زندگی دانشگاه در سایه کاهش محدودیت‌ها

هاجر اصغری
فعال دانشجویی و دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

مدیریت دانشگاه در دولت چهاردهم نسبت به دوره پیشین، تغییراتی را تجربه کرده و همین تغییرات باعث شده فضای دانشگاهی اندکی بازتر و بهتر شود. این به معنای وجود نداشتن هیچ مشکلی نیست، اما می‌توان گفت نگاه‌های محدودکننده که پیش‌تر پررنگ‌تر بود، اکنون تا حدودی کاهش یافت. در دوره قبل، برخی فعالیت‌ها با برداشت‌هایی غیردانشگاهی یا محدودیت‌های سخت‌گیرانه مواجه می‌شد که دانشجویان احساس می‌کردند فضای دانشگاه تنها به درس خواندن و رعایت ضوابط آیین‌نامه‌ای خلاصه شده است. اما اکنون روندی دیده می‌شود که در آن از شدت این نگاه‌های محدودکننده کاسته شده و فرصت‌های بیشتری برای فعالیت‌های دانشجویی فراهم آمده است. این کاهش محدودیت‌ها در چند سطح بر پویایی دانشگاه اثر می‌گذارد. اول در سطح فردی، به این معنی که دانشجو در کنار درس خواندن می‌تواند از فضای دانشگاه لذت ببرد. وقتی تنها وظیفه‌ دانشجو درس خواندن باشد، به اجباری طاقت‌فرسا تبدیل می‌شود. اما امکان شرکت در فعالیت‌های متنوع، دانشگاه را برای دانشجو به فضایی زنده و پرانرژی بدل می‌سازد. در سطحی بالاتر، فعالیت‌های دانشجویی برای دانشجویانی که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند استعداد خود را صرفاً با تحصیل نشان دهند، فرصت دیده شدن می‌آفریند. اینان می‌توانند توانایی‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی یا سیاسی خود را در گروه‌ها و کانون‌ها بروز دهند. این فعالیت‌ها با ایجاد انگیزه تازه‌، همکاری و کار گروهی را تقویت می‌کند. اثرگذاری دانشگاه به همین‌جا ختم نمی‌شود. دانشگاه فقط مجموعه‌ای از ساعت‌های آموزشی نیست که دانشجو درس بگیرد و بازگردد. در فضای پویا و فعال است که هم‌افزایی شکل می‌گیرد. یعنی جمع درس و فعالیت‌های دانشجویی نتیجه‌ای بیش از دو جزء جداگانه دارد. در چنین شرایطی، دانشگاه فراتر از یک محیط معمولی آموزشی ظاهر می‌شود و نقش واقعی خود را در رشد اجتماعی و شخصیتی دانشجو ایفا می‌کند؛ موضوعی که می‌توان در دولت چهاردهم بیشتر احساس کرد. بنابراین با وجود آزادی برای تشکیل کانون‌های هنری، برگزاری برنامه‌های فرهنگی یا حتی ایجاد یک حلقه کتابخوانی، دانشجو وارد قلمرویی می‌شود که در آن حس آزادی بیشتری دارد، از سلسله‌مراتب خشک آموزشی فاصله می‌گیرد و با انگیزه و انرژی حرکت می‌کند.

تغییر فضای فکری نسل جدید دانشجویان

 نوید کلهرودی
فعال دانشجویی و دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تهران

امروز فضای فعالیت‌ها و جنبش دانشجویی در دانشگاه‌ها، با فضایی که فعالان دانشجویی قدیمی‌تر در ذهن دارند به طور کلی متفاوت است. فضای فعلی که از اواخر دولت روحانی و سپس در دولت سیزدهم شکل گرفت را باید با کمرنگ شــــــدن فــعالیـــــت‌هــای دانشجویان در قالب تشکل‌ها، بویژه تشکل‌هایی چون انجمن‌های اسلامی و بسیج دانشجویی شناخت. این تغییر لزوماً ناشی از نگاه‌های سیاسی دولت‌های گذشته به دانشگاه نیست، بلکه نتیجه تغییر فضای فکری دانشجویان نسل جدید است که همراهی چندانی با این تشکل‌ها نشان نمی‌دهد. در کنار دانشجویانی که اساساً به هیچ فعالیت سیاسی یا کنشگری علاقه‌مند نیستند؛ هنوز طیف اقلیتی از دانشجویان (با گرایش نزدیک به اصلاح‌طلبی یا اصولگرایی) هستند که عضو انجمن‌های اسلامی می‌شوند و طیف دیگر هم در کانون‌های فرهنگی و ایران شناسی و انجمن‌های علمی دانشجویی فعالیت می‌کنند. اتفاقاً در سال‌های اخیر دانشجویان فعال در انجمن‌های فرهنگی و علمی از حیث سیاسی، فعالیت بیشتر و پیشروتری داشته‌اند. درعین حال دال‌های مرکزی دانشجویان نیز تغییر کرده و چهره‌های تاریخی و علمی ایران‌‌خواه، جایگزین شخصیت‌های علمی و سیاسی دهه‌های 40 تا 60 شمسی شده‌اند.
در چنین فضایی، برای بررسی عملکرد دولت چهاردهم در دانشگاه و در تغییر رابطه دولت و دانشگاه، باید پاسخ‌هایی ارائه دهیم که به مطالبات قاطبه دانشجویان ارتباط دارد. یکی از این مطالبات رایج، تغییر برخی رؤسای دانشگاه‌هاست که درباره آنها برخی نارضایتی‌ها میان دانشجویان دیده می‌شود. زیرا رؤسای برخی دانشگاه‌ها یا تغییر نکرده‌اند یا اگر تغییر کرده‌اند، همسویی مورد انتظار با سیاست‌های دولت را نشان نمی‌دهند. البته نباید انکار کرد که در بعضی موارد دانشجویان از رؤسای دانشگاه‌ها راضی‌ هستند. مطالبه دیگر دانشجویان، بازگشت اساتید و دانشجویانی است که در سال‌های 1396، 1398 و 1401 از دانشگاه اخراج شدند. از روزهای آغاز به کار دولت چهاردهم تا ماه‌های اخیر شاهد بازگشت اکثریت این اساتید و دانشجویان بوده‌ایم. اما هنوز هست مواردی که مشکل دانشجو یا استاد حل نشده است یا به رغم بازگشت دانشجو به دانشگاه، ماه‌های اخراج در سنوات آنان محاسبه شده و به همین دلیل به عنوان دانشجوی ترک تحصیل کرده شناخته شده‌اند. امیدواریم در دولت چهاردهم مشکل این دانشجویان نیز حل شود. در این دوره نوع مواجهه با احوالات شخصی دانشجویان هم تغییر کرده است. از سخت‌گیری‌های غیرمعمول نسبت به پوشش یا رویکردهای جداساز خبری نیست. شاهد تغییرات مطلوبی در فرآیند انتخاب مدیران گروه‌ها و رؤسای دانشکده‌ها نیز بوده‌ایم.
مجموعه این تغییرات سبب شده تا نگاه دانشجویان به دولت و بطور ویژه به وزارت علوم مثبت باشد و از نظر دانشجویان وزیر علوم به شعارهای دولت تا حدود زیادی پایبند بوده است. باید امیدوار بود این وضعیت با تحقق شعارهای دولت در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بهبود یابد.

ترمیم رابطه دولت و دانشگاه در دولت چهاردهم

امیرحسین زید یحیایی
دبیر انجمن علمی علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

در جوامع توسعه یافته، دانشگاه‌ها و اندیشکده‌ها بیشترین تأثیر را بر تصمیم‌گیری‌های حوزه‌های سیاست‌گذاری‌های کلان دولت دارند. دانشگاه‌ها عالی‌ترین منبع تصمیم‌گیری هستند و همواره به عنوان مراجعی شناخته می‌شوند که عقلانیت و علم را سرلوحه خود قرار می‌دهند. اما این نهاد، عمدتاً برچسب‌زنی‌های سیاسی و جناحی به خود را برنمی‌تابد و سعی در اجرای رسالت آکادمیک خود دارد. آنچه در اغلب کشورهای توسعه‌یافته در رابطه با دولت‌ها و دانشگاه جریان دارد، توجه به دانشگاه به عنوان محیطی است که می‌تواند موجب افزایش کارآیی سیاست‌گذاری‌ها، رشد قدرت و ثروت شود. با وجود این، در کشور ما در ادوار مختلف شاهد سیاست‌زدگی دانشگاه‌ها، بها ندادن کافی به دانشگاه و شخصیت دانشگاهی و طرد دانشگاهیان از مجراهای تصمیم‌گیری حیاتی بوده‌ایم. این در حالی است که در تاریخ معاصر ایران، دانشگاه و دانشجویان همواره به عنوان یک مهره اثرگذار بر تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بازی کرده‌اند و در بسیاری از موارد تغییر دهنده بازی سیاست بودند.
این دوگانگی عمدتاً سبب نادیده گرفتن یا کنارگذاشتن دانشگاهیان از صحنه سیاسی و تصمیم‌سازی و بروز پدیده‌هایی همچون اخراج دانشجویان و اساتید منتقد، آنچنان که در سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاد، بوده است. این سیاست‌ها در آن سال موجب بروز شکافی عمیق‌تر میان دانشگاه و دولت شد. اما در دولت چهاردهم از دو وجه نشانه‌هایی از اهمیت بیشتر به دانشگاه و شخصیت بخشی به آن می‌توان مشاهده کرد که مایه امیدواری نسبت به بازگشت این رابطه دوسویه به سمت کارآیی و اثرگذاری در مسیر رشد و توسعه کشور را فراهم می‌آورد.
اولین گام تغییر مثبت در این رابطه، بازگشت تعداد قابل توجهی از اساتید و دانشجویان اخراجی به دانشگاه بود که نشان داد دولت چهاردهم به دانشگاه به عنوان تهدید نمی‌نگرد. علاوه بر این، ریاست محترم جمهوری بارها بر ارائه راهکار‌های علمی برای حل بحران‌های پیش روی کشور و استفاده از دانشگاهیان تأکید کرد و در عمل نیز این تغییر رویکرد ملموس است. ادامه این وضعیت نوید روزهای بهتری را برای رابطه دولت و دانشگاه می‌دهد.