تاریخ شفاهی پیشرفت مولد علم و منشأ غرور ملی
گزارشی از دلشوره‌ها و واکنش‌های انگلیسی پیرامون وضعیت «تاریخ شفاهی علوم انگلستان»
گروه پژوهش
و ترجمه پرسا
انگلیس، یکی از پیش‌قراولان نوآوری علمی در جهان است و مهندسی ژنتیک، اینترنت، تغییرات اقلیمی و...، موضوعاتی هستند که هرروز رسانه‌ها در موردشان بحث می‌کنند. باوجوداین، اطلاعات کمی در مورد پیشرفت‌های مهم علمی و فنی انگلیس وجود دارد. مطالعۀ تاریخی جامعی نیز که بر مبنای خاطره و تجربیات شخصی دانشمندان یا فعالان علم و فن‌آوری انگلیس باشد وجود ندارد. همچنین، پیشرفت علم در قرن بیستم انگلیس مستند نشده است و نمی‌تواند تصویر دقیقی از نوآوری، توسعۀ تحقیقات، ظهور مکاتب تحقیقاتی جدید و دستاوردهای آن‌ها ارائه دهد. وضعیت نگران‌کننده تاریخ علوم در انگلیس، منجر به مجموعۀ «داستان‌های زندگی ملی» شد. این مجموعه، یک شرکت و طرح بزرگ برای آرشیو، مطالعه و فهم عمومی علوم معاصر در انگلیس است. این طرح، مبتنی بر یک برنامۀ جدید تاریخ شفاهی است و مصاحبه با دانشمندان انگلیسی را شامل می‌شود.
داستان‌های زندگی مردم
تاریخ شفاهی علوم انگلیس بر مبنای دو دهه تجربۀ کار میدانی تیم اجرایی آن در کتابخانۀ انگلیس است. صندوق خیریه و شرکت «داستان‌های زندگی ملی»، در سال 1987 برای ثبت داستان‌های زندگی مردم انگلیس که تجربیات آن‌ها به روش دیگری ثبت نمی‌شود، ذیل کتابخانۀ انگلیس، تأسیس‌شده است. «صندوق آرکادی»، بخش‌هایی از هزینۀ پروژه را تأمین کرده است. تاکنون نزدیک به 2 هزار گفت‌وگو در مجموع 20 هزار ساعت، در قالب این طرح، ضبط‌شده و همۀ آن‌ها در کتابخانۀ انگلیس در دسترس است. فایل‌های صوتی، طبق بهترین استانداردها، ضبط‌شده‌اند و پروژه ها با موفقیت تکمیل و آرشیو شده است. همچنین از آن‌ها چندین کتاب، لوح فشرده، بستۀ آموزشی یا برنامۀ رادیویی با موضوعات زیر تولیدشده است:
سرمایۀ مالی شهر لندن: منجر به انتشار کتاب «زندگی‌های شهر؛ صداهای در حال تغییر دارایی انگلیس » شد.
صنعت فلزات: منجر به تهیه لوح فشردۀ «زندگی‌ها در عرصۀ فلزات» در سال 1993 شد.
بازماندگان هولوکاست: بعداً مبنای منبع یک شبکۀ آموزشی-مردمی تحت عنوان «صداهای هولوکاست» شد.
ادارۀ پست: منجر به تهیۀ لوح فشردۀ «بالا بردن سرعت پست، تاریخ شفاهی ادارۀ پست از دهۀ 1930 تا 19802» و با حمایت ادارۀ پست سلطنتی شد.
تجارت کتاب: در این زمینه، یک کتاب مهم در دست چاپ است.
صنعت نفت و گاز: تعدادی از شرکت‌های نفتی بودجۀ این پروژه را تأمین کردند و منجر به تهیۀ «ساعت بایگانی» رادیو 4 بی‌بی‌سی شد.
بخش غذا: پروژه‌های این موضوع، ازجمله تاریخ شفاهی تسکو، منجر به تولید چندین اثر ازجمله وب‌سایت آموزشی «داستان‌های غذا» شد.
پروژه‌های در دست اجرای طرح نیز معطوف به زندگی هنرمندان تجسمی، نویسندگان، طراحان، صنعتگران و معماران است. همچنین، تهیۀ بودجه برای مجموعۀ تاریخ شفاهی «صنعت آب»، در جریان است.
داستان‌های زندگی ملی، از مشاورۀ عده‌ای از چهره‌های حرفه‌ای و تجاری از جمله دومینیک‌کدبری، جان‌کریون، راجرگیبز، هری‌سلیمان، والدگریو و دیوید وبستر بهره می‌برد. نیکلاس‌گودیسان، رییس، باب‌بواس، خزانه‌دار و دکتر راب‌پرکز، مدیر داستان‌های زندگی ملی هستند.
نمونه پروژه
در ماه آوریل 2005، داستان‌های زندگی ملی، میزبان یک میزگرد تحقیقاتی در کتابخانۀ انگلیس بود. میزگرد «تجربیات شخصی علم، فناوری و پزشکی معاصر»، پذیرای نمایندگان بایگانی‌ها و کتابخانه‌های تاریخ علم برتر انگلیس و محققان برجسته بود. نتیجۀ نشست این بود که چند دیدگاه علمی ابراز شد و یک برنامۀ عمده برای ثبت خاطرات شخصی اما ارزشمند که در منابع مکتوب، موجود نیست، اجرا شود.پس از آن، شرکت «داستان‌های زندگی ملی»، مطالعۀ نقشه‌برداری و هدف‌گذاری «تاریخ شفاهی علم در انگلیس» را اجرا کرد . در این مطالعه تائید شد که در حال حاضر تنها تعداد معدودی مجموعۀ تاریخ شفاهی در انگلیس، به‌طور ویژه متخصصان حوزۀ علم و فناوری را موردمطالعه قرار می‌دهند. همچنین این مجموعه‌ها، صرفاً پروژه‌هایی را که درگذشته توسعه‌یافته و عمر کوتاه و دامنۀ محدودی داشته‌اند حداکثر در حد گفت‌وگو با 10 کارشناس پوشش داده‌اند. بسیاری از این گفت‌وگوهای ضبط‌شده، به‌درستی حفظ نشده است یا در دسترس عموم قرار ندارند.تحلیل برنامه‌های «تاریخ علم» در آمریکا، که طرح‌های تاریخ شفاهی کاملاً توسعه‌یافته‌ای دارد، نشان می‌دهد انگلیس، فاقد بایگانی‌های چشمگیری از خاطرات، حتی از برندگان جایزه نوبل و معروف در سطح بین‌المللی است. وضعیت وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم از سال 2000، هفت تن از برندگان جایزه نوبل مرده‌اند و برخی از آن‌ها از زندگی، شغل و دستاوردهای علمی خود هیچ خاطره‌ای باقی نگذاشته‌اند. 20 دانشمند برتر انگلیسی دیگر نیز در همین مدت مرده‌اند و آن‌ها نیز خاطرات اندکی از فعالیت‌های تحقیقاتی خود بر جای گذاشته‌اند یا چیزی از آن‌ها باقی نمانده است. همچنین از آن جایی که «جامعۀ سلطنتی»، در سال 2010، سیصد و پنجاهمین سالگرد تأسیس خود را جشن می‌گیرد، زندگی و حرفۀ تعداد کمی از همراهانشان به‌صورت مشروح ثبت‌شده و هیچ برنامه چشمگیری برای آغاز گفت‌وگو وجود ندارد.در مطالعات ما، یک استثنا وجود دارد. گویا تاریخ پزشکی در مقایسه با دیگر حوزه‌های علم و فناوری، از طریق تاریخ شفاهی بهتر ثبت‌شده است. علت این امر، عمدتاً تاریخ برنامۀ پزشکی «صندوق خوشامد» است، اما لازم به تأکید است که حتی در این حوزه هنوز خلأهای چشمگیری وجود دارد؛ از جمله تاریخ متأخر کاربردهای زیست‌فناوری.به‌طورکلی نتایج تحقیقات، بیش‌ازپیش شرکت داستان‌های زندگی ملی و کتابخانۀ انگلیس را قانع کرده است که ایجاد برنامۀ جامع تاریخ شفاهی در مورد علوم و فناوری انگلیس در حال حاضر ضروری است.
دامنۀ پروژه
پیشنهادشده است با 200 دانشمند در چارچوب راهبرد کتابخانه انگلیس برای مستندسازی تاریخ علم و فناوری معاصر گفت‌وگو شود، و یافته‌های آن از طریق دسترسی آنلاین و شبکه‌های جدید منتشر شود.هدف این پروژه، علاوه بر پر کردن خلأهای محسوس در آگاهی ما از پیشرفت‌ها و ابتکارات مهم، شرح ماهیت تحقیقات علمی پس از جنگ جهانی دوم است. همکاری تیم‌ها اغلب در چارچوب مؤسسات بزرگ، رقابت بین‌المللی، حوزه‌های تحقیق، افزایش بودجه، روابط میان علم و دولت، صنعتی شدن و بسترهای تجاری تحقیق، همگی در شکل‌دهی به علم حائز اهمیت بوده است. به‌علاوه، نه‌تنها تحقیقات علمی به‌صورت فزاینده تخصصی‌شده است، بلکه دستاوردهای علمی در اوج ساختار سنتیِ خود ثبت شده است.درنتیجه پیشنهادشده است که این پروژه، حول چهار پروژۀ فرعی مفهومی سازمان‌دهی شود و هر یک حدود 50 موضوع برای گفت‌وگو داشته باشد که ماهیت و مسائل در حال ظهور علم را در قرن بیستم، منعکس کند. این چهار پروژه عبارتند از:
1- کارخانۀ زندگی
«کارخانۀ زندگی»، گذارهای زیست پزشکی را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه فناوری‌های جدید، روش‌های پزشکی را تغییر داده‌اند و موجب فهم جدیدی از موضوعات زیستی شده‌اند. پیاده‌سازی فناوری‌های جدیدِ تشخیص، به‌صورت مبسوط بررسی می‌شود. اصطلاح «کارخانه» در عنوان این بخش، به صنعتی‌شدن روندهای درمان و قابلیت مهندسی روندها اشاره دارد. همچنین در این بخش، پیشرفت‌های حوزۀ مهندسی ژنتیک، به‌ویژه در رابطه با مافیای پزشکی و پیشرفت‌های صنعت داروسازی سنتی (از مسکن‌ها تا ویاگرا) نیز که راه را بر داروها و درمان‌های جدید هموار می‌کنند، بررسی می‌شود.
2- کیهان‌شناسی
«کیهان‌شناسی»، سیستم‌های فکری جدیدی را بررسی می‌کند که در رابطه با توسعۀ برخی حوزه‌های نظری پدیدار شده‌اند. در این‌جا مقصود از کیهان‌شناسی، مجازاً استدلالی حول سیستم‌های جامع تفکر علمی است که تصویری از یک کل ارائه می‌دهد. دانشمندان در مدل‌های کاملاً انتزاعی خود چه چیزی را واقعی قلمداد می‌کنند؟ به‌طور ویژه‌بر بحث‌های صورت گرفته در مورد ماهیت جهانی که در کیهان در حال ظهور است و نیز فیزیک ریاضیاتی و فیزیک ذرات بنیادی تأکید می‌شود. همچنین مدل‌ها و رویکردهای مختلف و نیز بحث‌هایی که از تئوری‌های جدید و مشاهدات تجربی پدیدار شده است، تشریح می‌شود.
3- ساخت انگلیس
«ساخت انگلیس»، اکتشافات مهم حوزۀ علم و فناوری را که برای کاربری‌های صنعتی جدید، اساسی بوده است مدنظر قرار می‌دهد. همچنین برخی علوم کاربردی همانند فیزیک مادۀ چگال و نیز حوزه‌های در حال ظهور مانند شیمی، برق، عمران و سازه را پوشش می‌دهد و گفت‌وگوها از میان دایرۀ وسیعی از کارشناسان انتخاب می‌شود. ابعاد تاریخ رشتۀ کامپیوتر نیز بررسی می‌شود. ساخت انگلیس، تأکید دارد که تحلیل پیشرفت‌ها در حوزۀ علم باید چیزی تلقی شود که منجر به شکوفایی غرور ملی شده است و درعین‌حال از تحقیقاتی که کارشناسانی با پیشینه‌های نژادی مختلف انجام داده‌اند، ناشی شده است. با توجه به اهمیت کاربری‌های صنعتی این تحقیقات، روش‌های حمایت از این اختراعات (ازجمله حق اختراع و رضایت‌بخش بودن موافقت‌نامه‌های مالکیت فکری) برای مصاحبه‌شوندگان تشریح می‌شوند. همچنین، بهره‌برداری اقتصادی از اختراعات، از حیث تأثیر بر دغدغه‌های صنعتی انگلیس مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد.
4- سیارۀ در حال تغییر
«سیارۀ در حال تغییر»، پیشرفت‌های علوم در پرتو نگرانی‌های اخیر در ارتباط با محیط‌زیست و اقلیم را مدنظر قرار می‌دهد. مصاحبه‌شوندگان از میان تعدادی از کارشناسان علوم زمین ازجملۀ اقلیم‌شناسان، هواشناسان، جغرافی‌دانان، لرزه شناسان، شیمی زمین شناسان، بوم‌شناسان، یخچال و اقیانوس‌شناسان هستند که برای بررسی دو نکتۀ مهم برگزیده می‌شوند.به‌واسطۀ ماهیت در حال ظهور این حوزۀ مطالعاتی در انگلیس، لازم است تحقیقات بیشتری انجام شود تا کلیۀ مصاحبه‌شوندگان، به‌ویژه در حوزه‌های هواشناسی، بوم‌شناسی، جغرافیا، ژئوفیزیک، زیست‌شیمی و اقیانوس‌شناسی شناسایی شوند. این یکی از اولین وظایف مصاحبه‌گر در «سیارۀ در حال تغییر» با مدد گرفتن از مشاوره‌های محققان و متخصصان است.
روش تحقیق
تاریخ شفاهی، از زمان‌های گذشته به‌عنوان روش مولّد بررسی علوم جدید شناسایی شده است، زیرا بینش‌های ارزشمندی در مورد الهام شخصی، مباحثه و رویه‌های متنوع ارائه می‌دهد. قدرت شخصیت، اهمّیت کار گروهی، نقش تصادف و خوشبختی تصادفی، برش و فشار سیاسی و...، همگی به‌ندرت از طریق منابع بایگانی سنتی یا آثار منتشرشده قابل‌دسترس هستند.
این پروژه، از سال 2009 و در بازه‌ای سه‌ساله، 200 گفت‌وگو را جمع‌آوری می‌کند. طول هر گفت‌وگوی صوتی به‌طور میانگین 10 تا 15 ساعت است که در چند جلسه و با استفاده از فناوری کارت نمایش دیجیتال انجام می‌شود و به‌طور گسترده دربرگیرندۀ پیشینۀ حرفه‌ای و سابقۀ خانوادگی هر فرد است. رویکردِ مبتنی بر زندگی‌نامه یا داستان زندگی، مزیت فراوانی داشته است و برای محققانی که به‌دنبال تصویری کامل‌تر از فرد و نقش او هستند فوق‌العاده ارزشمند است.محتوای گفت‌وگوها، به‌طور کامل و به‌صورت خلاصه فهرست می‌شود و درصورتی‌که بودجه اجازه دهد، به‌صورت کامل پیاده می‌شود تا به محققان کمک کند. از مصاحبه‌شوندگان خواسته می‌شود حق انتشار فایل‌های ضبط‌شده را به کتابخانۀ انگلیس اعطا کنند تا محققان امکان استفادۀ کامل از آن‌ها را داشته باشند، اما درصورتی‌که مصاحبه حاوی مطالب محرمانه باشد، ممکن است آن‌ها درخواست کنند که بخشی از مصاحبه یا تمام آن برای چند سال منتشر نشود.در این پروژه، علاوه بر مصاحبه‌های صوتی عمیق در مورد تاریخ زندگی، همچنین از برگزاری «سمینار اظهارات» استفاده می‌شود. این سمینار، کمک می‌کند تا شرکت‌کنندگان برای تعمق گروهی در مورد خاطراتشان و بررسی گزارش‌های متعدد یا متعارض جمع شوند. همچنین، بخش‌های برجسته‌ای که مصاحبه‌ها افشا می‌کند با چند فایل ویدیویی همراه می‌شود که تجهیزاتی خاص، وضعیت جغرافیایی خاص و نقاط عطف کلیدی را مستند می‌کند.این پروژه با تهیۀ نقشۀ شبکه‌های محققان و تیم‌های تحقیقاتی، به دنبال شناسایی صداهای کمتر شنیده‌شده، مثل دانشمندان زن است و هدف آن، شناسایی اعضای جانبی تیم، دستیاران، منتقدان و رقبا جهت انجام گفت‌وگو است.
خروجی پروژه‌ها
بایگانی
تمام گفت‌وگوهای ضبط‌شده پروژه به‌عنوان بخشی از مجموعه‌های کتابخانۀ انگلیس تا ابد بایگانی می‌شود. نسخه‌های دیجیتال هر گفت‌وگوی عمیق در کتابخانه قابل استفاده است و از طریق کاتالوگ آنلاین بایگانی صوتی کتابخانۀ انگلیس و دیگر پایانه‌های دیجیتال، در دسترس کاربران راه دور است.
مستند کردن علوم انگلیس
این روند، شامل جمع‌آوری و نمایش اطلاعات زندگی‌نامه، کتاب‌شناسی و بایگانی‌شده است و در منابع و مخازنی، در دسترس عموم قرار دارد. مستندات قابل بایگانی دانشمندان نیز شناسایی می‌شود و تاجایی‌که مصاحبه‌شوندگان بر اساس مفاد قانون محافظت از داده‌ها و اصول قومی، با اعطای دسترسی به این اطلاعات موافق باشند، به منابع آنلاین عمومی مرتبط می‌شود. مصاحبه‌شوندگان از مشاورۀ کارشناسان کتابخانۀ انگلیس در مورد وضعیت مجموعه‌های شخصی بهره‌مند می‌شوند.
تاریخ جدید کتابخانۀ انگلیس، منبع شبکه‌ایِ علم
در این طرح، یک منبع شبکه‌ای جدید درون کتابخانۀ انگلیس تصور می‌شود که امکان دسترسی به گفت‌وگوهای تاریخ شفاهی را ممکن می‌کند و داده‌های گفت‌وگو را به دیگر موضوعات دیجیتال مربوطه پیوند می‌زند و به‌عنوان دروازه، برای منابع دیگر و دستاوردهای علمی عمل می‌کند.
نمایشگاه‌ها و آثار منتشرشده
مطالب گفت‌وگو، مشروط به رضایت مصاحبه‌شونده، این توانایی را دارد که در نمایشگاه‌های آتی کتابخانه (به‌صورت واقعی و مجازی)، در آثار صوتی و مکتوب و به‌عنوان منبع تمامی گویندگان، نویسندگان و کاربران منتشر شوند.
Notes
1 - Methuen, 1996
2.- کتابخانه انگلیس، موزۀ و بایگانی پست انگلیس، 2005
3 - سیمونه‌تورچتی، مرکز تاریخ علم، فناوری و پزشکی دانشگاه منچستر برای داستان‌های زندگی ملی، سپتامبر 2007
4 - حوزه‌های ریاضیات، فیزیک ریاضی، کیهان‌شناسی، اخترشناسی، آمار و فیزیک انرژی بالا
5 www.cadensa.bl.uk
6 - www.bl.uk