انرژی مصرفی ساختمان های ایران ۴ برابر استانداردهای جهانی است
صنعتی سازی، کلید حل بحران انرژی میشود؟
سهیلا یادگاری
گروه اقتصادی
صنعت ساختمان در ایران یکی از پرمصرفترین بخشها در حوزه انرژی است. در حالی که جهان به سمت «ساختمانهای سبز» و «کممصرف» حرکت میکند، ساختوساز در ایران همچنان بر مدار اتلاف انرژی میچرخد. این گزارش به بررسی عمق چالش و راههای برونرفت از آن میپردازد. مقدار انرژی مصرفی در ساختمانهای ایران حدود 4 برابر بیشتر از استانداردهای بینالمللی است. طبق اعلام مسئولان، ظرفیت صرفهجویی در مصرف سالانه انرژی کشور، معادل500 میلیون بشکه نفت خام یا معادل آن گاز است. در مبحث19 مقررات ملیساختمان، ضوابط مرتبط با صرفهجویی در مصرف انرژی ارائه شده اما در اجرا موفق نبوده است؛ زیرا در کشور استانداردهای بالادستی تاکنون الزامی نشدهاند. کارشناسان صنعت ساختمان امید دارند با ابلاغ استانداردهایی نظیر «Edge» (سیستم ارزیابی و گواهینامه بینالمللی برای ساختمانهای کممصرف و پایدار) یا «سرو سبز» که توسط مرکز تحقیقات تدوینشده، الزام به اجرای مبحث19 و نظایر آن محقق شود. (مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با همکاری سازمان ملی زمین و مسکن، مدل ملی ارزیابی و رتبهبندی ساختمان سبز ایران تحت عنوان «سرو سبز» را از سال 1401 تدوین و تکمیل فرآیندهای اجرایی و انجام پروژههای پایلوت را عملیاتی کرده است.)
جبران کسری برق با
مدیریت انرژی در ساختمانها
سید علی ختمیمآب، دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان، با اشاره به کمبود منابع انرژی در کشور، میگوید: «راهبرد ما به عنوان انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان، مدیریت انرژی در ساختوساز و بهرهوری آن هنگام مصرف است.» وی این راهبرد را اینگونه توضیح میدهد: «صنعتیسازی به این معنی نیست که از چند نهاده در ساختوساز برای بهینهسازی مصرف استفاده کنیم، این برنامه بهصورت زنجیره از ابتدای ساخت یعنی تولید مصالح، طراحی تا پایان ساخت و بهرهبرداری را در برمیگیرد تا در نهایت یک محصول صنعتی (ساختمان) را به ما تحویل دهد. یعنی نوع سازه، متریال، معماری و در نهایت نوع مصرف انرژی و حتی در انتهای کار باید ضمانت و گارانتی محصول را هم در نظر بگیریم.»
به گفته دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان، «مجموعه این اقدامات باعث میشود بتوانیم بهرهوری مصرف انرژی در ساختمان را داشته باشیم. در حال حاضر ساختوساز در کشور ما به صورت منفصل است، پس نباید انتظار داشته باشیم مدیریت مصرف انرژی در ساختمان کنترل شود.»
وی هدف از صنعتیسازی را کنترل مصرف انرژی در زمان تولید محصولات و مصالح، حملونقل آن، ساخت و در نهایت بهرهوری انرژی در زمان استفاده عنوان میکند و میگوید: «وقتی در محل پروژه به صورت بنایی ملات تهیه میکنیم مصرف آب را بسیار بالا میبریم اما در صنعتیسازی، تمام نهادههای مورد استفاده در ساختمان از پیش در کارخانجات ساخته و در محل ساخت صرفاً به صورت خشک نصب میشود.
تمام فناوریهای تولید صنعتی مصالح ساختمانی را در کشور داریم و تمام این مصالح در حال حاضر در کشور تولید میشود، یعنی تکنولوژی تولید مصالح صنعتی در کشور بومی شده است. اگر مدیریت جامع صنعتیسازی ساختمان در کشور اجرا شود، کنترل مصرف انرژی از ابتدا تا انتهای زنجیره ساخت و بهرهبرداری را خواهیم داشت.»
دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان با ارائه آمار، مصرف انرژی در ساختمانها را بسیار بالا عنوان کرده و میگوید: «۹۰ درصد فعالیتهای احداث ساختمان در کشور به صورت ساختمانهای مسکونی است، از طرفی ۴۰ درصد مصرف انرژی کشور در حوزه ساختمان است که اگر صنعتیسازی و کنترل مصرف انرژی در ساخت واحدهای مسکونی انجام شود تا 50 درصد مصرف انرژی کاهش مییابد. بر اساس آمارهای وزارت نیرو حدوداً ۱۲ تا ۱۸ هزار مگاوات کسری تولید برق داریم.
کاهش 20 درصدی مصرف انرژی در ساختمانها، کسری 18 هزار مگاواتی برق را مدیریت میکند، چون برای تأمین این کسری نیازی به ساخت نیروگاه جدید هم نخواهیم داشت.»
ختمیمآب، دلایل مدیریتی، فنی و فرهنگی را علت عدم استقبال از صنعتیسازی در ساختمان میداند و معتقد است: «اگر ساختمانهای ما محصولمحور و در نهایت ساختمان از نظر فنی و ساخت گارانتی شود، عمر مفید ساختمان در کشور که بین ۲۵ تا ۳۰ سال است (در دنیا حداقل عمر مفید ساختمان ۱۰۰ سال است) افزایش مییابد. عمر کم ساختمان باعث شده اتلاف منابع در ساختوساز 4 برابر بیشتر از دنیا باشد.»
سهم پایین ساخت صنعتی ساختمان
دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان، سهم ساختوساز صنعتی در ساختمان را نسبت به متوسط جهانی اندک دانسته و توضیح میدهد: «حدوداً بین ۵ تا ۱۰ درصد تولید ساختمان در کشور از طریق صنعتیسازی است که نسبت به متوسط جهانی، عدد بسیار پایینی است. برای افزایش صنعتیسازی، اولاً باید برخی قوانین تولید ساختمان تغییر کند، دستگاههای مختلفی در کشور متولی ساختوساز هستند و هر دستگاه قانونهای خاص خود را دارد این یعنی قوانین ساخت، یکپارچه نیست، بخش بعدی مشکل ساخت صنعتی، سازندگان هستند. بیشتر سازندگان مخصوصاً انبوهسازان، سرمایهداران هستند، در حقیقت سازندگان توانمندی فنی برای ساخت صنعتی ندارند، درحالیکه در دنیا زنجیره تولید مسکن پیوسته و تحت نظارت متخصصان فنی است.»
ختمیمآب، هزینه بیشتر ساخت صنعتی نسبت به ساخت معمولی یا سنتی را بر اساس آمار و ارقام رد میکند و میگوید: «در ساخت صنعتی، مصرف انرژی، مصرف نیروی انسانی و مصرف منابع تا ۴۰ درصد کمتر از ساختوساز سنتی است. مصالح ساختهشده در کارخانجات و نهادههای پیشساخته از نظر کیفیت با مصالح سنتی قابل مقایسه نیست، سرعت ساخت در صنعتیسازی بسیار بالاست چون نهادهها پیشساخته است، وقتی نهادهها در حالت کنترلشده در کارخانهها تولید میشود مصرف انرژی هم به حداقل میرسد. تقریباً تمامی محصولاتی که نیاز تولید صنعتی ساختمان باشد در کشور بومیسازی شده است و زیرساختهای تولید صنعتی ساختمان در کشور ما وجود دارد. سرعت اجرای بالاتر، نیروی انسانی کمتر و مصرف انرژی کمتر در صنعتیسازی بالای ۳۰ درصد هزینههای پنهان ساختوساز را کاهش میدهد و به این ترتیب قیمت تمامشده تولید صنعتی ساختمان، ۱۵ تا ۲۰ درصد ارزانتر از قیمت تمامشده ساخت سنتی است.»
قیمت پایین انرژی
عامل مقاومت
در برابر ساختوساز بهینه
«محمدناصر زنگنه»، فعال حوزه ساختمانهای کممصرف، تأکید میکند که بهینهسازی تنها منحصر به صنعتیسازی نیست. او به تجربه بومی ساختوساز سازگار با اقلیم در حاشیه کویر اشاره میکند که در عصر مدرنیته به فراموشی سپرده شد.
وی معتقد است: «چون قیمت انرژی در کشور ما پایینتر از قیمت واقعی انرژی در دنیا بوده، باعث شده تا بیمحابا از انرژی و منابع استفاده کنیم. ۵۰ درصد از منابع کشور در بخش صنعت ساختمان و عمران مصرف میشود، این میزان انرژی در تولید مصالح ساختمانی، در حملونقل و در بهرهبرداری از فضاهای مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی صرف میشود.»
وی با تأکید بر اینکه ادعای هزینه بیشتر ساخت ساختمانهای با بهرهوری بالای انرژی بیشتر از ساختمانهای معمولی است، از اساس غلط است، میگوید: «در ساختوسازهای معمولی یارانه پنهانی مصرف میشود که هزینه ساخت و نهایی مصرف ساختمان را چند برابر میکند. وقتی با گازوئیل ۳۰۰ تومان آجر تولید میکنید قیمت این آجر واقعی نیست، وقتی با گاز نسبتاً رایگان سیمان تولید میشود قیمت این سیمان واقعی نیست، قیمت حملونقل مصالح از کارخانجات تا محل ساختوساز واقعی نیست، بعد از این نهادههایی که قیمتهای غیرواقعی دارند، ساختمانی میسازید با وزن یک تن بر مترمربع که وزن بسیار بالایی است، قیمت واقعی این ساختمان را سازنده نمیپردازد اما هزینههای آن بر کل اقتصاد کشور تحمیل شده است.»
وی میگوید: «ساختمان باید ایمن و بهصرفه باشد، عمر مفید آن بالا، کمترین آسیب برای محیطزیست و کمترین هزینه برای مصرفکنندگان را داشته باشد و مصالح آن قابل بازیافت باشد. هر چه وزن ساختمان کمتر باشد مصرف انرژی در ساخت آن کمتر است.
از سال 1386 قانون صنعتیسازی در کشور مصوب شده اما در پروژههای دولتی مانند مسکن مهر و جهش تولید مسکن از صنعتیسازی استفاده نمیشود. برای تبدیل مواد اولیه نایاب در طبیعت مثل خاک رس و سنگ آهک به متریال ساختمانی هزینه کلانی صرف میشود، در طول بهرهبرداری هم این مصالح مصرف انرژی را کاهش نمیدهد و در نهایت عمر ساختمان که تمام میشود دوباره انرژی سنگینی صرف تخریب ساختمان میشود. این تخریب، آلودگی شدید محیطزیست را در پی دارد چون مصالح دیگر قابل بازیافت نیست و بازیافت آن هزینههایی بشدت بیشتر از ارزش مصالح دارد.» وی تأکید میکند: «پایه غلط ساختمانسازی سنتی در کشور قیمت پایین انرژی است. رویکرد دنیا استفاده هوشمند از مصالح ساختمانی است. هر چه ساختمان وزن بیشتری داشته باشد در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله دوام کمتری دارد. با سبکسازی ۹۰ درصد مصالح کمتری در ساختمان مصرف میشود و آن 10 درصد هم قابل بازیافت است.»
وی میافزاید: «در کشور 600 درصد بیش از حد مجاز استاندارد کربن تولید میکنیم، برای ساخت یک واحد مسکونی به روشهای فعلی و معمول در کشور، انرژی معادل ۸۶ بشکه نفت مصرف میشود و این ساختمان در طول سال برای گرمایش، به ۱۰ بشکه نفت احتیاج دارد، اگر رویکرد ساخت عوض شود، برای ساخت یک ساختمان با همان مساحت و معماری، انرژی معادل ۴۰ بشکه نفت مصرف و برای گرمایش سالانه تقریباً به انرژی معادل ۲.۹ بشکه نفت احتیاج است. مشخص است که با تغییر رویکرد در تکنولوژی ساخت میتوانیم 60 تا 70 درصد مصرف انرژی را در طول ساخت و طول بهرهبرداری کاهش دهیم و به همین میزان هم تولید کربن به عنوان یکی از اصلیترین آلایندههای محیطزیست و هوا کاهش پیدا میکند.»
وی میگوید: «ساخت و توسعه ساختمانهای «سبز» یا «انرژی صفر» از برنامههای راهبردی مهم کشورها برای حفاظت از محیطزیست، کاهش انتشار دیاکسیدکربن و سایر گازهای گلخانهای است. این ساختمانها کمترین آلودگی و مداخله را در محیطزیست ایجاد میکند، حین ساخت، حداقل پرت مصالح و انرژی و تولید کربن را داشته و در زمان بهرهبرداری نیز کمترین انرژی را هدر میدهند. علاوه بر این بسیاری از مواد و مصالحی که در این نوع از ساختمانها به کار میرود، در پایان عمر ساختمان قابل بازگشت به طبیعت یا قابل بازیافت مجدد هستند. در ایران نیز با توجه به کمبود منابع، جز تغییر ریل ساختوساز برای تولید واحدهایی با حداقل مصرف انرژی در هنگام ساخت و بهرهبرداری چارهای نداریم.»
برش
نیاز فوری به تغییر پارادایم
تداوم وضع موجود در حوزه ساختوساز، یعنی مصرف چهار برابری انرژی، تولید ۶۰۰ درصد بیش از حد استاندارد کربن، تخریب بیشتر محیطزیست و تحمیل هزینههای کلان بر اقتصاد ملی است و راه عبور از این مسیر، حرکت به سمت ساختمانهای سبز، کممصرف و با عمر مفید طولانی با اجرای الزامآور مقررات ملی (مبحث ۱۹) و استانداردهایی مانند «سرو سبز» یا «Edge»، یکپارچهسازی مدیریت ساختوساز در کشور است.
اما در نهایت، ایجاد انگیزه واقعی برای روی آوردن فعالان ساختوساز به صنعتی سازی، بازنگری در قیمتگذاری انرژی و فرهنگسازی و تغییر نگرش در بین سازندگان و مصرفکنندگان است.
