بازتاب
نتیجه عکس جنگ تعرفهای آمریکا علیه چین
وقتی واشنگتن در سالهای اخیر تعرفهها را علیه کالاهای چینی بالا برد، بسیاری منتظر فروپاشی سریع صادرات چین به بازار آمریکا بودند. عددها اما روایت دیگری گفتند: صادرات کالا از چین آنقدرها هم افت نکرد و در برخی بازهها حتی رشد نشان داد. این تناقض نباید ما را به اشتباه بیندازد: دوام نسبی صادرات چین بیش از آنکه نشانه بیاثری تحریمها باشد، حاصل مجموعهای از واکنشهای انطباقی، بازآراییهای پیچیده زنجیره تأمین و مداخلات سیاستی هستند.
تنوعبخشی بازار؛ مسیر فرار از فشار آمریکا
اولین و سادهترین کلید دوام صادرات چین، تغییر جهت بازارها بود. شرکتها و بازرگانان چینی بهسرعت سهم فروش خود در آمریکا را میان بازارهای دیگر پخش کردند: اروپا، کشورهای جنوب شرق آسیا، آمریکای لاتین و بازارهای نوظهور مقصد کالاهای جایگزین شدند. این «تنوعبخشی» باعث شد سقوط صادرات به یک مقصد بزرگ تا حدی با افزایش فروش به بازارهای دیگر جبران شود. اما این تنها یک تسکین موقتی است؛ بازارهای جایگزین ممکن است ظرفیت یا قیمتپذیری بازار آمریکا را نداشته باشند و هرگونه تشدید محدودیتها میتواند این توازن شکننده را بر هم بزند.
ارتقای ترکیب صادرات؛ از تیشرت به تراشه
چین در سالهای اخیر به سمت کالاهای با ارزشافزوده بالاتر حرکت کرده است: الکترونیک پیشرفته، ماشینآلات سرمایهای، خودروهای برقی و قطعات نیمهرسانا. چنین کالاهایی معمولاً حساسیت کمتری نسبت به نوسانات تعرفهای قیمتمحور نشان میدهند — خریدار به کیفیت و دسترسی به فناوری اهمیت میدهد — و تولیدکنندگان نیز میتوانند بخشی از هزینهها را از محل بهرهوری یا کاهش حاشیه سود جذب کنند. این تغییر در ترکیب صادرات به چین کمک کرده ضربه مستقیم تعرفهها را کمتر کند، اما همزمان ریسکهای جدیدی هم ایجاد میکند: وابستگی به فناوری و زنجیره عرضه حساس که با محدودیتهای غیرتعرفهای (مانند کنترلهای صادراتی فناوری) آسیب میپذیرند.
بازآرایی زنجیره تأمین: بازی با قواعد و مسیرها
یکی از تاکتیکهای شناختهشده، انتقال بخشی از مونتاژ یا بستهبندی به کشورهای همسایه («China+1») است. زمانی که مرحلهای از تولید در ویتنام، مالزی یا تایلند انجام میشود، صادرات نهایی ممکن است از مبدأ دیگری ثبت شود و از بار تعرفهای مستقیم بکاهد. افزون بر این، شرکتها از راههای قانونی و لجستیکی برای کاهش تعرفهها بهره میبرند؛ نه همیشه با تقلب، بلکه با بازطراحی فرآیند تولید و زنجیره ارزش. این راهحلها اما هزینهبرند و بهندرت پایدار؛ اگر فشارهای تجاری شدت یابد، چنین ترفندهایی کارآیی خود را از دست میدهند.
جلو انداختن سفارشها و فشار بر حاشیه سود
در این مورد چند عامل تکنیکی هم نقش داشت. به محض اطلاع از افزایش تعرفهها، بسیاری از صادرکنندگان سفارشها را جلو انداختند تا کالاها قبل از تاریخ اجرای تعرفهها به مقصد برسند؛ این «فورواردینگ» یک پیک صادراتی موقتی ایجاد کرد که در آمارها بهعنوان استمرار صادرات تفسیر شد. همزمان برخی تولیدکنندگان ترجیح دادند بخشی از هزینه تعرفه را خود تحمل کنند تا بازار و سهمشان را از دست ندهند؛ تصمیمی که اگرچه فروش را حفظ میکند، اما به قیمت کاهش سودآوری و قدرت مالی صنایع تمام میشود.
نقش سیاست داخلی: حمایت از تولید
دولت چین با ابزارهای متنوع — از تضمینهای مالی تا تسهیلات گمرکی و مشوقهای غیرمستقیم — کوشیده آثار منفی تعرفهها را کاهش دهد. این مداخلات بویژه برای بنگاههای متوسط و کوچک که شکنندهتر بودهاند، اهمیت داشت. اما سیاستهای حمایتی دولتی تنها زمان میخرند؛ بدون اصلاحات ساختاری برای ارتقای فناوری و تقویت تقاضای داخلی، تکیه به این ابزارها میتواند هزینههای طولانیمدت اقتصادی و مالی به همراه آورد.
چشمانداز: انعطافپذیری موقت یا پایداری بلندمدت؟
نکته مهم این است که دوام فعلی صادرات چین انعطافپذیری است، نه مصونیت. اگر فشارهای تجاری ادامه یابد، یا آمریکا و متحدانش ابزارهای غیرتعرفهای (مثل محدودیتهای فناوری یا سختگیری در سرمایهگذاری) را افزایش دهند، وضعِ بازی میتواند بهسرعت تغییر کند. همچنین تضعیف تقاضای جهانی، یا افت سفارشها و شاخصهای تولید داخلی چین، میتواند نشان دهد آنچه امروز بهعنوان «پایداری» دیده میشود، صرفاً تأخیر زمانی در بروز تأثیرات
است.
چه پیامدی برای سیاستگذاران و کسبوکارها دارد؟
برای تحلیلگران و شرکتهایی که سیاستگذاری میکنند، سادهانگاری خطرناک است. نباید برداشت کرد که افزایش تعرفهها بیاثر مانده و میتوان از برنامه کاهش وابستگی به چین صرف نظر کرد. بهجای آن، سناریوهای متنوع برنامهریزی و تمرکز بر مقاومسازی زنجیره تأمین، ارتقای توان فناوری داخلی و تقویت بازارهای جایگزین ضروری است. از سوی چین نیز نیاز به استراتژی بلندمدت برای تقویت تقاضای داخلی، سرمایهگذاری در فناوری و کاهش وابستگی به بازارها و محصولات آسیبپذیر بیش از پیش مشهود
است. در نهایت، داستان صادرات چین در برابر تعرفهها یادآوری میکند که اقتصادهای پیچیده با مجموعهای از واکنشها و تدابیر به جنگ تجاری پاسخ میدهند — واکنشهایی که تا امروز زمینه تداوم رشد صادراتی چین را فراهم کرده است.
