حمیدرضا خان محمدی رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور در گفتوگو با «ایران»:
تا مهرماه ۱۴۰۵ هفت هزار و ۸۰۰ مدرسه میسازیم
روند نوسازی و احداث فضاهای آموزشی پس از تأکید رئیسجمهوری بر تسریع مدرسهسازی و جایگزینی مدارس ایمن و استاندارد، در سراسر کشور با همکاری گسترده مردم شتاب گرفته است. بهگونهای که تاکنون هفت هزار و ۸۰۰ پروژه مدرسهسازی تعریف شده که در صورت تأمین منابع و تحقق روند مشارکت مردم تلاش میشود تا مهرماه سال آینده تکمیل شود. این اقدام گام بلند دیگری در مسیر عدالت آموزشی و رفع محرومیت از مناطق دورافتاده به شمار میرود. همچنین در مسیر تحقق عدالت آموزشی و فراهمسازی فرصتهای برابر برای دانشآموزان سراسر کشور، طرحهای توسعه فیزیکی مدارس و ساخت فضاهای آموزشی جدید با هدف کاهش تراکم کلاسهای درس در حال اجراست؛ اقدامی که با حمایت دولت و مشارکت مردم، گامی مؤثر در بهبود کیفیت یادگیری و ارتقای محیطهای آموزشی به شمار میرود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر و روند اجرای این طرحها و برنامههای آینده با حمیدرضا خانمحمدی معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور گفتوگو کردهایم.
غزل رضاییثانی
گروه اجتماعی
باتوجه با تأکید رئیسجمهوری درباره توسعه فیزیکی مدارس، از شروع فعالیت دولت تاکنون چند درصد از پروژههایی که برنامهریزی شده بود، انجام شده است؟
با توجه به صحبتهای رئیسجمهوری مبنی بر به کارگیری ظرفیتهای عمومی و مردمی برای رفع مشکلات و کمبود تجهیزات، گام اول نهضت مدرسهسازی که شناسایی نظام مسائل و چالشها بود، برداشته شد. با دستور رئیسجمهوری جلسهای با همه استانداران کشور داشتیم، طی آن جلسه نظام مسائلی که از پیش شناسایی شده بود را به استانداران منتقل و مسئولیت رسیدگی را به آنها واگذار کردیم. در حال حاضر استانداران، فرمانداران و رؤسای آموزش و پرورش برای یک برنامه ضربتی کوتاه مدت در ساخت هفت هزار و ۸۰۰ پروژه با ما همکاری میکنند. این پروژهها شامل ۴۶ هزار و 500 کلاس درس میشود و امیدواریم بتوانیم در این برنامه کوتاه مدت آن را به سرانجام برسانیم. این پروژهها اهمیت زیادی برای ما دارند، چون پایه و اساس آن مردم هستند؛ یعنی برای هر پروژه یک گروه مردمی یا هیأت امنا تشکیل میشود تا از ظرفیت مردم در مساعدتهای عمرانی، مالی و یا مساعدتهای پیگیری استفاده شود. با این مساعدتها مردم میتوانند یک پروژه را در دست بگیرند تا اهداف مورد نظر آن انجام شود. در گذشته نیز یک سری پروژه نیمه تمام داشتیم که اکنون قرار است با سرعت به اتمام برسد. در واقع پروژههای نیمهتمام اولویت اول بود، اما باتوجه به محدودیتهای منابع دولتی و همچنین چالشهای مرتبط با تحریمهای ظالمانه برخی از اهداف محقق نشد، اما حالا تلاش میشود یکی از نظام مسائل ما به اتمام رساندن پروژههای نیمه تمام باشد.
چند پروژه نیمه تمام را تکمیل کردهاید یا در حال تکمیل آن هستید؟
حدودا 3هزار و 150 پروژه نیمه تمام در اولویت داشتیم که در سامانه سازمان نوسازی مدارس قرار گرفته است. در پروژههای نیمه تمام شرایط متفاوت است، مثلاً ممکن است یک سالن ورزشی یا کلاس درس تجهیز نشده باشد که باید این نواقص را کامل کنیم.
چه تعداد از هفت هزار و ۸۰۰ پروژه که اعلام کردید، به مرحله بهرهبرداری رسیده است؟
دو هزار و ۴۰7 پروژه در مهر ماه اخیر مورد بهرهبرداری قرار گرفته و تحویل دانشآموزان داده شد. فرآیندها نشان میدهد، پروژههای مدرسهسازی در کشور حدود ۵۵ درصد رشد داشته، این ۵۵ درصد طبق آخرین آمار سامانه نوسازی مدارس کشور است. مراحل ساخت و تکمیل یک مدرسه شامل دریافت زمین، پی کنی، انجام سفت کاری، نازک کاری، انشعابات، دیوار محوطه، تجهیز مدارس و راهاندازی است. برای اینکه به این آمار برسیم، رئیسجمهوری هم انرژی زیادی گذاشتند و جلسات متعددی با مسئولان برگزار کردند. همچنین استانداران به عنوان مسئولان نهضت مدرسهسازی در استان معرفی شدهاند، چون یک طراحی و قالب جدید برای پیشبرد این نهضت در نظر گرفته شده است. هر استان مسئول به نتیجه رساندن پروژههای کوتاه مدت است، هر استانی که بتواند پروژههای کوتاه مدت خود را به اتمام برساند به سمت پروژههای بلند مدت خواهد رفت. در نهایت پروژههای بلند مدت باید تا پایان دولت و همچنین تا پایان برنامه هفتم توسعه به اتمام برسد.
در فاز دوم مدرسهسازی بهدنبال چه اهدافی هستید؟
در فاز دوم مدرسهسازی طبق برنامه باید در مهر ۱۴۰۵ به اهدافی که داریم، برسیم. یعنی بتوانیم ۵ هزار و ۳۰۰ مدرسه دیگر را تحویل بدهیم و کل پروژه 7 هزار و ۸۰۰ مدرسه را تکمیل کنیم. البته شرایط در برخی از استانها مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان رضوی و سایر استانهایی که تعداد بیشتری پروژه دارند متفاوت است. در حال حاضر کشور با مشکلات متعددی مواجه است؛ مثلاً وقتی کارمان را شروع کردیم باورمان نمیشد ناگهان با جنگ، کمبود آب، قطعی برق و تعطیلی کارخانههای سیمان مواجه شویم. البته مشکلات دیگری هم داشتیم. با این حال حضورمردم همیشه پررنگ است، امیدواریم تا مهر سال ۱۴۰۵ گامهای اساسی پروژه را برداریم و بیشتر پروژهها را تکمیل کنیم. اخیراً در خراسان رضوی بودم. در آنجا حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ پروژه مورد هدف داریم که حدود ۳۰۱ پروژه را تاکنون به سرانجام رساندهاند.
گفتید تا مهر سال آینده پنج هزار و ۳۰۰ مدرسه تحویل آموزش و پرورش میدهید، در این مدت کوتاه، کیفیت فدای سرعت نخواهد شد؟
ما یک دستگاه فنی سختگیرانه هستیم، یکی از تکالیفی که نیروهای ما از گذشته داشتهاند، نظارت دقیق بر روند کار است، پس این نافی سرعت نیست. اما چون بعضاً منابع به سختی تأمین میشوند، همین موضوع ممکن است موجب کند شدن روند یک پروژه باشد، اما ما هرگز کیفیسازی را نادیده نمیگیریم، چون نیروهای ما حرفهای هستند و در طول پروژه به روند کار نظارت کامل دارند. در حال حاضر روشهای مختلفی برای ساخت مدرسه و ساختمان وجود دارد که در مناطق مختلف متناسب با وضعیت جغرافیایی منطقه انجام خواهد شد. یکی از خطوط قرمز ما الزام در استانداردهای فنی است. سعی ما همیشه این بوده که سرعت و هیجانات افرادی که پای کار میآیند لطمهای به پروژه و کیفیت مدرسه نزند. ما پروژههایی داریم که با سرعت ولی در عین حال با کیفیت بالا ساخته شده است؛ مثلاً پروژهای در شهرستان شهریار داریم که در چهار ماه ساخته شد یا پروژه دیگری در شهر قدس با مقیاس بسیار بزرگ طی هفت، هشت ماه به پایان رسید. اگر کاری زمانبر میشود به دلیل تأمین نشدن اعتبار است، ولی قطعاً کیفیت یکی از شاخصهای مهم ما برای ساخت مدرسه است. به طورکلی باید بودجه پروژههایی که به صورت صنعتی ساخته میشوند ۸۰ درصد تأمین شود، چون باید تجهیزات ساخت و ساز را تأمین کنیم.
مدارسی که ساخته میشوند بیشتر در کدام استانها و مناطق کشور هستند؟
مقاومسازی مدارس چیزی نیست که به پایان برسد، خصوصاً در نقاطی که تراکم بالاست، مقاومسازی هم به تدریج بیشتر احساس میشود. ما در چند منطقه چالشهای زیادی داریم که یک بخش آن به رشد جمعیت و بخش دیگر به چرخش جمعیت بستگی دارد. در حال حاضر بیشترین پروژههای ما در زمینه ساخت و مقاومسازی مدرسه در استانهایی است که چرخشهای جمعیتی و رشد جمعیت دارند مانند استان سیستان و بلوچستان، تهران (به دلیل مهاجرتپذیری و خدمترسانی به کل کشور)، خراسان رضوی، استان خوزستان، آذربایجان غربی، استان البرز و استان فارس. تقریباً ۵۰ درصد از پروژههای ما در همین چند استانی که نام بردم وجود دارد و بار سنگینی را به خود اختصاص دادهاند. از طرفی کار استانداران در این استانها خیلی سخت شده است. برخی استانها مانند لرستان تعداد پروژههای زیادی دارد، اما تعداد کلاسهایشان کم است به دلیل اینکه عمدتاً مناطق این استان روستایی است و کلاسهای سنگی و کانکسی زیادی دارد.
امسال تعهد خیرین نسبت به سال گذشته افزایش قابل توجهی داشته است. خیرین بیشتر از چه گروههایی هستند و با توجه به افزایش نرخ تورم علت افزایش تعهد خیرین چیست؟
خیرین مدرسهساز از قدیمالایام از گروههای فعال بودهاند، یعنی مدرسهسازی و مسجدسازی جزو فرهنگ قدیمی ماست. ما به تازگی با یک خیر تفاهمنامهای امضا کردیم که مورد بسیار جالبی بود. این خیر پول حاصل از فروش دو خانه را در بانک گذاشته بود و با سود آن امرار معاش میکرد، اما تصمیم گرفت پولش را صرف مدرسهسازی کند. او حتی آخرین سود واریز شده را در حسابش نگه داشت تا آن سود هم صرف ساخت مدرسه شود. ما حتی خیرینی داریم که دیه فرزند، ارثیه و هزینه مراسم تحریم یکی از عزیزان خود که اعداد و ارقام زیادی میشود را صرف مدرسهسازی میکنند. این کارها، کار خیرین حقیقی ماست که آمار آنها در این سالها خیلی افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر خیرین حقوقی یا مسئولان اجتماعی مانند بنیاد علوی، بنیاد برکت، بسیج، تمام صنایع مانند فولاد، مس، گل گهر، معادن و انواع پتروشیمیها و بانکها پای کار مدرسهسازی آمدهاند. سال گذشته که ادعا میکردیم سال خوبی در زمینه تعهد خیرین بوده، بیش از ۱۸.6 همت از سوی خیرین ثبت شد، اما در حال حاضر و در شرایط سخت اقتصادی که تمام اعداد و ارقام افزایش پیدا کرده ، میزان تعهد خیرین به ۲۱ همت رسیده است. حتی مبلغی که برخی از مردم در سامانه(بساز مدرسه) برای ساخت مدرسه پرداخت کردهاند از ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان شروع میشود. تعهداتی که بیشتر هستند در سامانه قابل ثبت نیست اما شخص خیر اعلام میکند که میتواند تمام در و پنجرههای مدرسه را نصب کند یا مثلاً یک نفر دیگر میگوید کلید و پریزهای مدرسه را تأمین میکند. این نوعی دیگر از مشارکت است که بسیاری از مردم و خیرین انجام میدهند.
سهم دولت و خیرین در زمینه مدرسهسازی چقدر است؟
خیرین همیشه سهم خود را پرداخت میکنند البته یک مقدار از بدهیهای گذشته باقی مانده بود که پرداخت شده است. حدود 61 درصد از پروژههایی که ما به اتمام رساندیم و تحویل آموزش و پرورش دادیم با مشارکت خیرین انجام شده است. اما تقریباً ۴۰ درصد هم به عهده دولت بوده است. تقریباً میتوان گفت سهم دولت و خیرین در ساخت مدرسه با تفاوت جزئی باهم برابر است. اما در حال حاضر یک سری صنایع پای کار آمدهاند که خودشان صددرصد کار را انجام میدهند. مثلاً در زمینه همکاری با بنیاد علوی، ۵۰ درصد کار را ما و ۵۰ درصد کار را بنیاد علوی پیش میبرد. اما وقتی کار خیری شخصی میشود، شرایط متفاوت است. بعضی از خیرین علاقه دارند به طور شخصی یک مدرسه به عنوان مثال به نام پدر یا مادر مرحومشان بسازند.
تعداد مدارس با 10 نفر دانشآموز چقدر است و اینکه گفته میشود مدارسی با یک دانشآموز داریم، صحت دارد؟
سازمان ما دستگاه بهرهبردار نیست، ما مدارس را میسازیم و به آموزش و پرورش تحویل میدهیم، اطلاعات بهرهبرداری در اختیار معاونت برنامهریزی آموزش و پرورش است. اما قطعاً مدارسی که تعداد دانشآموزان آنها اندک است وجود دارد. مثلاً یک مدرسه در استان البرز داریم که یک زمانی ۱۸۰ نفر دانشآموز داشت، اما اکنون فقط چهار نفر دانشآموز در آن درس میخوانند. به این دلیل که اغلب مردم از آن منطقهها و روستاها به شهرهای دیگر کشور مهاجرت کردهاند. یکی دیگر از چالشهایی که در استان البرز داریم، کمبود زمین است و باید این مسأله به نوعی حل شود. مثلاً میتوان بخشی از زمینهای دانشگاههای واقع در استان البرز را به آموزش و پرورش واگذار کرد تا ما بتوانیم در آنجا مدرسه بسازیم. ما در استان البرز مشکل اعتبار و خیر نداریم بلکه با کمبود زمین و فضا مواجه هستیم، اما شرایط در روستاهای اطراف چیز دیگری است. مثلاً در منطقه طالقان به علت کثرت فضا سرانه هر دانشآموز ۱۷ متر است. به هر حال فرهنگها تغییر کرده و روستاها تخلیه شده است، اما از طرف دیگر روستاهایی هم داریم که هنوز ساکنین قابل توجهی دارند. مثلاً شهر نیشابور جزو مناطقی است که در آن کشاورزی رونق دارد و هنوز آنجا آب هست به همین دلیل در روستاهای این شهر مهاجرت کمتر اتفاق میافتد. منطقه کبودرآهنگ همدان هم همین طور است، چون کشت گندم در آن نقاط هنوز رونق دارد. مناطق و روستاهای کشور ما تنوع بسیار زیادی دارند، شرایط هر روستا با دیگری متفاوت است، اینکه یک روستا خالی از سکنه شده، دلیل نمیشود وضعیت همه روستاها همین باشد، بنابراین هنوز هم روستاهایی داریم که جمعیت دانشآموزی آنها مورد توجه باشد.
هزینه ساخت هر کلاس درس و مدرسه از صفر تا صد چقدر برای سازمان نوسازی مدرسه تمام میشود؟
به نوع پروژه بستگی دارد، یک سری از پروژهها را مردم ساختهاند و برای تکمیل به ما تحویل میدهند، یک سری پروژهها هم بوده که ما بودجه تکمیل آن را نداشتیم و مابقی کار را به مردم سپردیم تا آن را کامل کنند. از طرف دیگر به دلیل وجود تورم در کشور اعداد و ارقام مرتب در حال تغییر هستند و نمیتوان برای ساخت مدرسه یک نرخ ثابت تعیین کرد. اما به طور متوسط هزینه هر متر مدرسه ۲۵ میلیون تومان میشود و این میزان برای ساخت بنای آموزشی است در حالی که یک مدرسه علاوه بر بنای آموزشی به دیوارسازی، محوطهسازی و ساخت سرویس بهداشتی هم نیازدارد. این اعداد ممکن است با توجه به مناطق جغرافیایی هم متغیر باشد، مثلاً ما مناطقی داریم که بردن مصالح به آن منطقه هزینههای زیادی تحمیل میکند به همین دلیل نمیتوان به طور متقن یک عددی را اعلام کرد.
برای توسعه و تجهیز کتابخانهها و سالنهای ورزشی مدارس چه اقداماتی انجام شده است؟
شاخص سرانه فضای ورزشی ما در حال حاضر ۰.۴۷ است، اما باید تا پایان برنامه هفتم توسعه آن را به یک متر برسانیم. هم ما و هم معاونت تربیت بدنی آموزش و پرورش اعتباراتی برای تأمین سرانه ورزشی داریم که این اعتبارات را کنار هم گذاشتیم، چون برنامههای مشترکی داریم. سالنهای ورزشی، استخرها و پروژههای سنگین به سازمان نوسازی مدارس سپرده شده، اما احداث چمن، حیاط پویا یا تجهیزات ورزشی به عهده معاونت تربیت بدنی است که با هماهنگی سازمان نوسازی انجام خواهد شد. در این زمینه احکامی صادر شده تا سازمان نوسازی مدارس و معاونت تربیت بدنی همکاری بهتری با هم داشته باشند. پیشبینی ما این است با اهتمامی که در بودجههای سنواتی در نظر گرفته شده، بتوانیم به نقاط مطلوبی در پایان برنامه هفتم توسعه برسیم. تلاش میشود مدارس نوساز از فضاهای جانبی مانند کتابخانه، چمن مصنوعی، اتاق تربیت بدنی (ویژه دبستانیها) و حتی نمازخانه غنی باشد.
اخیراً آتشنشانی شهر تهران اعلام کرده فقط بخش اندکی از مدارس شهر تهران ایمن هستند، آیا شاخصهای شما با آتشنشانی متفاوت است و آیا شما آمار آتشنشانی را تأیید میکنید؟
مدارس جدیدی که ما میسازیم بر اساس استانداردهایی است که از پیش به ما اعلام شده و تمام قوانین ساختمان در آن لحاظ شده است. ممکن است آتشنشانی یک سری شاخصها اضافه کند که برای ما الزامآور نباشد اما در مدارس جدید قطعاً استانداردها رعایت میشود. مدارسی که اکنون ساخته میشوند قطعاً استاندارد هستند، مدارسی هم که قبلاً ساخته شده بودند شاید مشکلاتی داشته باشند، اما فراموش نکنیم آموزش و پرورش تمام تلاش خود را برای ارتقای ایمنی فضای آموزشی در حد مقدورانجام میدهد. اینکه ایراد کاری بیان شود هیچ مشکلی ندارد، اما باید در کنار بیان اشکال و ایراد کار، تأمین منابع هم در نظر گرفته شود. ما بارها نامههای مختلف درباره تأمین اعتبار نوشتهایم، مثلاً باید از مدیریت بحران برای ایمنسازی مدارس، پول تزریق شود اما این اتفاق نمیافتد. در حال حاضر منابع محدود و مشکلات زیاد است ما هم برای اتمام پروژهها کمبود منابع داریم. پاسخ و جزئیات این موضوع در واکنش به ادعای آتشنشانی نیز قبلاً در سایت سازمان نوسازی اعلام شده بود.
برش
برای ساماندهی مدارس سنگی و کانکسی تا امروز چه اقداماتی انجام شده است؟
ساماندهی برخی مدارس کانکسی مستقل که بیش از ۱۰ دانشآموز داشتند، از گذشته شروع شده بود، اما پیشرفت خوبی نداشت، ولی در حال حاضر ساماندهی آنها در دستور کار است. همچنین ساماندهی مدارس سنگی ناایمن نیز از پروژههای مهم بوده است. مدارس سنگی بیشتر در مناطق زاگرسنشین هستند که به مرور زمان به فراموشی سپرده شدهاند، ولی در حال حاضر ساماندهی وضعیت آنها هم یکی از پروژههای مهم است که باید انجام شود. در این میان ما یک سری مدارس تخریبی و ناایمن هم داریم که بیشتر در مناطق متراکم(پرجمعیت) شهری هستند، رسیدگی به آنها را هم در اولویت قرار دادهایم. البته به غیر از این موارد مدارس، مناطقی که سرانه دانشآموزی آنها استاندارد نیست هم باید مورد توجه قرار بگیرد. (سرانه دانشآموزی یکی از استانداردهای آموزشی است که به تراکم کلاس درس مربوط میشود). طبق نقشه راه سند تحول که جزو اسناد بالادستی است، سرانه دانشآموزی باید به ۸.۳۹ متر برسد. باید تا پایان برنامه هفتم توسعه، مدارسی که سرانه دانشآموزی آنها کمتر از سه مترمربع است را شناسایی و برطرف کنیم و به سرانه 6.1 متر مربع برسانیم. براین اساس یک سری پروژه هم در مناطق پرتراکم تعریف خواهد شد تا در پی آن تراکم کلاسها کاهش پیدا کند، در واقع کلاسهای درس با بیش از ۳۵ دانشآموز باید کم شوند. این مواردی که عنوان شد مجموعه نظام مسائلی هستند که در قالب هفت هزار و ۸۰۰ پروژه تعریف شده، البته در این میان پروژههای شناور هم داریم. چون برخی از پروژهها توسط خود مردم شناسایی و پیگیری میشود به همین دلیل ممکن است آمار پروژهها کم و زیاد شود. با این اوصاف خیلی از کارهای ما مردمی است و رئیسجمهوری هم مرتب به مشارکت مردم در کارها و پروژهها تأکید میکنند. همچنین در سامانهای که جدیداً از سوی سازمان نوسازی طراحی شده است؛ پروژههای مردمی کاملاً قابل رصد هستند.
برش
رئیسجمهوری بودجه سال ۱۴۰۵ را تحویل مجلس شورای اسلامی داده است، طبق برنامه امسال، سهم بودجه سازمان نوسازی مدارس کشور چقدر برآورده شده؟
بودجه تا وقتی مصوب نشود نمیتوان به طور دقیق اعلام کرد که چقدر سهم داریم. اما طبق آنچه که پیشبینی شده، تقریباً حدود۴۰ همت برای اعتبارات عمرانی سازمان نوسازی مدارس کشور در نظر گرفته شده که صرفاً هم به نوسازی مدارس مربوط نمیشود و به تأمین تجهیزات در مدارس هم تعلق میگیرد. سال گذشته هم اعتبارات سازمان خوب بود و کمک کرد تا بخش زیاد و قابل توجهی از اهداف ما جلو برود، در واقع این اعتبارات تا سه برابر افزایش داشت.
