند.
ایزدی اظهار داشت: روز جهانی زمین بهانه‌ای است که ما ببینیم از روز زمین سال گذشته تاکنون چه فعالیت‌هایی برای بهبود شرایط بوم‌سازگان‌های مختلف انجام داده‌ایم. نباید برنامه‌ها تکراری یا شعارگونه باشد. همچنین اجرای برنامه‌ها نباید فقط به برنامه‌های نمادین روز زمین محدود شود تا فعالیت‌ها در زمینه حفاظت از زمین فقط جنبه شعاری و نمادین نداشته باشد. وی گفت: با توجه به رشد فزاینده جمعیت کشور طی 40 تا 50 سال اخیر، به طور طبیعی نیاز به اشتغال هم افزایش یافته که طی سال‌ها برای تأمین معیشت و ایجاد اشتغال بیشتر از منابع پایه طبیعی استفاده شده است. به طور مثال با انتقال آب از منطقه‌ای به منطقه دیگر، آسیب رساندن به جنگل‌ها، اکوسیستم‌های کوهستانی و بیابانی و.... به‌دنبال ایجاد شغل برای بهره‌وری جمعیت جدید بوده‌ایم در صورتی که ارزش‌های طبیعی شاخص‌های سلامت زیستی هستند و باید از منابع پایه‌مان با جان و دل حفاظت کنیم.
این فعال محیط زیست در استان فارس ادامه داد: امروز معدنکاری بیش از حد ظرفیت طبیعت و زمین بوده که از عوامل آسیب‌رسان به طبیعت محسوب می‌شود چون می‌تواند آبخیزهای موجود در ارتفاعات کشور را تحت تأثیر سوء قرار دهد و شرایط بحرانی ایجاد کند چه بسا که طی سالیان گذشته به‌دلیل تصمیم‌های نادرست، شرایط بحرانی برای برخی نقاط کشور ایجاد شده است. بی توجهی به این عوامل آسیب‌رسان به منزله بی‌احترامی به زمین است. علاوه بر آن خشک شدن زمین، فعالیت کشاورزی در مناطق آسیب‌دیده را مختل و مردم آن مناطق را مجبور به مهاجرت اجباری می‌کند. از جمله این مناطق خشک شده، رودخانه کر با طول حدود 200 کیلومتر از زیر سد درودزن و دریاچه‌های بختگان و طشک با وسعت 120هزار هکتار است که به‌دلیل تصمیم‌های نادرست گذشته، امروز خشک شده و کشاورزی منطقه کربال و خرامه را از بین برده و بسیاری از مردم آن نواحی را ناچار به مهاجرت اجباری از سرزمین و دیارشان کرده است.
همه اینها نشان می‌دهد که هنوز به طور دقیق و کامل ظرفیت و استعدادهای سرزمینی‌مان را نشناخته‌ایم و متأثر از آن نمی‌توانیم برای حفاظت از بیوم (منطقه زیستی ویژه) ناحیه‌های مختلف کشور برنامه‌‌ریزی‌های اصولی و منطبق با شرایط موجود انجام دهیم.
ایزدی تأکید کرد: می‌توان به‌جای برداشت زیاد از منابع طبیعی برای معیشت و اشتغال، از دانش و اندیشه مردم برای ایجاد اشتغال بهره ببریم. امروزه روز زمین پاک و هوای پاک روزهای دردناکی شده‌اند چون نگاه اغلب ما به زمین و طبیعت، نگاه صحیحی نیست. نباید مواهب سرزمینی‌مان را صرفاً به‌صورت کالاهای مصرفی ببینیم. وی گفت: اگر مدیریت یکسونگر باشد حتی گردشگری طبیعی را هم به جای ایجاد فرصت‌های حفاظتی و اقتصادی به تهدید مبدل می‌کند که در این باره باید از الگوهای موفق جهانی بهره ببریم. کشورهای موفقی که درخصوص اعمال مدیریت گردشگری طبیعی تلاش می‌کنند، موقعیتی را ایجاد کرده‌اند که ضمن حفاظت بیشتر منابع طبیعی، با آموزش‌های لازم به گردشگران، موجب ارتقای فرهنگ دوستی با طبیعت شده‌اند.
گردشگری در بسیاری از کشورها در بستری قرار گرفته که آموزش حرف اول را می‌زند. گرچه گردشگر برای اهدافی چون استراحت و آرامش به مناطق طبیعی می‌رود اما در گردشگری فقط به وقت‌گذرانی بسنده نمی‌شود و باید به گونه‌ای باشد که گردشگر با دانش بیشتری از مقصد گردشگری خود بیرون آید. به گفته وی، سال‌ها قبل که گردشگری به اندازه امروز رواج نداشت، بسیاری از مناطق طبیعی کشور در حالت تعادل بود اما امروز به‌دلیل رفتارهای نادرست گردشگران و تصمیم‌های مسئولان بدون در نظر گرفتن شرایط موجود، برخی از مناطق طبیعی و بکر گردشگری کشور که تعدادی از آنها در فهرست میراث جهانی یونسکو هم ثبت شده، مورد آسیب قرار گرفته است. مثلاً قبلاً برای رفتن به کوه دماوند یک راه پاکوب و مشخص وجود داشت اما امروز مسیرهای زیادی پاکوب شده است. این موضوع موجب می‌شود از یک سو یخچال‌ها زودتر آب شده و از سوی دیگر میزان کمتری از این آب‌ها جذب سفره‌های زیرزمینی شود و از طریق چشمه‌ها و منشأ رودها هم قابل استفاده نباشد. این فعال محیط زیست با بیان اینکه باید مدیریت حفاظت از ارزش‌های طبیعی در کشور تقویت شود، گفت: اماکن و ظرفیت‌های بکر گردشگری‌ای وجود دارد که نباید انسان‌های عادی وارد آنها شوند بلکه ابتدا باید توسط کارشناسان شناسایی، موقعیت‌سنجی و ظرفیت‌یابی شود اما در برخی موارد مشاهده می‌شود که تورهای طبیعت‌گردی و برخی از گروه‌های آفرودر، بدون توجه به این مسائل با ورود به این مکان‌های بکر، آسیب زیادی به آنجا وارد می‌کنند. ایزدی معتقد است، اگر امروز برای عوامل تخریب ارزش‌های زیست پالای سرزمین‌مان فکری نکنیم، در آینده کاری از دست کسی بر نمی‌آید چون برای بازگشت طبیعت به حالت قبل، صدها سال زمان لازم است، البته آن هم درصورتی که انسان دیگر دخالتی در طبیعت نداشته باشد.
وی تأکید کرد: باید مناطق طبیعی و گردشگری کشور، موقعیت‌یابی و ظرفیت‌یابی شود تا بدانیم هر منطقه چه کارکرد و کارایی‌ای دارد و چه تعداد گردشگر را بر اساس چه برنامه‌ای می‌تواند پذیرا باشد. باید برخی جانمایی‌هایی که به اشتباه برای اقامت گردشگران طبیعت صورت گرفته است، اصلاح شود چون اینها هم از عوامل آسیب‌رسان به آثار طبیعی و ملی کشور محسوب می‌شود. علاوه بر آن درباره آموزش و فرهنگسازی هم تلاش دربرگیرنده و مؤثری انجام شود. ایزدی با بیان اینکه در حال حاضر آثار مخرب حضور گردشگران غیرمسئول را در رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های هدف گردشگری کشور به
وضوح شاهدیم، اظهار داشت: گردشگری طبیعی وقتی موفق است
که در وهله نخست مدیریت حفاظت از ارزش‌های سرزمینی‌مان وجود داشته باشد آن هم به شیوه مشارکتی که هم دولت، هم مردم و هم سازمان‌های مردم نهاد در آن نقش داشته باشند.