نوآوری برای آبادانی همه ايران
دکتر رضا اسدی‌فرد
دکتر رضا اسدی‌فرد
معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی و رئیس نمایشگاه آبادیران
1- ظهور یک ایده: نوآوری فراگیر
نوآوری فراگیر (Inclusive innovation) مفهوم جدید و نوپایی است که چند سالی است در دنیا مطرح شده و به صورت روزافزون در حال گسترش است. نوآوری فراگیر به این معناست که فناوری‌های جدید در تمامی بخش‌های جامعه به کار گرفته شود و منافع آن به تمام اقشار برسد. این نوع نوآوری، برای رشد و توسعه پایدار جامعه بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند به ارتقای بهبود کیفیت زندگی و افزایش رفاه جامعه کمک کند.
در کل، نوآوری فراگیر به معنای بهره‌برداری هر چه بیشتر و فراگیرتر همه اقشار مردم به‌منظور بهبود کیفیت زندگی و رشد پایدار جامعه است. برای مثال، به‌کارگیری فناوری‌های جدید در حوزه آموزش، می‌تواند به افزایش دسترسی به آموزش‌های به‌روز و همچنین برقراری عدالت آموزشی در کشور کمک کند یا حتی یک مرکز اقامتی بوم‌گردی می‌تواند مصداقی از نوآوری فراگیر باشد که در حوزه گردشگری ایجاد شده و مردم محروم روستایی از منافع آن بهره‌مند می‌شوند.در حال حاضر با گذشت حدود 15 سال از شکل‌گیری زیست‌بوم علم و فناوری کشور لازم بود این زیست‌بوم فعالیتی جدی در راستای خدمت به عمده مردم کشور انجام دهد و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری هم علاوه بر حمایت از توسعه فناوری‌ها باید دستیابی به نوآوری‌های فراگیر را نیز در دستور کار خود قرار دهد.ایده شکل‌گیری برنامه ملی آبادیران نیز از همین جا شکل گرفت. بستری که در آن شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و فناور بتوانند خدمات و محصولات خود را برای عموم مردم کشور ارائه دهند. درواقع آن فرد روستایی در یک نقطه محروم کشور هم بتواند لذت استفاده از فناوری و طعم پیشرفت را همچون فرد پایتخت‌نشین بچشد.ایده نمایشگاه آبادیران با توجه به این موارد، با تمرکز بر ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای توسعه مناطق محروم شکل گرفت و شرکت‌های دانش‌بنیان که تا امروز مسائل گلوگاهی و راهبردی کشور را برطرف می‌کردند، در بستر این رویداد دغدغه‌شان حل مشکلات و پاسخگویی به نیازهای محروم‌ترین اقشار جامعه شده است.
2- اجرای خوب مهم‌تر از ایده خوب
همان طور که در یادداشت قبلی در مجله دانشمند اشاره کردم، اجرای خوب یک ایده بسیار مهم‌تر از خود آن ایده است. در ابتدای کار ما یک ایده خوب روی کاغذ داشتیم: «نوآوری برای آبادانی با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان.»حال باید برای اجرای این ایده مدل مناسبی پیدا می‌کردیم. بگذارید با یک مثال توضیح بدهم، نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ایران‌ساخت که امسال وارد یازدهمین دوره خود خواهد شد، از یک مدل کلی پیروی می‌کند: «تحریک تقاضا و ایجاد کشش بازار.» در واقع پیدا کردن بازار مهم‌ترین معضلی است که شرکت‌های دانش‌بنیان با آن مواجه‌اند؛ از سوی دیگر با بررسی میدانی که در همان سال‌های اولیه برگزاری نمایشگاه ایران‌ساخت انجام دادیم، متوجه شدیم بسیاری از مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی نیز به این ابزار و تجهیزات دانش‌بنیان نیازمندند؛ بنابراین مدلی را برای ایجاد بازاری که در آن شرکت‌ها بتوانند نیازهای مراکز دانشگاهی را بشناسند و آنها را تأمین کنند با برگزاری نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ایران‌ساخت توسعه دادیم مضاف بر آنکه در این مدل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، یارانه خریدی را نیز به خریداران از این نمایشگاه اختصاص می‌داد.اما برگردیم به آبادیران، این بار نیز باید مدلی برای ایجاد بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین تسهیل خرید برای متقاضیان ایجاد می‌کردیم. با دستگاه‌های حاکمیتی و نهادهای حوزه محرومیت‌زدایی کشور وارد مذاکره شدیم. در رأس آنها ستاد اجرایی فرمان حضرت امام، کمیته امداد امام خمینی، بنیاد مستضعفان و البته نهادهایی مثل صندوق نوآوری و شکوفایی بودند و هر کدام مدل و بسته حمایتی منحصر به‌فردی تعریف کردند.به‌طور مثال کمیته امداد امام خمینی، برای ایجاد مشاغل خانگی و خرد با استفاده از ماشین‌آلات دانش‌بنیان کوچک مقیاس تا سقف 3 میلیارد ریال به راهبران شغلی خود تسهیلات ارزان قیمت ارائه می‌کند؛ یعنی هم مخاطب هدف خودش را پوشش داده و هم به بحث بازار دانش‌بنیان‌ها کمک کرده است.یا مثلاً بنیاد احسان ستاد اجرایی به گروه‌های جهادی تحت پوشش خود یارانه بلاعوض خرید از نمایشگاه آبادیران اعطا کرد.مدل حمایتی خوب دیگری نیز که تعریف شد برای مؤسسه دانشمند بنیاد مستضعفان بود که طرح‌های دانش‌بنیانی که در مناطق هدف این بنیاد به کار گرفته شوند از 25 تا 100 درصد هزینه آن طرح را با توجه به معیارهایی پرداخت می‌کند.از مجموع 20 نوع حمایت منحصربه‌فرد برای نمایشگاه آبادیران تعریف شد. 300 شرکت دانش‌بنیان، خلاق و فناور به همراه 28 نهاد و دستگاه حاکمیتی و دولتی در نمایشگاه حاضر شدند و آبادیران آغاز شد...
3- همه پای‌کار آمدند
یکی از مهم‌ترین حلقه‌های مفقوده در زنجیره توانمندسازی مناطق محروم که باید در آبادیران آن را کامل می‌کردیم، به‌هم‌رسانی شرکت‌های دانش‌بنیان و نیازهای مناطق محروم بود. این کار تنها و تنها با همکاری، همدلی و هم‌افزایی‌های مشترک امکان‌پذیر می‌شد. در ابتدای راه آبادیران، نهادهایی همچون کمیته امداد امام خمینی(ره)، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی دعوت ما را لبیک گفتند و پای کار آبادی ایران آمدند. بعد از آن نیز تقریباً تمامی نهادها خودجوش به سمت ما آمدند؛ حتی فضا به‌گونه‌ای رقم خورد که بسیاری از خودشان نهادها درخواست مشارکت مستقیم در برگزاری نمایشگاه داشتند. در نهایت 28 نهاد و مجموعه دولتی و حاکمیتی دست به دست هم دادند تا آبادیران به عنوان نهال یک شجره طیبه شکل بگیرد.این مشارکت و هم‌افزایی بین دستگاهی شاید برای اولین در کشور اتفاق می‌افتاد و در نوع خود کم‌نظیر بود و این پیام را به همراه دارد که برای آبادانی یک کشور ابتدا باید همصدا و همدل شویم؛ آن موقع است که توانمندی‌ها و نقاط قوت‌مان هم چند برابر می‌شود. اگر بخواهم برجسته‌ترین نقطه آبادیران را نام ببرم، باید از همین همدلی‌ها و مشارکت‌ها بگویم که اتفاق مبارکی در کشور است.
4- آبادیران ادامه دارد
برنامه ملی «آبادیران» با شعار نوآوری برای آبادانی در دوره چهارم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان طراحی و اجرای آن با برگزاری این رویداد آغاز شد. این برنامه ملی به دنبال «رفع چالش‌های مناطق محروم و روستایی»، «ایجاد اشتغال پایدار» و «توسعه زنجیره ارزش ظرفیت‌های بومی مناطق کمتر برخوردار» با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و فناور و سایر ارکان زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور است. آبادیران توانست در راستای تحقق دو مأموریتی که مقام معظم رهبری در فرمایشات اخیرشان بر گردن ما گذاشتند، حرکت کند. اول آنکه اقتصاد دانش‌بنیان مردمی شود و دوم درگیر کردن حوزه‌های مختلف کشور با حوزه دانش‌بنیان است که هر دو جنبه فوق در نمایشگاه آبادیران وجود داشت.اما آبادیران تنها برگزاری یک نمایشگاه نیست و این نمایشگاه شروع یک ماجرای بزرگ‌تر خواهد بود، آبادی میهن عزیزمان به‌طور قطع دغدغه هر ایرانی دلسوز کشور است و ما می‌خواهیم که همه اقشار جامعه با هر میزان توانایی مالی در هر نقطه از کشور بتواند طعم شیرین پیشرفت را بچشند. از این رو برنامه ملی آبادیران را در طول سال نیز دنبال خواهیم کرد. امیدواریم تا سال آینده گفتمان آبادیران به‌جای جای کشور برود، فرصت‌های بی‌شماری را برای پیشرفت و توسعه مناطق محروم خلق کند و کسب و کارهای زیادی ایجاد کند، ا‌ن‌شاءالله.