روایت اولین و تنها تولیدکننده رزین‌های کروماتوگرافی داروهای نوترکیب در خاورمیانه
تولید واکسن کرونا با رزین کروماتوگرافی‌های خودمان
محمدرضا ناصری
گفت وگو
محصولات نوترکیب که با دستکاری‌های ژنتیکی و تغیییرات DNA در موجودات مختلف همراه است، موجب تحول عظیمی در تنوع فرآورده های دارویی مورد مصرف شده است. فرآورده های دارویی نوترکیب مولکول هایی با وزن مولکولی بالا هستند و عملکرد آن ها راندمان بالاتری نسبت به مولکول های داروهای شیمیایی دارد، زیرا مولکول هایی هستند از جنس طبیعت.مواد اولیه دارویی، واکسن های نوترکیب و سیستم های نوین دارورسانی و ژن رسانی با هدف دارو درمانی و ژن درمانی از این دسته می‌باشند. داروهای نوترکیب، بی خطر ترین و هدفمند ترین درمان های حوزه خود را ارائه می‌دهد؛ داروهایی که به زبان ساده مثل موشک نقطه زن با دقت بسیار عمل می کند. داروهای نوترکیب داروهایی هستند که سلول بیمار را در بدن شناسایی و فقط به همان سلول به صورت هدفمند حمله میکند وآن هارا از بین می برند و به سلول های دیگر آسیب نمی رسانند.سال هاست که این دارو ها در دنیا تولید می شوند و یکی از محور های اصلی این داروها درمان سرطان است، چون سلول های سرطانی پروتئین های غیرطبیعی از خود نشان می دهند که این هدف خیلی خوبی برای داروهای نوترکیب است که با تشخیص آن ها می توان به صورت مشخص فقط آن سلول های سرطانی را از بین می برد، ولی در شیمی درمانی های رایج این اتفاق نمی افتد زیرا در شیمی درمانی داروی سمی وارد بدن میشود وهرجایی که تکثییر سلولی زیاد بود را مورد حمله قرار می‌دهد و در شیمی درمانی موهای بدن می ریزد و حتی سلول های مغز استخوان هم از این حملات در امان نیستند ولی در روش نوترکیب این موارد اتفاق نمی افتد.زیست فناوری یا بیوتکنولوژی به ویژه با استفاده از روش های DNA نوترکیب نقش مهمی در طراحی دارو و تولید داروها و واکسن ها ایفا می کند.شرکت دانش بنیان نوآوران زیست گستر ارگ به عنوان اولین و تنها تولیدکننده رزین‌های کروماتوگرافی در خاورمیانه، سهم عمده ای در تامین نیازهای صنعت ساخت واکسن و تولید داروهای نوترکیب کشور از بایت رزین های کروماتوگرافی مورد استفاده در فرآیند تخلیص بیومولکول های زیستی می تواند ایفا کند. متن زیر روایت شرکت زیست فناور ارگ از زبان علی فرهادی مدیرعامل این شرکت است.
علاقه به دنیای شیمی از کودکی در من شکل گرفت
علاقه به شیمی از دوران ابتدایی در من شکل گرفت. سوم ابتدایی بودم که در درس علوم آزمایشگاهی در شهرستان میاندوآب رتبه اول را آوردم. در پنجم هم همینطور شد و به مسابقات استانی رفتم. علاقه به شیمی از همان کودکی در من شکل گرفت. آزمایشگاه شیمی و فیزیک بهترین دوران من در دوره مدرسه بود. در کنکور کارشناسی هم 85 درصد درس شیمی را زدم و رشته شیمی راهم برای ادامه تحصیل انتخاب کردم.در کنار تحصیل هم درس شیمی را تدریس میکردم. علاقه‌ای که به شیمی داشتم باعث شد تا با تمام وجودم آن را درک کنم. کارآموزی‌ام را با پالایشگاه و پایانامه ارشدم را با پتروشیمی تبریز کار کردم و دیدی پیدا کردم که به سمت کار تجاری بروم. از همان ابتدا علاقه داشتم که کار شخصی خودم را داشته باشم.بعد از اتمام دوران کارشناسی و همزمان با شروع کارشناسی ارشد، در دانشگاه پیام نور میاندوآب نیز درس‌های شیمی صنعتی 1 و 2 را تدریس میکردم. در همان ایام شرکت فروش و مشاوره صنعتی در حوزه شیمی را ثبت کردم.
آشنایی با دکتر فرضی و تصمیم برای ورود به ساخت رزین‌های کروماتوگرافی
در رابطه با کارم که فروش تجهیزات و مواد آزمایشگاهی بود با دانشکده شیمی دانشگاه تبریز ارتباط تنگاتنگی داشتم. در این ارتباطات با علی فرضی که دانشجوی دکتری بود آشنا شدم. ارتباط ما با دکتر فرضی منجر به این شد که ماده‌ای را تولید کنیم. مواد مختلفی را بررسی کردیم از قبیل: تولید رنگ‌های حوزه چاپ و مواد ضدعفونی کننده های تک و...
بالاخره بعد از مطالعات فراوان متوجه شدیم که یکی از نیازهای اساسی کشور رزین‌های کروماتوگرافی هستند که در تخلیص داروهای نوترکیب کاربرد دارند. دکتر فرضی در تز دکتریشان با این مواد کار می‌کرد و با چالش‌های این مواد از جمله قیمت بالا و مشکلات تامین آشنایی داشت. حدود دو ماه شب و روز در رابطه با رزین‌های کروماتوگرافی مطالعه کردیم. بعد از تکمیل مطالعات تصمیم گرفتیم تا وارد فاز آزمایشگاهی شویم. دکتر فرضی در آزمایشگاهش در دانشکده شیمی وارد فاز آزمایشگاهی شد و در عرض پنج شش ماه به نتایج خوبی رسیدیم. البته توی راه با چالش‌های زیادی مواجه شدیم. ماده اولیه جواب نمی‌داد یک گرید دیگر را امتحان می‌کردیم. تست‌هایمان جواب نمی‌داد راه دیگری را امتحان می‌کردیم. با تولید نمونه آزمایشگاهی تست‌های مشخصه‌یابی آن را با نمونه‌های خارجی مقایسه کردیم. نتایج بسیار خیره کننده بود. بزرگترین تولیدکننده رزین‌های کروماتوگرافی General Electric Healthcare Systems است که به لحاظ کیفیت توانستیم مواد تولیدیمان را به آنها نزدیک کنیم. تصمیم گرفتیم که راکتوری طراحی کنیم و وارد فاز پایلوت شویم. طراحی راکتور دو ماه زمان برد. بعد از طراحی راکتور به دنبال فردی می‌گشتیم که بتواند آن را برایمان بسازد. در پاساژ وسکانیان همینطوری داشتیم می‌گشتیم که با فردی آشنا شدیم که به نظرم موهبت خدا بود. فردی که توانست راکتور طراحی شده ما را بسازد. ساخت راکتور هم به خاطر پیچیدگی‌های خاص خودش سه ماه زمان برد. هزینه ساخت راکتور در سال 95 حدود 4 – 5 میلیون برایمان آب خورد. بهمن ماه سال 1396 شرکت زیست گستر ارگ را ثبت کردیم. همزمان با فاز پایلوت تمرکز به تجاری سازی محصولمان کردیم. از همان ابتدا سایت شرکت طراحی کردیم و کاتالوگ و بروشور چاپ کردیم. با توجه به تجربه‌‌ای که در امر فروش و بازاریابی داشتم، ارتباطات خوبی پیدا کرده بودم. جواب آنالیزهایمان را گرفتیم فروشمان را شروع کردیم. اولین فروش محصولمان را در اسفند ماه سال 96 تجربه کردیم. یکی از اساتید دانشکده داروسازی دانشگاه شهید بهشتی و همچنین سرم سازی رازی کرج اولین مشتریانمان بودند. اولین فروش دو نکته برایمان داشت: یکی رضایت مشتری از کیفیت محصول و دیگری خود امر فروش محصول بود. در ابتدا کسی باورش نمی‌شد که رزین کروماتوگرافی در داخل تولید شده باشد. گاهی اوقات به رایگان یک نمونه می‌دادیم، کیفیت بالا و قیمت مناسبمان باعث شد کم‌کم اساتیدی که کار پژوهشی داشتند به ما اعتماد کنند.
می گفتند نمی‌شود رزین کروماتوگرافی را در داخل تولید کرد
سال 97 همایشی در دانشگاه شیراز برگزار شد و ما هم حضور داشتیم. طبق معمول نمونه‌ای از محصولاتمان را در کیفم به همراه داشتم. یکی از اساتید صاحب‌نام در حوزه داروسازی را در سمینار دیدم. گفتم که رزین‌های کروماتوگرافی را توانسته‌ایم تولید کنیم. تمسخرم کرد. نمونه را از کیفم درآوردم و نشانش دادم و گفتم که می‌تواند امتحان کند. گفت حتی حاضر نیستم رزین شما را امتحان کنم. البته گذشت و بعدها همکاران ایشان در دانشگاه شیراز مشتری رزین‌های ما شدند. عکس این ماجرا هم بود. یکی از اساتید دانشگاه تربیت مدرس گفت محصولتان را امتحان می‌کنم اگر خوب جواب داد به شرکتهای داروسازی هم معرفی‌تان می‌کنم که این اتفاق هم افتاد.فروردین ماه سال 1397 درخواست عضویت در پارک علم و فناوری تبریز را دادیم و در خرداد ماه در پارک پذیرش شدیم.
در پارک نیز با چالش‌هایی روبرو بودیم. برای کار نیاز به کلین روم داشتیم اما دفتری داده بودند که نه آب داشت و نه فاضلاب. با کلی اصرار بالاخره توانستیم راضی‌شان کنیم با هزینه خودمان اتاقی که داده بودند را تبدیل به کلین روم کنیم. همزمان با ورود به پارک برای دانش‌بنیانی نیز اقدام کردیم و در همان سال یعنی سال 97 دانش‌بنیان شدیم. مدتی با همان راکتور پایلوت کار کردیم تا اینکه خواستیم وارد فضای تولید نیمه صنعتی شویم. سال 99 که وارد فاز نیمه صنعتی شدیم تصمیم گرفتیم تا با شرکتهای دارویی نیز ارتباط برقرار کنیم. وزارت بهداشت فراخوانی زده بود از لیستی از مواد که ریزین‌های کروماتوگرافی هم جزو آنها بودند. از طریق معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تبریز خودمان را به وزارت بهداشت معرفی کردیم و پیش دکتر وطن‌پور، قائم مقام معاونت پژوهش و فناوری وزارت بهداشت رفتیم. استقبال گرمی از ما کردند. با شناختی که از ما پیدا شد و تائیدیه‌های مصرف‌کننده‌های ما به وزارت رسید سال 99 جزو 9 طرح برتر حوزه سلامت کشور شدیم و دکتر نمکی وزیر وقت بهداشت از محصول ما رونمایی کردند. پوشش خبری ناشی از این اتفاق به شناخته شدن ما خیلی کمک کرد.
تکنولوژی‌اش را بفروشید. فاز صنعتی کار شما نیست
سال 98 در نمایشگاه بین‌المللی فناورانه رینوتکس تبریز شرکت کنیم. در زون دارویی به عنوان فناور شناخته شدیم. داوران که در حال ارزیابی محصول ما بودند پرسیدند: «برنامه‌تان برای آینده چیست؟» گفتیم که برنامه ما تولید صنعتی این محصولات است. توصیه‌ای که به ما کردند این بود که تکنولوژی محصولتان را بفروشید. اگر کسی پیدا شد که یک میلیارد تومان بدهد بفروشید. شما واحد R&D هستید. بفروشید و به دنبال محصول دیگری بروید. ما هم گفتیم: «از اوّل بنایمان را بر این گذاشته‌ایم که ما این را تولید خواهیم کرد. خودش هم در داخل ایران تولید خواهیم کرد و به ثمر خواهیم رساند. زیرساخت ایجاد خواهیم کرد. نیمه‌صنعتی خواهیم کرد. حالا اگر روزی قسمت شود، صعنتی هم خواهیم کرد. اگر نشود، همین نیمه‌صنعتی‌مان را برسانیم؛ فعلاً برنامه‌ی ما برای نیمه‌صنعتی است.» که خوشبختانه به نیمه‌صنعتی هم رساندیم.
سال 98 برای پرزنت محصولمان پیش یکی از مدیران تحقیق و توسعه یک مجموعه دارویی بزرگ کشور رفتم. باور نداشتند که ما توانستیم در داخل کشور این محصول را بومی سازی کنیم. گفت که شما به صورت انبوه وارد می‌کنید و در مقادیر کم بسته بندی کرده و می‌فروشید. گفتم که در کاتالوگمان یک سری محصول داریم که مشابه خارجی هم ندارد. ایشان بعدها مدیرعامل همان شرکت دارویی شد که سه بار از ما محصول گرفتند و پل ورود ما به حوزه واکسن کشور شدند. اگر ایشان سال 98 ما را باور کرده بودند ما از همان سال وارد حوزه واکسن کشور می‌شدیم نه چند سال بعد. متاسفانه این بینش عدم اعتماد به محصولات داخلی خیلی فناوران داخلی را اذیت میکند.
تولید واکسن کرونا با رزین کروماتوگرافی ما
همزمانی این اتفاقات با ایام داغ تولید واکسن کرونا در کشور، موجب شد که مجموعه‌های دارویی مانند انیستو پاستور از ما رزین بگیرند. ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فراخوانی داد که چه شرکت‌هایی در رابطه با تولید واکسن کرونا می‌توانند کمک کنند که ما هم پروپوزال فرستادیم. تایید شد و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم حمایت کردند تا زیرساخت نیمه صنعتی‌مان را گسترش دهیم. راکتور جدید نیمه صنعتی را طراحی و ساختیم. محصولاتمان را به داروسازها فرستادیم برخی از رزین نیکل جواب گرفتند. بعضی از رزین فنیل و بعضی از رزین DA مان نتایج خوبی گرفتند. واکسن فخرا از رزین فنیل ما برای تولید استفاده کرد.
سال 1400 فناور برتر استان و کشور شدیم
همه اتفاقات دست به دست هم داد تا در سال 1400 فناور برتر استان و کشور شویم. در حال حاضر بالای 60 درصد نیاز داخل را که در حوزه تولید داروهای نوترکیب هستند را تولید می‌کنیم و تلاشمان برای 40 درصد دیگر است. از نظر قیمت، محصول ما 50 تا 60 درصد مشابه خارجی است و با نوسانات ارزی تا 40 درصد هم می‌رسد. مدیر یکی از کارخانجات دارویی حرف خوبی در رابطه با ما زد: «خوشبختانه شما با شرکت جنرال الکتریک مقایسه می‌شوید، در نتیجه رسالت سنگینی دارید که خودتان را خیلی قوی کنید تا جنستان حرفی برای گفتن داشته باشد.» بر سر این موضوع سعی کرده‌ایم تا کیفیت محصولمان در حد نمونه آمریکایی باشد.
مزیت اصلی شرکت ما نسبت به رقبای خارجی‌اش در دسترس بودن شرکت ماست. شرکتهای دارویی می‌توانند نیازهای خودشان را به ما بگویند و ما بر اساس نیاز آنها سیستممان را ستاپ کنیم و نمونه مورد نظرشان را تحویل دهیم. کاری که شرکتهای خارجی زیر بار آن نمی‌روند. شرکتهای خارجی محصول را می‌فروشند حالا شما جواب گرفتید یا نه برایشان اهمیتی ندارد.
با همه این اوصاف همانگونه که تولید واکسن بومی یک کار مقدس محسوب میشود ما هم انتظار داریم تا در تولید واکسن بومی از مواد اولیه ساخت داخل هم استفاده شود تا به رشد این صنعت در کشور نیز کمک کند.