سمیه افشین فر
گروه اجتماعی

«در ایران برای مشکلات روان حد وسط نداریم.» این موضوع شهریورماه در همایش «پیشگیری از خودکشی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی» مطرح و در شروع به کار این همایش اولین گام «قرارگاه پیشگیری از خودکشی» در تهران اعلام شد. براساس نتایج پیمایش سلامت روان که در سال 1400 توسط وزارت بهداشت انجام شده، در بین جمعیت 15 تا 64 ساله حدود 6 درصد با افکار خودکشی مواجه بوده‌اند، حدود سه درصد برای این کار نقشه داشته‌اند و حدود 2 درصد از جامعه اقدام به خودکشی کرده‌اند. همچنین یک چهارم یا 25 درصد جمعیت کشورمان از یک اختلال روانپزشکی رنج می‌برند. این در حالی است که به گفته دکتر حمید پیروی مسئول مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی ایران و نایب رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی، تا قبل از این قرارگاه، هیچ برنامه منظم و منسجمی  برای افرادی که با این افکار روبه‌رو بودند، وجود نداشته است. موضوع پیشگیری از خودکشی در استان تهران به دانشگاه علوم پزشکی ایران سپرده شده تا با همکاری معاونت‌های بهداشتی دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی تهران و همکاری سایر سازمان‌های متولی از جمله بهزیستی، اورژانس اجتماعی و سایر دستگاه‌های متولی بتوانند برنامه‌های مربوط به استان تهران را به شکل خیلی جدی‌تر و با حمایت و پشتیبانی سازمان‌های مسئول جلو ببرند. زیرا قرارگاه کمک می‌کند تا هماهنگی‌ها و هم‌افزایی‌ها بهتر انجام شود. ریاست دانشگاه علوم پزشکی ایران، رئیس این قرارگاه است. قرارگاه 16 عضو دارد که مدیران استانی، نیروی انتظامی، بهزیستی، دادگستری، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها همه عضو این قرارگاه هستند. اعضا بر اساس تقسیم برنامه ملی سلامت پیشگیری از خودکشی، فعالیت‌ها را در سطح استانی پیگیری و اجرا می‌کنند. دکتر حمید پیروی مسئول مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان این مطالب در مورد آخرین اقدامات این قرارگاه به «ایران» می‌گوید: «خوشبختانه در شهریور ماه با حضور معاون زنان رئیس‌جمهور، در روز جهانی پیشگیری از خودکشی، قرارگاه پیشگیری کار خود را آغاز کرد. هدف اصلی از تأسیس قرارگاه این بود که هماهنگی بین‌بخشی را در میان دستگاه‌های متولی داشته باشیم. فعالیت‌های این قرارگاه در حال انجام است، اما متأسفانه اقدامات و کارها به دلیل عدم هماهنگی‌های بین‌بخشی به کندی پیش می‌رود.»
ایجاد هم‌افزایی بین دستگاه‌ها مشکل اصلی است
نایب رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در مورد علت این عدم هماهنگی‌ها معتقد است: «هر کدام از دستگاه‌ها رویه و روش‌های خاص خودشان را دارند که همین مانع بزرگی بر سر راه هم‌افزایی بین دستگاه‌هاست. متأسفانه این هم‌افزایی هنوز ایجاد نشده، زیرا روحیه کار تیمی در بیشتر افراد وجود ندارد و هر فردی تصور می‌کند اگر قسمتی از فعالیت مجموعه خود را به اشتراک بگذارد یعنی مالکیت خود را نسبت به آن از دست می‌دهد. اما با همه این مشکلات، خوشبختانه اتفاقات خوبی هم افتاده است، به طور مثال یکی از دستاوردهایی که در حال دنبال کردن آن هستیم و موافقت‌های اولیه‌اش را هم گرفته‌ایم، راه‌اندازی مرکز مداخله در بحران ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان است.» او در مورد ضرورت راه‌اندازی این مرکز می‌گوید: « در ایران برای مشکلات روان حد وسط نداریم، یعنی یا درمان سرپایی است یا فرد را بستری می‌کنیم. این مرکز قرار است حد وسطی برای این مشکلات باشد. 
در حال حاضر اگر دانش‌آموز یا دانشجویی دچار افکار خودکشی باشد، تنها کاری که برای او می‌کنیم این است که دانش‌آموز و دانشجو را یا در بیمارستان روانپزشکی بستری یا او را رها می‌کنیم. یعنی فردی که دچار بحران اجتماعی، خانوادگی یا روانشناختی شده را بستری می‌کنیم در حالی که این فرد بیمار نیست و این باعث برچسب زدن به فرد می‌شود، در مشکلات روان باید از برچسب زدن به افراد جلوگیری کنیم.» پیروی در مورد نحوه فعالیت این مرکز می‌گوید: « در این مرکز قرار است فرد دارای افکار خودکشی را یک هفته یا 10 روز در شرایط خاص با محوریت خدمات اجتماعی برای کاهش بحران نگهداری کنند و در این مدت خانواده‌اش هم درگیر روند درمان فرد می‌شود تا بحران را حل کند و فرد به شرایط باثباتی برگردد. همچنین قرار است شهرداری فضایی را در اختیارمان بگذارد و دانشگاه هم نیروهای متخصص را تأمین کند. این مهم‌ترین فعالیت در حال انجام قرارگاه تا امروز است که اتفاق خوبی هم هست.» مسئول مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید: «در حال ایجاد سامانه‌هایی هستیم که هم جنبه عمومی دارد و هم برای متخصصان مانند جعبه ابزار پیشگیری از خودکشی عمل می‌کند که همه این موارد در حال شکل‌گیری است. سامانه‌های ملی و استانی هم پیش‌بینی شده است که به شکل استانی مدیریت موارد اقدام به خودکشی را انجام می‌دهد و همه این سامانه‌ها تحت سامانه ملی و با مدیریتی یکپارچه منسجم  می‌شود.»

برش

ورود قرارگاه به ارتقای بهداشت  روان دانشجویان خوابگاه‌ها

 مسئول مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه سازمان‌های مختلفی درگیر بحث خودکشی هستند، توضیح می‌دهد: « در بیشتر این سازمان‌ها مانند اورژانس اجتماعی، وقتی در لحظه کارشان را انجام می‌دهند، همه چیز تمام می‌شود و وضعیت پیگیری شرایط افراد نامعلوم است. اما با وجود این سامانه، مشخصات هر فردی که مشکلاتی مربوط به خودکشی دارد، ثبت می‌شود. بعد از این مرحله براساس تعاریف ارائه شده سامانه، مشخص می‌شود که توسط چه واحدی، در کدام شهر و استان، چه اقداماتی صورت گرفته و سپس پیگیری‌ها انجام می‌شود. این مدل ارائه شده یک مدل جهانی است، براساس آن اگر کسی را که افکار خودکشی دارد، شناسایی کنیم، او دیگر نباید دوباره اقدام کند و اگر این اتفاق افتاد و دوباره اقدام کرد، این به معنای شکست درمانگر یا خود فرد نیست، بلکه شکست سیستم مراقبتی و نظارتی است. بنابراین و با این منطق می‌خواهیم افرادی که شناسایی می‌کنیم را در این سامانه ثبت و برای آنها خدمات تعریف کنیم و شرایط‌شان را مورد پیگیری قرار بدهیم. با این کار همه خدمات بر یک اصول و بر پایه اقدامات پیش می‌رود تا خطر خودکشی برای افرادی که شناسایی شده‌اند، کاهش پیدا کند. البته همه این موارد زیرساختی است و امیدوارم ان‌شاءالله این سامانه ایجاد شود.» پیروی با تأکید بر اهمیت بهداشت روان دانشجویان به خصوص در خوابگاه‌ها می‌گوید: «موضوع ارتقای بهداشت روان دانشجویان در سطح خوابگاه‌ها هم از جمله موضوعاتی است که به آن ورود کرده‌ایم. متأسفانه در خوابگاه‌ها یا خود فرد به درمانگاه مراجعه می‌کند یا توسط اورژانس اعزام می‌شود و گاهی دانشگاه اصلاً در جریان قرار نمی‌گیرد. برای اینکه بتوانیم پیگیری‌های بعدی را انجام دهیم، نیازمند اطلاعات هستیم تا بتوانیم دانشجو را در سپر حمایتی خودمان قرار بدهیم. بنابراین در حال ایجاد هم‌افزایی و هماهنگی بین دستگاه‌ها هستیم تا مواردی را که توسط اورژانس اجتماعی (123) یا پلیس (110) و بقیه مراکز شناسایی می‌شوند و دانشگاه اصلاً در جریان قرار نمی‌گیرد، بتوانیم برای ارزیابی‌های بعدی شناسایی کنیم.» پیروی معتقد است به دلیل شرایط فرهنگی در کشورمان بستری شدن به دلیل مشکلات روحی و روانی باعث برچسب‌زنی می‌شود، به خصوص اگر فرد دختر باشد، مشکلاتی را برای او در آینده ایجاد می‌کند و اینکه با ایجاد مراکزی از این دست، افراد را بستری نکنیم، رویکردی بسیار مدرن و پیشرفته است. اگر بتوانیم در این زمینه فعالیتی داشته باشیم در کشور خودمان و منطقه از پیشگامان این حوزه خواهیم شد.