زهره صفاری
خبرنگار

24 فوریه 2022 (5 اسفند 1400) ساعت 6 صبح به وقت مسکو؛ ولادیمیر پوتین در حالی که پشت میز اتاقش در کاخ کرملین نشسته بود، بر صفحه شبکه تلویزیون رسمی روسیه ظاهر شد و فرمان آغاز «عملیات ویژه نظامی» در اوکراین را اعلام کرد. لحظاتی پس از پایان سخنرانی مرد آهنین مسکو، صدای چندین انفجار در شهرهای بزرگ اوکراین شنیده شد و آژیر خطر در سراسر کی‌یف به صدا درآمد. تنش‌ها میان دو کشور از چند ماه پیش از آغاز این عملیات با صف آرایی گسترده نظامیان در مرزهای مشترک روسیه و اوکراین آغاز شده و در این میان ولع ناتو برای گسترش نفوذش در شرق اروپا و نزدیک شدن به مرزهای روسیه با پذیرش درخواست عضویت اوکراین در ناتو، این آتش را شعله ورتر ساخته بود. حتی هشدار پوتین درباره این حرکت خطرناک سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نیز کارآمد نشد و ناتو برداشتن چتر امنیتی‌اش از شرق و جنوب اروپا و همچنین کشورهای حوزه بالتیک را برخلاف مواضع خود خواند و عبور از خط قرمزهای روسیه را به نادیده گرفتن منافعش ترجیح داد. اما این تجاوز بی‌پاسخ نماند و رئیس جمهور روسیه در 21 فوریه 2022 استقلال دو منطقه خودمختار دونتسک و لوهانسک را اعلام کرد و نظامیان روسی به عنوان حافظان صلح وارد این مناطق شدند. غربی‌ها با اعلام همبستگی با اوکراین، اقدام به اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه کرده و مسکو را به تقابلی همه جانبه کشاندند.

تصمیم سخت
ولادیمیر پوتین 24 فوریه 2022، آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین را با هدف حمایت از مناطق خودمختار دونتسک و لوهانسک از حملات کی یف اعلام کرد و تأکید داشت که مسکو به درخواست سران این مناطق، عملیات را آغاز کرده و عزمی برای اشغال قلمروی سرزمینی اوکراین ندارد: «هدف این عملیات غیرمسلح‌سازی و پاکسازی این کشور از نازی‌ها است. تمامی تلاش‌های روسیه برای رسیدن به توافق در خصوص عدم پیشروی ناتو در قلمروی روسیه به شکست منتهی شده است.»
لحظاتی پس از پایان این سخنرانی مناطقی از کی‌یف، خارکیف و ماریوپل هدف قرار گرفتند و ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین با اعلام وضعیت نظامی و بسیج عمومی، خواستار مقاومت مردم شد.
با افزایش حملات و حرکت کاروان‌های نظامی روسیه به سمت کی‌یف، پایتخت اوکراین، شهروندان اقدام به تخلیه شهرها کردند و به تدریج روسیه با اعلام اینکه جنگی با غیرنظامیان ندارد، کریدورهایی را برای خروج امن آنها از اوکراین تدارک دید. گرچه در ماه‌های ابتدایی بسیاری از کشورهای غربی استقبال گرمی از پناهجویان اوکراینی داشتند اما با کشدار شدن جنگ، نتوانستند از پس وعده‌های خود برآیند و حضور این مهاجران بحرانی دیگر را به اروپا تحمیل کرد؛ بحرانی که هنوز راهی برای رهایی از آن نیافته‌اند.
 
درخواست کمک اوکراین از غرب
کمتر از دو هفته از آغاز عملیات روسیه، خرسون و بخش‌های زیادی از منطقه زاپوریژیا و بزرگترین تأسیسات هسته‌ای اروپا در این شهر در اختیار روس‌ها قرار گرفت. در عین حال حملات به کی‌‌یف نیز با قدرت ادامه داشت اما مسکو اواخر ماه مارس با اعلام اینکه بر امنیت منطقه صنعتی دونباس تمرکز دارد از مواضع کی‌یف عقب‌نشینی کرد. در همین حال سقوط ماریوپل و چندین شهر مهم و حیاتی اوکراین، زلنسکی را که هنوز در عمل وعده‌های پرطمطراق حمایتی غرب را ندیده بود، به درخواست کمک از شرکای اروپایی و امریکایی‌اش وادار کرد و این درخواست با حمایت امریکا-که خود به نوعی آتش بیار این جنگ نیابتی با روسیه است- با ارسال بسته‌های چند میلیارد دلاری کمک‌های تسلیحاتی از سوی کشورهای غربی پاسخ داده شد. نیروهای اوکراینی که با دریافت تسلیحات پیچیده غرب همچون راکت‌انداز هیمارس امریکا، به نظر می‌رسید قدرتشان را بازیافته‌اند، از مذاکرات صلح فاصله گرفتند و عملیات را در صحنه جنگ دنبال کردند. با این حال در ماه جولای، دو کشور با میانجیگری ترکیه و سازمان ملل، بر سر صادرات غلات از بنادر دریای سیاه اوکراین به توافق رسیدند تا امنیت جهانی غذا به مخاطره نیفتد. در همین زمان بود که غربی‌ها به درخواست عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا نیز چراغ سبز نشان دادند و نخستین گام در این راه مثبت برداشته شد. اما همچنان درخواست پذیرش از سوی ناتو برای این کشور مسدود بود ولی در همین برهه فنلاند و سوئد دو کشور بی‌طرف اروپایی در این بحران، خواستار عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی شدند که با مخالفت ترکیه همچنان به خواسته شان دست نیافته‌اند.
 
بحران گاز و شائبه انفجار نورد استریم 2
تداوم حمایت‌های تسلیحاتی از اوکراین در برابر روسیه، سبب شد تا کرملین در اواخر آگوست 2022، قطع صادرات گاز به اروپا را تصویب کند. از آنجا که روسیه بزرگترین تأمین کننده گاز قاره سبز بود، با این تحریم، سبب ایجاد بحران انرژی در این منطقه شد و قیمت‌ها با رشدی سرسام آور، سبب فلج شدن زنجیره تأمین انرژی بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا نیز شد. گرچه پس از چند ماه اروپایی‌ها تا حدودی توانستند جایگزین‌هایی برای تأمین منافع خود بیابند اما همچنان نرخ بالای انرژی در بسیاری از کشورها، هزینه‌های زندگی را برای مردم آن دشوار کرده است.
اما در بحبوحه این بحران 26 سپتامبر و در حالی که ولادیمیر پوتین برای تقویت قوای نظامی اعلام بسیج عمومی کرده بود، خط لوله گازی نورد استریم 2 در دریای بالتیک با انفجارهایی در زیر دریا از مسیر بهره‌برداری خارج شد. مرکز لرزه نگاری سوئد دو انفجار را در مسیر این خط لوله ثبت کرد اما به رغم تحقیقات کشورهای اروپایی مانند دانمارک، سوئد و همچنین روسیه عاملان این اقدام که از سوی مسکو تروریستی خوانده شد، شناسایی نشدند. گرچه این پرونده پس از چند ماه با افشاگری سیمور هرش، روزنامه نگار امریکایی درباره نقش ناتو و واشنگتن در این خرابکاری بار دیگر به سوژه‌ای قابل بحث بدل شده اما همچنان امریکا و شرکای اروپایی‌اش حاضر به پذیرش این اتهام نیستند.
در این میان اما روسیه موفق به پیشروی‌های بیشتر در اوکراین شد و پس از ماه‌ها نبرد الحاق چهار منطقه دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپوریژیا را به روسیه در مراسمی رسمی در کرملین اعلام کرد؛ اقدامی که بار دیگر با محکومیت غرب همراه شد و انتقاداتی را به سمت روسیه روانه کرد.
در 8 اکتبر 2022 پل 19 کیلومتری کرچ که کراسنودار را به کریمه متصل می‌کرد و گذرگاه استراتژیک روسیه به شمار می‌رفت، در حمله‌ای از سوی اوکراین منفجر شد و خسارت زیادی به مسکو وارد آورد. اما کرملین این اقدام کی‌یف را نیز بی‌پاسخ نگذاشت و پس از دو روز با بمباران وسیع هوایی و پهپادی، زیرساخت‌های حیاتی شهرهای مهم اوکراین را ویران کرد.
 
سفر به واشنگتن و اعتراضات جهانی
ولودیمیر زلنسکی که در برابر روسیه حتی یک گام را بدون مشورت با غربی‌ها و بویژه امریکا برنمی داشت، در 21 دسامبر 2022، برای نخستین بار برای فقط حدود چند ساعت به واشنگتن رفت و در دیدار حضوری با جو بایدن، وعده فهرستی بلندبالا از کمک‌های تسلیحاتی و تجهیزات سنگین را از رئیس جمهور امریکا گرفت اما پس از آن به رغم ارسال چندین محموله برای اوکراین، در هیچ یک از آنها خبری از تجهیزات وعده داده شده نبود.
با آغاز سال جدید میلادی، فشارهای ولودیمیر زلنسکی بر اروپا و امریکا برای ارسال تانک، سرانجام به نتیجه رسید و با موافقت آلمان با ارسال تانک لئوپارد، روی کاغذ فهرست تأمین کنندگان این جنگ‌افزار سنگین آورده شد اما هنوز این فهرست نیز به مرحله عمل نرسیده است. در عین حال این وعده در همین حد نیز صدای اعتراضات مردمی را بویژه در امریکا و اروپا بلند کرده است و مردم بسیاری از کشورها با اصرار بر پایان این جنگ ویرانگر، خواهان قطع کمک‌های تسلیحاتی به اوکراین شده‌اند. در همین راستا در بسیاری از شهرهای اروپایی همزمان با سالگرد بحران اوکراین، هزاران نفر به خیابان‌ها آمده و خواسته خود را از دولت‌هایشان فریاد زدند.
 
سورپرایز بایدن و خط و نشان پوتین
در آستانه یکساله شدن این نبرد، جو بایدن با آغاز تور چند روزه در اروپای شرقی، با تغییر ناگهانی برنامه‌اش وارد اوکراین شد و پس از دیدار با رئیس جمهور این کشور، بار دیگر بر حمایت خود از اوکراین تأکید کرد. این نمایش که صف آرایی غرب در برابر روسیه در جبهه اوکراین را نیز به نوعی ثابت می‌کرد، با فرمان ولادیمیر پوتین بر تعلیق عضویت در پیمان منع استفاده از سلاح‌های هسته‌ای(نیواستارت) به چالش کشیده شد و پارلمان روسیه نیز این فرمان را بلافاصله تأیید کرد. سخنگوی کرملین نیز تنها شرط بازگشت به این پیمان را درک نگرانی‌های امنیتی روسیه از سوی غرب و بویژه امریکا اعلام کرد.

بــــرش

طرح صلح چین
اما این تمام دغدغه غربی‌ها و بویژه امریکایی‌ها در آستانه یکسالگی جنگ اوکراین نبود. همزمان با نشست امنیتی مونیخ که تمامی بر محور روسیه هراسی گذشت و امریکا، چین را متهم به تجهیز تسلیحات برای روسیه کرد، نماینده پکن در سفری به مسکو، طرح صلح 12 بندی را برای پایان این بحران ارائه کرد. این سند از سوی طرفین اصلی این بحران با احتیاط مورد بررسی قرار گرفت اما از آنجا که در صورت تحقق این صلح، چین بازیگر مهم این بازی خواهد شد، امریکایی‌ها از آن خشنود نیستند و با ادعای جهت دار بودن این طرح، سعی در رد آن دارند و در عین حال بر طبل جنگ می‌کوبند تا تردید کارشناسان به پایان خوش هرچه زودتر این جنگ بیشتر و بیشتر شود و گمانه زنی‌ها به سمت تشدید این بحران برود.