مهرانه صبری
گروه اندیشه

به مناسبت روز علوم‌اجتماعی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با همکاری انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، نشستی با عنوان «فهم جهان‌های دیگر؛ علوم‌اجتماعی و صداهای خاموش» برگزار کرد. دکتر علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور و رئیس انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات در این نشست به اهمیت بازاندیشی در روش‌ها و کارکردهای علوم‌اجتماعی برای شنیدن صداهای گروه‌های کم‌برخوردار پرداخت.
❊ ❊ ❊
ربیعی با اشاره به سابقه جامعه‌شناسی ایران در پرداختن به مسائل طبقات فرودست، از جمله کودکان کار، زنان کم‌برخوردار و مهاجران، تأکید کرد که با وجود پژوهش‌های ارزشمند در این حوزه، این مطالعات هنوز به جریان غالب در دانشگاه‌ها تبدیل نشده است. به باور او، اتکای صرف به داده‌های آماری نمی‌تواند تجربه زیسته این گروه‌ها را بازنمایی کند. ربیعی تأکید کرد که دانشگاه‌ها باید ظرفیت خود را برای انجام تحقیقات میدانی افزایش دهند تا فهمی نزدیک‌تر و واقعی‌تر از زیست اجتماعی فرودستان به دست آید. او گفت: «جامعه‌شناسی امروز بیشتر درباره فرودستان سخن می‌گوید تا آنکه به آنان گوش دهد؛ در حالی که آنچه فقدان جدی دارد، سازوکاری برای شنیدن صدای واقعی این گروه‌هاست.»
وی با نقد غلبه رویکردهای کمی و پیمایشی در دانشگاه‌های کشور، خاطرنشان کرد که این روش‌ها توانایی لازم برای لمس و شناخت عمیق رنج‌ها، اضطراب‌ها و پیچیدگی‌های زندگی فرودستان را ندارند. از نظر او، مسأله نه کمبود پژوهش، بلکه نبود رویکردهای کیفی و میدانی قدرتمند است که بتواند لایه‌های پنهان تجربه زیسته را آشکار کند. ربیعی تأکید کرد که جامعه‌شناسی آکادمیک ایران همچنان با ضعف‌های ساختاری و معرفتی روبه‌روست و برای ایفای نقش اجتماعی خود باید از چهارچوب‌های کلاسیک فاصله بگیرد و پژوهش‌های مشارکتی، گفت‌وگو محور و مبتنی بر مشاهده مستقیم را تقویت کند.
به باور او، تنها در صورتی می‌توان به فهم «جهان‌های دیگر» رسید که دانشگاه‌ها و پژوهشگران به جای تولید انبوه گزارش‌های آماری، به گفت‌وگو با گروه‌های حاشیه‌ای و ثبت مستقیم تجربه آنان بپردازند؛ چرا که شنیدن صداهای خاموش مقدمه سیاست‌گذاری مؤثر و شناخت واقعیت جامعه است.