زوزان نقشبندی
گروه اقتصادی

 
پیش‌بینی می‌شود بازار گاز طبیعی فشرده (CNG) در جهان رشد چشمگیری را تجربه کند و از ۱۸۴٫۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ به ۴۷۲٫۴ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۳ برسد که بیانگر نرخ رشد سالانه ۱۲٫۵ درصدی است. CNG به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین سوخت‌های جایگزین، در مقایسه با سوخت‌های متداولی مانند بنزین یا گازوئیل، راهکاری پاک‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر برای تأمین انرژی ارائه می‌دهد. این رشد تحت تأثیر مقررات سخت‌گیرانه جهانی در حوزه انتشار آلاینده‌ها و حرکت به ‌سوی منابع انرژی دوستدار محیط‌زیست شکل گرفته است. توسعه زیرساخت‌های سوختگیری CNG و پیشرفت‌های فناورانه در حوزه خودرو، محرک اصلی پیشرفت بازار به شمار می‌روند. کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در احداث جایگاه‌های CNG، بویژه در مناطق شهری و پرتردد، انجام داده‌اند و همزمان خودروسازان با توسعه خودروهای کارآمدتر مجهز به CNG، از جمله خودروهای سواری، اتوبوس‌ها و وسایل نقلیه تجاری، نوآوری‌های قابل توجهی را رقم زده‌اند. علاوه بر این، استفاده از گاز طبیعی تجدیدپذیر (RNG) که از پسماندهای آلی تولید می‌شود، به‌ طور فزاینده‌ای رواج یافته و با کاهش بیشتر ردپای کربنی CNG، از شیوه‌های پایدار تأمین انرژی حمایت می‌کند.  با این حال، بازار CNG با چالش‌هایی نیز مواجه است؛ از جمله هزینه‌های بالای تبدیل خودروها به CNG، محدودیت زیرساخت‌های سوختگیری در مناطق روستایی و رقابت با سوخت‌های جایگزین دیگر مانند خودروهای برقی و هیدروژنی. نوسانات قیمت گاز طبیعی و عدم قطعیت در دسترسی به عرضه نیز می‌تواند ثبات بازار را تحت تأثیر قرار دهد. 
با وجود این، پیشرفت در فناوری‌های ذخیره‌سازی و فشرده‌سازی، همراه با حمایت‌های دولتی از سوخت‌های پاک، انتظار می‌رود چشم‌انداز آینده بازار را تقویت کند.
 
تحولات بازار جهانی CNG
در سال های اخیر گاز طبیعی فشرده (CNG) به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین سوخت‌های جایگزین در بخش حمل‌ونقل، به دلیل فشارهای زیست‌محیطی، افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی و سیاست‌های جهانی کاهش آلایندگی، جایگاه ویژه‌ای در سبد انرژی کشورها پیدا کرده است.
رشد بازار جهانی CNG بیش از هر چیز ناشی از افزایش تقاضا برای سوخت‌های پاک‌تر و پایدارتر، سیاست‌های حمایتی دولت‌ها در جهت توسعه خودروهای کم‌آلاینده و پیشرفت‌های فناورانه در زیرساخت‌ها و فناوری‌های سوختگیری CNG است. در کنار این عوامل، نگرانی‌های فزاینده زیست‌محیطی و مزیت اقتصادی CNG نسبت به بنزین و گازوئیل باعث شده است استفاده از این سوخت در بخش‌های مختلف حمل‌ونقل، بویژه در اقتصادهای نوظهور، با شتاب بیشتری گسترش یابد.
گاز طبیعی فشرده به‌ عنوان یک سوخت جایگزین پاک، عمدتاً در بخش حمل‌ونقل مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مقایسه با سوخت‌های متداول مانند بنزین و دیزل، آلایندگی به‌مراتب کمتری تولید می‌کند. همین ویژگی باعث شده است CNG به انتخابی مطلوب در بازارهایی تبدیل شود که نسبت به مسائل زیست‌محیطی حساسیت بالاتری دارند. بنابراین افزایش سختگیری‌های قانونی در حوزه آلایندگی، رشد قیمت جهانی سوخت‌های فسیلی و توسعه شبکه جایگاه‌های سوخت CNG در بسیاری از کشورها، نقش مهمی در افزایش‌ پذیرش این سوخت ایفا کرده‌اند.
در سطح منطقه‌ای، منطقه آسیا - اقیانوسیه در سال ۲۰۲۴ با سهم درآمدی ۴۵٫۳ درصدی، بزرگ‌ترین بازار گاز طبیعی فشرده در جهان به شمار می‌رود. این برتری عمدتاً ناشی از استفاده گسترده CNG در کشورهایی مانند چین، هند و پاکستان است؛ کشورهایی که با ارائه مشوق‌های دولتی، قیمت پایین‌تر CNG نسبت به سوخت‌های سنتی و توسعه شبکه گسترده جایگاه‌های سوخت، بستر مناسبی برای رشد این بازار فراهم کرده‌اند. در مقابل، آمریکای شمالی به ‌عنوان سریع‌ترین بازار در حال ‌رشد در دوره پیش‌بینی مطرح است.افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های CNG، رشد تقاضا برای حمل‌ونقل پایدار و سیاست‌های حمایتی انرژی پاک در ایالات‌متحده و کانادا، از عوامل اصلی این رشد محسوب می‌شوند. در ایران نیز افزایش سهم CNG تا سقف ۳۰ میلیون مترمکعب در روز یکی از اقداماتی است که دولت چهاردهم برای تحقق متنوع‌سازی سبد سوخت دنبال می‌کند. علاوه بر این، کشورهایی مانند ژاپن و چین نقش کلیدی در توسعه بازار این سوخت دارند. در ژاپن، تقاضا برای سیستم‌های CNG پیشرفته و باکیفیت، همراه با حضور خودروسازان بزرگ و ادغام سیستم‌های CNG در خودروهای OEM، موجب رشد قابل‌توجه بازار شده است. در چین، شهرنشینی سریع، افزایش مالکیت خودرو و تمرکز بر حمل‌ونقل پایدار، زمینه‌ساز رشد گسترده بازار CNG شده است.
در آمریکای شمالی، بویژه ایالات متحده، بازار CNG از رشد تقاضای بازار افترمارکت، افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان و توسعه زیرساخت‌ها بهره‌مند شده است. در اروپا نیز، کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا و بریتانیا به دلیل مقررات سختگیرانه زیست‌محیطی و نگرانی‌های کیفیت هوای شهری، شاهد رشد پایدار بازار CNG هستن.
 
 ادغام فناوری‌های پیشرفته 
در سیستم‌های CNG
یکی از مهم‌ترین روندهای بازار جهانی CNG، حرکت به‌ سوی ادغام فناوری‌های پیشرفته ذخیره‌سازی و راهکارهای مبتنی بر اینترنت اشیا است. این پیشرفت‌ها بویژه در خودروهای سبک و ناوگان‌های حمل‌ونقل تجاری، نقش بسزایی در افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف سوخت دارند.  همزمان، به ‌کارگیری سیستم‌های CNG مجهز به اینترنت اشیا امکان پایش لحظه‌ای فشار مخازن، سطح سوخت و سلامت کلی سیستم را فراهم کرده است. 
 
چالش‌های بازار CNG
با این‌ حال، بازار CNG با چالش‌هایی نیز مواجه است. هزینه‌های بالای تبدیل خودروها به CNG، تولید مخازن پیشرفته بویژه مخازن کامپوزیتی 
TypeIV و احداث جایگاه‌های سوختگیری، از مهم‌ترین موانع رشد بازار، بویژه در کشورهای در حال ‌توسعه، محسوب می‌شوند.
فرآیند نصب کیت‌های CNG روی خودروهای موجود، چه از نوع سکوئنشال و چه ونتوری، پیچیده و پرهزینه است. البته در ایران طبق فراخوان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، طرح ملی تبدیل رایگان خودروهای شخصی مدل 1394 و بالاتر به دوگانه‌سوز CNG شروع شده است.
علاوه بر این، کمبود جایگاه‌های سوخت CNG، بویژه در مناطق روستایی و کمتر‌توسعه‌یافته، موجب محدودشدن رشد بازار و کاهش تمایل رانندگان مسیرهای طولانی به استفاده از این سوخت شده است.

بــــرش

ساختار و پویایی‌های بازار CNG در زنجیره تأمین تا مصرف

از منظر دامنه بازار، صنعت CNG بر اساس منبع تأمین، نوع کیت، نوع سیستم توزیع و نوع مصرف نهایی تقسیم‌بندی می‌شود. در بخش منبع تأمین، اگرچه گاز همراه سهم غالب بازار را در اختیار دارد، اما انتظار می‌رود بخش گاز غیرهمراه از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۲ با نرخ رشد ۱۲٫۵ درصدی، سریع‌ترین رشد را تجربه کند. این رشد ناشی از کاهش تولید جهانی نفت خام و تمرکز کشورهایی مانند روسیه و کشورهای خاورمیانه بر بهره‌برداری از ذخایر گاز غیرهمراه برای پاسخگویی به تقاضای روبه‌رشد CNG است. در بخش کیت‌ها، سیستم‌های سکوئنشال با سهم ۵۹٫۴۱ درصدی در سال ۲۰۲۴ بر بازار تسلط دارند. این برتری به دلیل عملکرد بهتر موتور، راندمان بالاتر، کاهش آلایندگی، صرفه اقتصادی و عمر طولانی‌تر این سیستم‌هاست. در مقابل، کیت‌های ونتوری به دلیل سادگی و قیمت پایین‌تر، بویژه در بازارهای حساس به قیمت و کشورهای در حال‌ توسعه، با رشد قابل‌توجهی مواجه خواهند شد. در بخش سیستم‌های توزیع، مخازن و سیلندرها با سهم ۸۰٫۱۴ درصدی، مهم‌ترین بخش بازار را تشکیل می‌دهند. این مخازن نقش حیاتی در ذخیره ایمن گاز تحت ‌فشارهای بالا تا ۲۵۰ بار دارند.