علیرضا سپهوند
روزنامه‌نگار موسیقی

در سال‌هایی که سرگرمی از فضای فیزیکی به جهان دیجیتال مهاجرت کرده، پدیده‌ای وجود دارد که برخلاف جریان غالب، نه‌تنها کمرنگ نشده بلکه روزبه‌روز پرطرفدارتر شده است: کنسرت موسیقی. میلیون‌ها نفر در نقاط مختلف دنیا حاضرند هزینه، زمان و سفرهای طولانی را برای حضور در یک اجرای زنده صرف کنند.
این گزارش تلاش می‌کند توضیح دهد که چرا این شکل از سرگرمی هنوز بی‌رقیب است و چگونه در ایران نیز دوباره اهمیت اجتماعی و فرهنگی خود را بازیافته است.

تجربه‌ای که هیچ نسخه دیجیتالی ندارد
بخش بزرگی از جذابیت کنسرت در «بی‌تکرار بودن» آن است. یک فیلم، بازی یا حتی یک آهنگ را می‌توان به دفعات تجربه کرد، اما کنسرت تنها همان یک‌بار اتفاق می‌افتد؛ حتی اگر تور یک هنرمند شامل چندین شهر باشد، ترکیب انرژی جمعیت، رفتار هنرمند و فضای سالن باعث می‌شود هر شب یک جهان جداگانه باشد .داده‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورها، بیش از یک‌سوم مخاطبان ترجیح می‌دهند سرگرمی «قابل تجربه» را بر سرگرمی قابل تماشا انتخاب کنند. این عدد در دهه گذشته رشد چشمگیری داشته و نشان می‌دهد تغییر سلیقه جهانی به‌سمت «تجربه‌گرایی» پیش می‌رود.
موسیقی زنده 
و اثر روان‌شناختی آن
تجربه شنیدن موسیقی در خانه معمولاً در محدوده ذهنی و فردی قرار دارد، اما در کنسرت، همان ملودی با ارتعاشات چند برابر، نور، حرکت‌ جمعی و حضور صدها یا هزاران نفر در کنار هم، تأثیر کاملاً متفاوتی می‌گذارد. مطالعات روان‌شناختی نشان می‌دهند: افزایش ضربان قلب و ترشح دوپامین در اجرای زنده بسیار بیشتر از نسخه ضبط ‌شده است. حضور در میان جمعیت باعث فعال شدن بخش‌هایی از مغز می‌شود که مرتبط با حس تعلق و امنیت اجتماعی است .تجربه جمعی، اثر موسیقی را از «مصرف صدا» به «شرکت در یک رویداد» ارتقا می‌دهد .به همین دلیل است که بسیاری از افراد پس از یک کنسرت موفق، حالتی مشابه «پاکسازی ذهنی» یا بالا رفتن انرژی روانی گزارش می‌کنند.
فناوری؛ موتور محرک 
هیجان‌های جدید
خودِ مفهوم کنسرت نسبت به دهه‌های گذشته به‌شدت دگرگون شده است. امروزه اجرای زنده با صداهای چندکاناله، پرده‌های تصویری بسیار بزرگ، نورپردازی هوشمند، جلوه‌های بصری مبتنی بر نرم‌افزار و گاهی فناوری واقعیت افزوده یا هولوگرام ترکیب شده و بسیاری از کنسرت‌ها عملاً به پرفورمنس‌های چندرسانه‌ای تبدیل شده‌اند. در چنین شرایطی، کنسرت نه فقط شنیداری، بلکه تجربه‌ای بصری، فضایی و احساسی است که هیچ قالب دیگری توان بازتولید کامل آن را ندارد.
 
نقش اقتصادی و گردشگری کنسرت‌ها
صنعت کنسرت یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد موسیقی جهان است. در سطح بین‌المللی در سال ده‌ها میلیون نفر برای دیدن اجرای هنرمندان محبوب خود سفر می‌کنند. سهم بزرگی از درآمد هنرمندان نه از فروش موسیقی، بلکه از اجرای زنده تأمین می‌شود. بسیاری از شهرها با جذب کنسرت‌گردان‌ها، درآمدی میلیاردی در حوزه گردشگری دارند.
اقتصاد کنسرت‌ها به‌قدری قدرتمند شده که در برخی کشورها، شهرهایی مثل لندن، برلین، سئول یا لس‌آنجلس بخش مهمی از هویت فرهنگی خود را از «تقویم کنسرت‌های سالانه» می‌گیرند.

وضعیت کنسرت‌ها در ایران؛ بازگشت تدریجی یک تجربه جمعی
در ایران، تجربه کنسرت فراز و فرودهای خاص خود را داشته است. با افزایش سالن‌ها، تغییر ذائقه مخاطبان و رشد هنرمندان پاپ، راک، سنتی و تلفیقی، کنسرت‌ها دوباره به یکی از اصلی‌ترین شکل‌های سرگرمی شهری تبدیل شده‌اند. مخاطبان جوان موتور اصلی رشد هستند، بیش از ۶۰ درصد خرید بلیت کنسرت‌ها در ایران توسط افراد ۱۸ تا ۳۵ سال انجام می‌شود. این یعنی نسل جوان، نه‌فقط شنونده موسیقی آنلاین، بلکه مشتاق حضور در اجراهای زنده است. تنوع ژانر نسبت به گذشته بسیار افزایش یافته است. در کنار پاپ که بالاترین میزان فروش را دارد، کنسرت‌های تلفیقی، سنتی و حتی ژانرهای کمتر مرسوم مثل بلوز، الکترونیک و راک نیز در شهرهای بزرگ مخاطبان ثابت پیدا کرده‌اند. سالن‌ها و زیرساخت‌ها در حال توسعه‌اند. اگرچه هنوز با استانداردهای جهانی فاصله وجود دارد، اما شهرهایی مانند تهران، مشهد، شیراز و اصفهان سالن‌های مناسب‌تری نسبت به دهه گذشته دارند .
در کنار این، برخی هنرمندان اکنون از فناوری نور و صدا در سطح حرفه‌ای‌تری استفاده می‌کنند که کیفیت تجربه کنسرت را نسبت به گذشته به‌مراتب افزایش داده است .در ایران شبکه‌های اجتماعی تبدیل به موتور اصلی تبلیغ و فروش کنسرت شده‌اند. بخشی از موفقیت یک کنسرت به میزان دیده‌شدنِ آن در فضای مجازی وابسته است .در سال‌های اخیر شاهد موجی از سفرهای کوتاه برای شرکت در کنسرت‌ها بوده‌ایم. افراد از شهرهای کوچک به تهران یا شهرهای بزرگ‌تر سفر می‌کنند تا اجرای هنرمندان محبوبشان را ببینند.
چرا با وجود همه مشکلات و هزینه‌ها، کنسرت هنوز  سرگرمی بسیار محبوبی است؟ دلایل را می‌توان در چند جمله خلاصه کرد: کنسرت یک تجربه واقعی است نه دیجیتال، احساس تعلق ایجاد می‌کند، اصالت دارد و تکرار نمی‌شود، هیجان جسمی و روانی ایجاد می‌کند، به اقتصاد و فرهنگ شهری جان می‌دهد و هویت جمعی را تقویت می‌کند. در ایران، پس از سال‌ها محدودیت و کم‌رنگ شدن اجراهای زنده، کنسرت دوباره به فرصتی برای بیان، شادی جمعی و تجربه هنری تبدیل شده است. از این‌رو، کنسرت موسیقی پدیده‌ای است که همزمان «احساسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی» است.
در جهانی که سرگرمی‌ها به‌سرعت تغییر شکل می‌دهند، کنسرت نه‌تنها دوام آورده بلکه معنای تازه‌ای یافته؛ معنایی که ریشه در نیاز انسان به حضور، ارتباط و تجربه جمعی دارد. در ایران نیز با وجود چالش‌ها، رشد دوباره کنسرت‌ها نشان می‌دهد که مردم همچنان موسیقی زنده را یکی از مهم‌ترین راه‌های شادی و مشارکت اجتماعی می‌دانند.

برش

کنسرت و هویت جمعی
یکی از مهم‌ترین دلایل محبوبیت کنسرت، نقشی است که در شکل‌دهی به هویت فردی و گروهی ایفا می‌کند. علاقه‌مندان موسیقی نه‌تنها برای شنیدن آهنگ، بلکه برای عضویت در جامعه هواداران یک هنرمند به کنسرت می‌روند.
در بسیاری از کشورها آمارها نشان می‌دهد که اکثریت مردم موسیقی را بخشی از هویت شخصی خود می‌دانند. این باعث می‌شود حضور در کنسرت نه فقط تفریح، بلکه «بیان نمادین هویت» باشد‌؛ از تی‌شرت‌ها و پلاکاردها گرفته تا انتشار عکس و ویدئو در شبکه‌های اجتماعی.