نبود زیر ساخت ها در طرف افغانستان و بارشهای اخیر مبادلات تجاری از گذرگاه دوغارون را دشوار کرده است
توقف پر هزینه کامیونها پشت مرز
استان خراسان رضوی محل تلاقی کریدورهای شمال ـ جنوب، شرق و غرب است و بخش عمدهای از صادرات زمینی کشور از خراسان رضوی انجام میشود. در بخش ترانزیت، بالغ بر 5/4 الی 5 میلیون تن در بخش جادهای و حدود 5/2 میلیون تن در حوزه ریلی کالا در خراسان رضوی ترانزیت میشود. در مجموع، استان خراسانرضوی با حدود ۸ میلیون تن ترانزیت از مجموع ۱۸ میلیون تن ترانزیت کشور در سال گذشته، جایگاه ویژهای در ترانزیت ورودی و خروجی کشور دارد.
با این حال چالشهایی مانند زمانبر بودن تشریفات، توقفهای غیرضروری، نبود هماهنگی میان دستگاهها و هزینههای عملیاتی بالا بر عملکرد کریدورهای این استان در گذرگاههای شرقی و شمالی تأثیر منفی گذاشته است. این چالشها در مرز دوغارون که پر ترددترین مرز تجاری خراسان رضوی است، پر رنگتر است. از چهارشنبه هفته گذشته و در پی بارش برف و باران در غرب افغانستان، صدها کامیون ایرانی به دلیل مشکلات زیرساختی در گمرک اسلامقلعه، متوقف شدند و بیش از 150 راننده کامیون با رها کردن کامیونهای خود در گمرک اسلام قلعه برای نجات جان خود در شرایط بحرانی بارش برف، به سمت ایران برگشتند. از سوی دیگر به دلیل آماده نبودن پذیرش کامیونها در طرف افغانستان و همچنین فرآیند طولانی تشریفات گمرکی خروج کامیونها از سمت ایران، صدها کامیون نیز در سمت ایران و در شرایط بحرانی بارش برف و سرما متوقف شدند. اما توقف طولانی مدت کامیونها محدود به شرایط بحرانی بارش برف و باران نیست و در روزهای عادی هم توقف طولانی مدت در دو سوی مرز به یک روال معمولی تبدیل شده است. این روال معمولی علاوه بر خسارت به کالاها، فرسایش روانی رانندگان و... روزانه صدها میلیون دلار به وارد کنندگان و صادرکنندگان کالا خسارت میزند و در نهایت هزینه ترانزیت کالا را افزایش میدهد. آخرین نشست یکشنبههای اقتصادی استانداری خراسان رضوی فرصتی بود تا چالشها و موانع موجود در گذرگاههای ترانزیتی این استان مورد بررسی قرار گیرد.
محمود امتی، عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به وضعیت مرز دوغارون گفت: «برای خروج کامیون حدود هفت تا هشت روز و در ورود کامیون خالی از اسلامقلعه حدود پنج تا شش روز توقف داریم. در مقاطعی مجموعاً حدود ۲۰ روز توقف ثبت شد و اینطرف مرز حدود ١۶۰۰ تا ١۷۰۰ دستگاه کامیون متوقف بودند و آنطرف مرز نیز بالغ بر ١۰۰۰ دستگاه کامیون ایرانی توقف داشتند.»
وی با اشاره به ابعاد خسارتهای ناشی از این توقفها اظهار کرد: «در مجموع، توقف حدود ٣۰۰۰ دستگاه کامیون در دو طرف مرز را شاهد بودیم. اگر متوسط هزینه توقف هر کامیون را ۱۵۰ دلار یا ۱۵۰ یورو در نظر بگیریم، فقط از محل توقف ناوگان، حدود ۴۵۰ هزار دلار روزانه خسارت ایجاد میشود؛ با اینکه برخی هزینه شبخواب را حتی بالاتر از ۱۵۰ دلار محاسبه میکنند.»
امتی افزود: «خسارت دوم مربوط به محمولههای تجاری است. ارزش این محمولهها از ۱۰ تا ۱۵ هزار دلار تا حتی ۱۰۰ یا ۲۰۰ هزار دلار متغیر است. اگر بهطور میانگین هزینه توقف هر محموله را ۳۰۰ تا ۴۰۰ دلار در نظر بگیریم، با توقف حدود هزار و ۵۰۰ دستگاه کامیون، بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار دلار فقط خسارت توقف محمولههای تجاری را باید در نظر گرفت.»
عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی با اشاره به هزینههای پنهانتر گفت: «سومین خسارت، اتلاف منابع انسانی، تأسیسات و امنیت پایانه مرزی است. یک پایانه با این وسعت هزینه ذاتی دارد. پایانهای که میتواند بهجای ۵۰۰ دستگاه، هزار دستگاه خروجی داشته باشد، درگیر توقف میشود و حداقل روزانه ۲۰ تا ۳۰ هزار دلار هزینه اتلاف منابع انسانی به این بخش تحمیل میکند.»
وی ادامه داد: «در حال حاضر بیش از دو هزار دستگاه کامیون در بندرعباس متوقف هستند، چون مرزها روان نیست. هر کانتینر روزانه مشمول دموراژ و انبارداری میشود که از ۲۰ تا ۳۰ دلار شروع و تا ۱۰۰ دلار هم میرسد. اگر میانگین ۵۰ دلار را در نظر بگیریم، توقف دو هزار کانتینر یعنی روزانه حدود ۱۰۰ هزار دلار هزینه در بر دارد.»
امتی با اشاره به افزایش کرایهها گفت: «پنجمین هزینه، افزایش کرایههای حمل است. کرایه مسیر افغانستان حدود ١۲۰۰ تا ١۵۰۰ دلار شده و ما بهدلیل این توقفها هزینههای بسیار بالاتری پرداخت میکنیم تا محمولهها عبور کنند. اگر روزانه ۵۰۰ تا ۶۰۰ کامیون خروجی با کرایه حدود ١۲۰۰ دلار داشته باشیم، بیش از ۷۰۰ هزار دلار هزینه ناشی از عدم روانسازی مرزها به ما تحمیل میشود.»
این فعال حوزه حملونقل درباره راهکارهای حل این موضوعها گفت: «در هرات توافقنامهای در حوزه حملونقل امضا شد که استاندار خراسان رضوی هم حضور داشتند. اگر بر اجرای آن و تعامل مؤثر با طرف افغانستانی تأکید شود، بسیاری از مشکلات حل میشود. شبانهروزی شدن مرز و تردد روزانه یک تا دو هزار کامیون، تفکیک و افزایش ورودی و خروجی و توسعه سامانههای الکترونیکی برای بازرسی و کنترل، از مهمترین اقدامات پیشنهادی است.»
امتی با اشاره به مصوبه ستاد ملی ترانزیت تأکید کرد: «اجرای کامل مصوبه ستاد ملی ترانزیت که حدود ۱۰ تا ۲۰ روز پیش به ریاست معاون اول رئیس جمهوری تصویب شد، بسیار کلیدی است. این مصوبه نسخهای مختصر، مفید و اجرایی برای روانسازی مرزهاست و ابزار قانونی مناسبی در اختیار استانداران و دستگاهها قرار میدهد.»
وی ادامه داد: «طبق این مصوبه، گمرک جمهوری اسلامی ایران موظف است کالاهایی را که به اماکن گمرکی وارد میشود، حداکثر ظرف چهار ساعت ترخیص کند. همچنین دستگاههای متولی صدور مجوزهای استاندارد، قرنطینه دامی، نباتی و شیمیایی موظفاند در بازه زمانی مشخص اقدام کنند تا گمرک بتواند ظرف دو ساعت عملیات خود را انجام دهد.»
دستور تشکیل کمیته ویژه
از سوی استاندار
غلامحسین مظفری، استاندار خراسان رضوی هم دراین نشست گفت: «اصرار ما در سفر به هرات این بود که مرز دوغارون بهعنوان یک مرز الگویی مدیریت شود. طرف افغانستانی هیچ مشکلی نداشت و همراهی کامل داشت؛ بنابراین ما هم در این طرف نباید مشکلی داشته باشیم.»
وی افزود: «بعد از سفر هیأت تجاری به هرات، متأسفانه شاهد افزایش توقف کامیونها بودیم و این شائبه ایجاد شد که این سفر نتیجهای نداشته، در حالی که اگر همه امکانات، زیرساختها و ظرفیتها در منطقه بسیج شود، میتوان دوغارون را به بهترین شکل مدیریت کرد.» استاندار خراسان رضوی با اشاره به لزوم تصمیمگیری منسجم گفت: «یک کمیته ویژه توسط معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری باید تشکیل شود تا با حضور دستگاههای دولتی و بخش خصوصی، مسائل حملونقل و مرزها بهصورت فرآیندی بررسی و مدیریت شود.»
مظفری ادامه داد: «باید دادههای دقیق داشته باشیم؛ تعداد ورودی و خروجی کامیونها، دلایل توقفها، محل معطلیها و سهم هر بخش مشخص باشد. همانطور که در مشهد همه تقاطعها را با دوربین و داده مدیریت کردیم، دوغارون را هم میتوانیم به همین شکل ساماندهی کنیم.»
وی با تأکید بر تعیین مسئولیتها گفت: «در این فرآیند باید از صفر تا صد مشخص شود هر شخصی چه مسئولیتی دارد؟ همه رفتوآمدها، پارکینگها، انبارها و مسیرها باید شفاف باشد تا بتوان تصمیم مؤثر گرفت.»
برش
تردد روزانه 500 کامیون از مرز لطف آباد
جعفر شهامت، مدیرکل راهداری و حملونقل جادهای خراسانرضوی عنوان کرد: «قبل از بارندگیهای اخیر و اختلالی که در حوزه افغانستان ایجاد شد، بالغ بر ۲ هزار دستگاه کامیون از مرزهای ما عبور میکرد. بر اساس ارزیابیها، میزان توقف ناوگان در پایانه مرزی دوغارون بین ۲ تا ۸ روز بوده است. در لطفآباد این توقف بهطور متوسط حدود ۲ تا ۳ روز بوده، هرچند در برخی مقاطع به ۷ تا ۸ روز هم رسیده و در سرخس نیز تقریباً شرایط مشابهی وجود داشته است.» وی تصریح کرد: «در حال حاضر تردد در مرز لطفآباد به حدود ۲۵۰ کامیون ورودی و ۲۵۰ کامیون خروجی در روز رسیده و در سرخس نیز وضعیت مشابهی داریم. بهرغم همه پیگیریها، فعلاً طرف ترکمنستان برای افزایش تردد همراهی لازم را نداشته است.»
