محدثه جعفری
گروه اجتماعی

هزینه پیوند عضو در ایران حدود یک‌هشتم مشابه خارجی است. این موضوع نشان‌دهنده توانمندی علمی، اقتصادی و اخلاقی تیم ملی سلامت کشور است. به گفته محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت، طی یک سال گذشته، بیش از 560 پیوند عضو از اهداکنندگان مرگ مغزی و در مجموع بیش از پنج هزار پیوند انجام شده است. اقدامی جان‎بخش که قبل از انقلاب جراحی لوکس محسوب می‎شد. در آن دوران برای پیوند عضو، مجبور بودند بیماران را به کشورهایی مثل آمریکا اعزام کنند و هر بیمار حدود 100 هزار دلار برای کشور هزینه داشت. اگر فقط در بخش پیوند کلیه حسابی سرانگشتی انجام دهیم، بعد از انقلاب تا کنون بیش از 50 هزار پیوند کلیه انجام شده است. به گفته متخصصان اورولوژی در حال حاضر ایران در منطقه رتبه اول پیوند از افراد دچار مرگ مغزی را دارد.
در تمام دنیا درمان نارسایی کلیه پیوند عضو است. دکتر ناصر سیم فروش فلوشیپ اورولوژی و پیوند کلیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان این موضوع درباره تاریخچه پیوند کلیه در کشور به «ایران» می‎گوید: «نارسایی کلیه بیماری اجتماعی است به همین دلیل پیوند کلیه موضوع بسیار مهمی برای کشور محسوب می‎شود. وقتی یکی از اعضای خانواده به این بیمای دچار می‎شود، تمام خانواده را گرفتار می‎کند. فردی که بیماری نارسایی کلیه دارد، در هفته سه مرتبه باید برای دیالیز اقدام کند، همین موضوع او و همراهش را از کارو زندگی می‎اندازد. به همین دلیل در تمام دنیا درمان نارسایی کلیه، پیوند عضو است. اما مشکل اصلی کمبود کلیه برای پیوند در دنیاست. نام بیمارستان نمازی شیراز برای بسیاری از بیماران چشم انتظار پیوند به خصوص پیوند کلیه و کبد معنی پیدا می‎کند. سال 1347 اولین پیوند کلیه در ایران و خاورمیانه در این مرکز و توسط دکتر سید محمد سنادی‌زاده انجام شد. همچنان در این سال‌ها، این بیمارستان به‌عنوان یکی از مراکز برتر در عمل‌های جراحی و انجام انواع پیوند شناخته می‌شود. قبل از انقلاب کمتر از 100 مورد عمل پیوند کلیه داشتیم و چون بعضی از این کلیه‎ها حالت کهنه داشت و از خارج وارد می‎شد، نتایج موفقیت آمیزی هم در پی نداشت. ناگفته نماند، آن دوران پیوند کلیه، عملی لوکس محسوب می‎شد.» از انجام اولین پیوند کلیه در ایران بیش از نیم قرن می‌گذرد و در طول این سال‌ها جان هزاران نفر با این جراحی نجات پیدا کرده است. این استاد اورولوژی با بیان این موضوع توضیح می‎دهد: «بعد از انقلاب پیوند کلیه به طور روتین شروع شد و از همان زمان در کنار انجام جراحی پیوند، آموزش را هم شروع کردیم. جراحی پیوند کلیه، نیازمند نفرولوژیست و اورولوژیست است که در بستر جمهوری اسلامی این افراد به خوبی تربیت شده‌اند. اکنون شهری پیدا نمی‎شود که پیوند کلیه در آن انجام نشود. به عنوان مثال در شهری مثل بابل هزار پیوند انجام شده است. قبل از انقلاب 100 پیوند در ایران انجام شده بود که بعضاً نتایج خوبی هم نداشت اما بعد از انقلاب تا این لحظه بیش از 50 هزار پیوند کلیه در کشور انجام شده است.»

تخصیص 100هزار دلار 
برای پیوند عضو در آمریکا
اوایل انقلاب برای انجام جراحی پیوند مجبور بودیم بیماران را به کشورهایی مثل آمریکا و انگلیس بفرستیم. دکتر‌سیم‌فروش در این‎باره می‎گوید: «آن زمان برای اعزام بیمار به آمریکا برای پیوند، امضا می‎دادیم و حدود 100 هزار دلار برای این کار تخصیص پیدا می‎کرد و اگر به کشور انگلیس می‎فرستادیم باید 50 هزار دلار بودجه در نظر می‌گرفتیم. حالا حساب کنید، بیش از50 هزار پیوند کلیه در کشور انجام شده است و اگر قرار بود این افراد را به کشورهای دیگر اعزام ‎کنیم، سالانه چقدر ارز از کشور خارج می‌شد، اما در حال حاضر این جراحی به صرفه‌جویی دلاری و ریالی برای کشور تبدیل شده است. در زمان جنگ تحمیلی به علت اینکه وسایل دیالیز در ایران به اندازه کافی وجود نداشت، بسیاری از بیماران زیر دیالیز جانشان را از دست می‎دادند به همین دلیل تصمیم گرفتیم که پیوند کلیه را به صورت یک عمل معمولی و روتین از حالت لوکس به یک عمل جراحی روزمره و با هدف نجات جان بیماران و مردم در دستور کار قرار بدهیم.»

پیوندهای چندباره برای بیماران کلیوی
اعزام به خارج از کشور به غیر از هزینه زیاد، سرگردانی بعد از عمل را هم برای بیماران در پی داشت. این فلوشیپ تخصصی جراحی کلیه با بیان این موضوع توضیح می‎دهد: «اگر بیمار پیوندی هر مشکلی پیدا می‎کرد، باید دوباره اعزام می‎شد. اما در حال حاضر ما در کشور پیچیده‌ترین بیماران را هم جراحی می‎کنیم. بیمارانی که حتی نیازمند پیوند دوم، سوم و چهارم باشند هم به راحتی در کشور درمان می‎شوند. البته بسیار دشوار است که بخواهیم بیماری را که سه بار پیوند انجام داده است، دوباره برای پیوند آماده کنیم اما همین کار دشوار با توانمندی متخصصان داخلی در کشور خودمان انجام می‎شود. آخرین پیوندی که داشتیم، فردی حدود 60 ساله بود که باید پیوند چهارم را انجام می‎داد، با توجه به شرایط جسمانی که داشت پیوند به سختی انجام شد، اما خوشبختانه این کار را انجام دادیم و اکنون شرایط او خوب است. مدل این پیوند به شکلی انجام شد که حتی در دنیا هم نادر است.»
او می‌گوید: «جراحی همه اهدا کننده‌هایی که به بیمارستان لبافی‌نژاد مراجعه می‎کنند، به روش لاپاراسکوپی انجام می‎شود، به طوری که بیش از 3000 اهدای کلیه به شکل لاپاراسکوپی انجام گرفته است. اخیراً در کنگره آسیایی پیوند، اعلام کردیم تا کشورهایی که می‎خواهند با انجام لاپاراسکوپی که ارزان‌تر و مطمئن‌تر است، پیوند انجام بدهند، از تکنیک‎های ایرانی استفاده کنند. به عنوان مثال ما در بیمارهایی که بخشی از روده به مثانه پیوند زده شده است، پیوند کلیه هم انجام دادیم. این موضوع را در کنگره خاورمیانه پیوند که در ترکیه برگزار شد، توضیح دادیم. حالا ایران کشوری پیشرو در پیوند کلیه است و تمام مجامع بین‌المللی این موضوع را می‎دانند.»
در حال حاضر در دنیا مدلی از پیوند کلیه از افراد غیرفامیل را به نام ایرانیان «مدل ایرانی پیوند کلیه» می‎شناسند که دستاورد بزرگی در زمینه پزشکی برای کشور است. دکتر سیم‌فروش که بنیان‎گذار این روش در کشور است، می‎گوید: «برای اولین بار در کشور توانستیم پیوند کلیه از غریبه یعنی از یک زن به شوهر انجام بدهیم که انقلابی در علم پزشکی ایجاد کرد. چون تعداد فامیلی که نوع ژنتیک آنها به هم بخورد و راضی به این کار شوند کم بود، به همین دلیل باید شیوه‌های دیگر را پیش می‎گرفتیم. خوشبختانه این جراحی پیوند کلیه خیلی خوب انجام شد و ترغیب شدیم این اقدام را ادامه بدهیم و با ثبت نتایج آن به این رسیدیم که ‌پیوند کلیه از غیر فامیل حتی نسبت به فامیل بهتر جواب می‎دهد. حتی نسبت به وقوع مرگ مغزی در درازمدت تا 20درصد نتیجه بهتری دارد. در کتابی که مرجع پیوند کلیه بین‌المللی دردنیا است، نوشته شده ایران بیشترین تجربه را در پیوند غیر فامیل دارد. این موضوع انقلابی در کشور ایجاد کرد و موفق شدیم به آمار بیش از50 هزار پیوند کلیه برسیم.»

ایران رتبه اول پیوند کلیه در منطقه
دکتر سیم فروش می‎گوید: «بعد از اینکه در سال دوهزار میلادی قانون مرگ مغزی تصویب شد و به این دلیل که ما پیوند زنده به تعداد زیادی انجام داده بودیم و حدود 30 مرکز پیوند در کشور داشتیم، بستر مناسب برای انجام پیوند از مرگ مغزی کاملاً فراهم بود. بعد از تصویب پیوند از مرگ مغزی تعداد آمار پیوند در ایران بشدت بالا رفت و در حال حاضر در منطقه رتبه اول پیوند از مرگ مغزی را داریم. در گذشته رتبه اول پیوند از فرد زنده هم برای ایران بود، اما در حال حاضر ترکیه این جایگاه را به دست آورده است. البته در پیوند از مرگ مغزی فاصله ما نسبت به دیگر کشورها بسیار زیاد است و همچنان در جایگاه اول هستیم. چون مردم ایران ایثارگرترین مردم دنیا هستند و با کارهای فرهنگی که در این خصوص انجام شده است، پیوندهای خوبی در کشور انجام می‎دهیم. قبلاً اعضای بدن افرادی که دچار مرگ مغزی می‎شدند، زیر خاک می‎رفت اما حالا با ایثار خانواده‎هایشان سالانه جان چندین هزار بیمار نیازمند پیوند نجات پیدا می‎کند.»

برش

ایران، امپراطوری پیوند کبد در جهان

شهر شیراز سالانه میزبان پیوند حدود 700 کبد در یک مرکز است و رتبه بعدی با حدود 480 پیوند کبد برای مرکزی در آمریکا به ثبت رسیده است. به گفته متخصصان، ایران «امپراطوری پیوند کبد» نامیده می‎شود. همچنین ایران تنها کشور در خاورمیانه است که تمامی پیوندها اعم از کبد، کلیه، قلب، ریه، روده کوچک و لوزالمعده را انجام می‎دهد. از دیگر دستاوردها در حوزه پیوند، می‎توان به پیوند روده اشاره کرد. در دنیا 70 درصد این پیوندها در آمریکا انجام می‎شود، ولی ایران به اندازه کل اروپا پیوند انجام می‎دهد، یعنی اگر اروپا کلاً 10 پیوند روده داشته باشد، ایران در سال دارای حدود 10 پیوند روده است. این فوق تخصص اورولوژی با بیان اینکه پیشرفت‌های ایران در زمینه تکنولوژی و توان جراحی بسیار بالاست، می‎گوید: «توان جراحی متخصصان ایرانی از نظر تعداد، کمیت و کیفیت در دنیا زبانزد است و در کنگره‌های منطقه‌ای، خاورمیانه و آسیایی ایران را به عنوان الگو در این حوزه مطرح می‌کنند که توانسته است، پیوند از مرگ مغزی را به واقعیت تبدیل کند. البته کشورما نه فقط در حوزه پیوند کلیه بلکه در حوزه پیوند کبد هم در دنیا شناخته شده است. مثلاً در یکی از مراکز ما در شهر شیراز بیشترین تعداد پیوند کبد در دنیا انجام می‎شود و رتبه بعدی در اختیار مرکزی  در آمریکاست.»