علی مغازه‌­ای
پژوهشگر موسیقی نواحی و آهنگساز

 
جشن یلدا یا شب یلدا یا به تعبیری شب چله یکی از جشن‌­های آیینی برجسته و با اهمیت ایرانیان از پیش از اسلام تا کنون است.
منابع معتبر و مهم تحقیقاتی در این ارتباط موجود است و در یک نگاه کلی پیوند یلدا و شب یلدا با مهر و زایش نور در کیش مهر آشکار است. آنچه برای ما در این مجال و نوشته ای کوتاه  اهمیت می‌­یابد، نقش مردم در این آیین و سنت است. از باستان تا کنون در زیست و اندیشه و باورهای ایرانیان، نور و تاریکی و اهورا و اهریمن دو وجه خیر و شر را نمایندگی می­‌کرده­‌اند. بر همین اساس است که با برآمدن نور به معنای غلبه بر تاریکی در طبیعت، مهر و مهرگان به عنوان یکی از دو جشن یا عید کهن و اساسی ایرانیان قلمداد شده است. همان دو جشن در دو قطب سال. دو نقطه اعتدالی در طبیعت. اعتدالین بهاری و پاییزی. به دلیل اهمیت فراوان اعتدال پاییزی و پایان برداشت محصول در فرهنگ ایرانی. همچنین اهمیت فراوان مهرگان و جشن نوروز در بهار که در دوران ساسانی و بر اساس پیشگویی بزرگمهر یا منسوب به بزرگمهر که گفته بود با ورود مهاجمان برگزاری جشن سده متوقف خواهد شد، مهر، میترا و جشن پاییزی اعتباری بس والا یافته بود. در درجه و میزان اعتبار و جایگاه برجسته یلدا که ریشه­‌های آرامی و سریانی دارد و به زایش نور در پس طولانی‌­ترین شب سال اشاره و استناد دارد، به نفوذ مهرپرستی در محدوده­ اروپا و نفوذ فلسفه زایش نور در تاریخ مسیحیت را باید معتبرترین سند تاریخ برشمرد که با انتخاب تولد مسیح منجی برابر با روز و شب یلدا، یک استناد غیرقابل انکار بر اهمیت یلدا به دست می‌­دهد. با این همه از آداب و سنت‌­های مردمی دست­‌کم در زمینه موسیقی به دلایلی نامعلوم اطلاعات جامع و روشنی در دست نیست.
ما امروز نمی‌­دانیم اقوام و زبان­‌ها و فرهنگ­‌های متنوع ایرانی، چه نوع آوازها و سرودهایی به مناسبت یلدا ساخته و پرداخته بودند! و نیز نمی‌دانیم چه شکل از آداب و رسومی مختص این روز در زمینه موسیقی و سنت­‌ها و آیین­‌های موسیقایی در مناطق مختلف متداول بوده، اما آنچه که بدیهی و روشن است، جشن­‌های شادی و دورهمی پای ثابت فرهنگ‌ها و خرده‌­فرهنگ­‌های ایران بوده همانگونه که کارکرد جشن ولو به هر مناسبتی که بوده، نقشی جز افزایش شادی و روحیه و احساس همبستگی جمعی نداشته و در این میان ناگفته روشن است که جشنی بدون ساز و آواز خوش به نظر ناممکن 
می‌­نماید.
حال با نگاه به جمیع محسوسات و مکتوبات و روایات و سنت­‌های جاری، آنچه امروز در میان ایرانیان در سرتاسر کشور جاری و مورد نظر است، برآیندی از روح ایرانی­ست که مردان و زنان در تمام ادوار تاریخ خواهان غلبه نور بر ظلمت بوده و همچنان بر آن وفادارند. در سنت­‌های متداول امروزی، جشن و سرور خانوادگی دارای آدابی مشخص و نسبتاً یکسان است و در این میان، ادبیات و شعر نقش محوری دارند. بدیهی­‌ است که در شرایط اجتماعی و اقتصادی مساعد، هر ایرانی خواهان شادی باشد و چه نیکو باشد که این اندک بهانه­‌های شاد بودن که در تقویت پیوندهای اجتماعی نقشی بسیار مهم دارد، تقویت شود. در همین چند روز اخیر شاهد بودیم که مردم در کوچه و خیابان با وجود مشکلات اقتصادی، همین اندک فرصت شادی و شادی­‌آفرینی را غنیمت شمرده و در بروز شادی درنگ نکردند. باشد که در کشاکش دشواری­‌ها، شادی افزون شود.