موج جدید چالشهای اینستاگرامی ، نوجوانان را به میدان بازی خطرناک میکشاند
لطفاً لایک کنید!
کیمیا آقابگلو
گروه گزارش
حجم زیادی از محتوایی که امروز در شبکههای اجتماعی تولید میشود، نه برای اطلاعرسانی، بلکه برای جذب بازدید و بالا بردن تعامل است. وابستگی درآمد بلاگرها به لایک و کامنت، آنها را به سمت رفتارهای هیجانی و گاهی خطرناک سوق داده است. با نگاهی کوتاه به اینستاگرام و دیگر پلتفرمها مانند تیکتاک و یوتیوب ویدیوهایی دیده میشود که افراد بدون هیچ ابزار ایمنی از ارتفاعات بالا میروند، از سازههای نیمهکاره آویزان میشوند یا حرکاتی انجام میدهند که در دنیای واقعی ترسناک است، اما در فضای مجازی با تحسین و تشویق همراه میشود. در سالهای اخیر این روند در میان بلاگرهای ایرانی نیز شدت گرفته است. الف.ل یکی از افرادی بود که با ثبت تصاویر پرخطر دنبالکنندگان زیادی جذب کرد و امسال در یک حادثه حین موتورسواری جان خود را از دست داد. با این حال این ماجرا باعث توقف تولید چنین محتواهایی نشد و بسیاری همچنان برای جلب توجه بیشتر، سراغ رفتارهای پرریسک میروند؛ رفتارهایی که افراد با هر بازدید و لایک جسورتر میشوند. اما نکته مهم این است که پیامد این محتواها تنها متوجه تولیدکنندگان نیست؛ نوجوانان با مشاهده و الگوبرداری از چنین ویدیوهایی برای تجربه هیجان لحظهای ممکن است جان خود را به خطر بیندازند. نمونههای جهانی و داخلی این رفتارها کم نیست. چالش Kiki Challenge در سال ۱۳۹۷، که افراد را به پیاده شدن از خودرو در حال حرکت ترغیب میکرد، برای چند نوجوان ایرانی حادثه آفرید. موج دیگری از چالشها شامل خوردن مواد غیرمتعارف مانند تخممرغ خام یا سسهای بسیار تند بود که به مسمومیت تعدادی از دانشآموزان در تهران و کرج انجامید. سال گذشته نیز «چالش آتشزنی با اسپری خوشبوکننده» میان برخی نوجوانان رواج یافت و به سوختگی شدید دست یک پسر ۱۶ساله و مصدومیت چند نفر دیگر منجر شد.
چالش خطرناکی که پای پلیس را به میان میکشد
سرهنگ رامین پاشایی، رئیس مرکز امداد و فوریتهای سایبری درباره ابعاد قانونی و پیامدهای اجتماعی محتواهای پرخطر در شبکههای اجتماعی در گفتوگو با «ایران» میگوید: «رسیدگی به محتوای پرخطر فقط برعهده پلیس فتا نیست بلکه بسته به نوع تخلف، دستگاههای دیگری مثل مراجع قضایی و پلیس انتظامی نیز وارد عمل میشوند. بیشترین گروهی که تحت تأثیر این محتواها قرار میگیرند نوجوانان و جوانان هستند.» او میگوید: «چالشهایی که بیشترین حجم گزارش را به خود اختصاص میدهد، شامل شوخیهای نامتعارف، توهین به قومیتها و مناسک مذهبی و همچنین ویدیوهایی موسوم به دوربین مخفی است. این نوع محتواها اگرچه در شبکههای اجتماعی رایج شدهاند، اما در بسیاری موارد به رنجش افراد، نقض حریم شخصی یا خدشهدار شدن عفت عمومی منجر میشوند. در صورت دریافت گزارش، برای منتشرکننده پرونده تشکیل میشود و موارد بسیاری هم رسیدگی شده است.» پاشایی توضیح میدهد: «بخش عمده این فعالیتها در اینستاگرام رخ میدهد. بسیاری از افرادی که احضار میکنیم ادعا میکنند نمیدانستند رفتارشان جرم است، اما رسیدگی قضایی براساس میزان خسارت مادی یا معنوی انجام میشود و حکم نهایی را دادگاه صادر میکند.» او به چند نمونه اشاره میکند: «مواردی داشتیم که پدری برای جلب مخاطب، فرزندش را به خوردن مواد نامتعارف مثل فلفل یا حتی خمیر دندان وادار کرده بود. یا ویدیوهایی با محتوای حیوانآزاری، کودکآزاری، تخریب محیط زیست و خشونت خانگی. این موارد به دلیل جریحهدار کردن احساسات عمومی، مصداق جرم هستند و پرونده قضایی برای منتشرکنندگان تشکیل شده است.» پاشایی میگوید :«حتی انتشار محتوای مخرب در گروههای خانوادگی نیز میتواند مقدمه وایرال شدن و در نتیجه پیگیری قضایی باشد پروندهای داشتیم که پدری کودک خود را به مصرف مواد مخدر ترغیب میکرد و فیلم آن در سطح جهانی پخش شد. این پرونده با جدیت پیگیری و حکم قضایی صادر شد.» او روند رسیدگی را چنین توضیح میدهد: «پروندهها یا با شکایت خصوصی تشکیل میشوند یا از طریق رصد پلیس فتا. پس از کسب دستور قضایی، فرد احضار میشود. در موارد سادهتر از او خواسته میشود ویدیو را حذف کند، اما اگر موضوع حساسیت بیشتری داشته باشد، تصمیم با دستگاه قضایی است که ممکن است به حذف کامل صفحه یا مجازاتهای دیگر منجر شود.»
هیجانطلبی در شبکههای اجتماعی
سنین نوجوانی زمانی برای کسب هویت است. درحقیقت الگوبرداری از اشخاص شناخته شده یکی از مواردی است که نوجوان برای شکلگیری هویت خود به صورت ناخودآگاه انجام میدهد. در گذشتهای نه چندان دور تقلید رفتاری نوجوان از شخصیتهای تلویزیونی و یا ورزشی بود. اما امروزه هرشخصی فقط با در دست داشتن یک دوربین و اشتراکگذاری آن در صفحه خود میتواند دنبالکنندههای زیادی را جذب کند و به فرد شناخته شدهای تبدیل شود. وقتی نوجوان هزاران کامنت را زیر پستی با محتوای خطرناک میبیند به این فکر نمیکند که تقلید از این محتوا برای جان او خطرناک است، برای او فقط تأیید اجتماعی و دیده شدن توسط دیگران ارزشمند است. علیرضا شریفی یزدی استاد دانشگاه و جامعهشناس با گرایش روانشناسی اجتماعی نیز در اینباره به «ایران» میگوید: «اگر به مراحل رشد نوجوانان دقت کنیم میفهمیم که یکی از ویژگیهای مهم این دوره ریسکپذیری است. تمایل به تجربه کردن، شهرتطلبی و دیده شدن از ویژگیهای بارز بلوغ و نوجوانی است. به همین دلیل زمانی که ابزاری مثل شبکههای اجتماعی در اختیار نوجوانان قرار میگیرد این ویژگیها به سادگی میتوانند تقویت شوند. بازدید بیشتر در پی اشتراکگذاری عکس یا ویدیو باعث میشود تا نوجوان خود را درگیر چالشهای مختلف چهبسا خطرناک کند. چالشهایی که در فضای مجازی بیشتر توسط نوجوانان و جوانان میبینیم عمدتاً با هدف دیده شدن به اشتراک گذاشته میشود. در نتیجه بازدید زیاد منجر به احساس شهرت در نوجوان میشود. اگر نوجوان با تولید محتوا بتواند به درآمدزایی برسد، احساس استقلال و آزادی به او دست میدهد. بخش مالی تولید محتوا ممکن است برای بزرگسالان، چندان مهم نباشد. اما همین مسأله نیروی محرکی برای نوجوان است تا با انجام چالشهای خطرناک به بازدید بیشتری دست یابد.» شریفی معتقد است اختلالات شخصیتی از دیگر مسائلی است که زمینه ورود فرد به چالشهای خطرناک را فراهم میکند. مطالعات علمی ثابت کرده است که افراد با اختلالات شخصیتی همچون بیش فعالی، شخصیت ضداجتماعی و شخصیت نمایشی بیشتر به سمت تولید محتوای خطرناک میروند چون قسمتی از مغز که مسئول احساس ترس است در این افراد کمتر فعالیت میکند.»
به گفته این جامعهشناس، نوجوانی که زمان زیادی را در شبکههای اجتماعی میگذراند بهتدریج تحت تأثیر محتواهای آن قرار میگیرد. او میگوید: «الگوریتمهای اینستاگرام و تیکتاک نیز با هدف نگهداشتن کاربر در برنامه، معمولاً ویدیوهای پرتنشتر مثل محتوای ترسناک، خطرناک یا خشمبرانگیز را بیشتر در معرض دید قرار میدهند. همین روند باعث میشود محتوای ناایمن چند برابر بیشتر از ویدیوهای معمولی به نوجوان نمایش داده شود. مشاهده محتواهای خطرناک روحیه خشونتطلبی را در نوجوان بالا میبرد و افراد ناخودآگاه چه به صورت کلامی و چه به صورت فیزیکی به خشونت تمایل بیشتری نشان میدهند. ارتباط مداوم افراد با محتوای پرچالش و خشونتآمیز احساس ناامنی و بیثباتی را در آنها تقویت میکند. مطالعات نشان میدهد مشاهده مکرر ویدیوها یا عکسهای خشونتآمیز و خطرناک در برخی از موارد منجر به افسردگی و اضطراب دائمی میشود و او را به سمت تقلید سوق میدهد.»
شریفی نقش خانواده و مدرسه را در زمینه هیجانطلبی جوانان بسیار مهم میداند. به گفته او دوره نوجوانی آمیخته شده با هیجان است و یکی از مراحل اصلی رشد نوجوانان است. راهکار او برای جلوگیری از تخلیه هیجان آنها با روشهای خطرناک، ورزش و دیگر فعالیتهای بدنی و هیجانی است که راهی برای تخلیه ایمن هیجان است.
