میترا جلیلی
دبیر گروه علم و فناوری

این حباب های اکسیژن

بخشی از نمایشگاه فر ایران و نانو به صنایع کشاورزی اختصاص یافته و یکی از دانش‌بنیان‌ها می‌خواهد با کمک فناوری نانوحباب، گام بزرگی در تولید بیشتر محصولات بردارد؛ محصولی که حالا راه خود را به ترکیه هم باز کرده است. محمدامین سامی از شرکت دانش‌بنیان «پیشگامان نانوحباب فردانگر» از تولید ژنراتورهای نانوحباب ساز برای مصارف شیلات، کشاورزی و صنایع دام و طیور می‌گوید. به گفته او، این دستگاه با استفاده از تکنولوژی نانوحباب، می‌تواند میزان اکسیژن آب را تا 4 برابر حد اشباع برساند. اکسیژن محلول در آب که ابعاد نانومتری دارد به عنوان مثال در صنعت شیلات می‌تواند ظرفیت تولید در استخرهای پرورش ماهی را تا دوبرابر افزایش دهد. سامی می‌گوید: « در واقع با این فناوری نانو، در همان فضای قبلی، با ورودی آب کمتر، تناژ تولید را صرفاً با استفاده از اکسیژن، بالا می‌بریم بدون اینکه هیچگونه مواد شیمیایی به آب اضافه شود. به گفته او، این فناوری در کشاورزی هم کاربرد دارد و می‌تواند میزان بهره‌وری را در گلخانه‌های خاکی و هیدروپونیک، 10 تا 50 درصد افزایش دهد. به عنوان مثال می‌توان با کمک این فناوری، زمان به ثمر نشستن کاهوی هیدروپونیک را تا 50 درصد کاهش داد و میزان تولید محصول گوجه فرنگی خاکی را نیز تا 20 درصد افزایش داد. این فناوری در صنعت مرغداری هم کاربردی است و ایمنی جوجه‌ها با نوشیدن آب غنی از اکسیژن افزایش می‌یابد در نتیجه، علاوه بر وزن‌گیری بیشتر، کمتر درگیر بیماری می‌شوند.

صرفه جویی انرژی و جایزه

یکی از چالش‌های کشور، ناترازی انرژی است و حالا جوانان این مرزو بوم در قالب طرح‌های دانش‌بنیان می‌خواهند برای حل آن، گامی بردارند. امید پایدار اردکانی مدیرمحصول شرکت «مهان»، یکی از همین جوانان است که با همراهانش پلتفرمی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی طراحی کرده است. او که اصالتاً یزدی است کار را از این استان کلید زده و در سه ماهه زمستان 1403 با جذب 70هزار کاربر در استان یزد به عنوان پایلوت طرح، مسیر صرفه‌جویی را پیموده است. پایدار اردکانی می‌گوید: «با استفاده از داده‌های سه سال گذشته هر مشترک گاز در استان یزد، تعداد نفرات، شرایط اقلیمی و آب و هوایی، یک مدل هوش مصنوعی را توسعه دادیم. این مدل به ما می‌گوید انتظار می‌رود کاربر در شهری با شرایط دمایی خاص یک مقدار مشخص مصرف انرژی داشته باشد. او می‌افزاید: «هرقدر مشترک از این میزان پیش‌بینی شده، کمتر مصرف کند ازنظر ما صرفه‌جویی انجام داده است. این میزان تفاوت مصرف گاز را ما از مشترک می‌خریم و درواقع پاداش می‌گیرد. تجمیع همه صرفه‌جویی‌ها در بخش گاز در طول 3ماهه سرد سال را به شرکت ملی گاز ارائه می‌دهیم و این شرکت بعد از بررسی، به ما گواهی صرفه‌جویی می‌دهد. درنهایت هم این گواهی صرفه جویی، در بازار انرژی عرضه می‌شود و هر صنعتی که این گواهی را خریداری کند، در دوران اوج مصرف از قطعی چند روزه گاز در امان می‌ماند. این بدان معناست که پلتفرم به ما کمک می‌کند تا گاز صرفه‌جویی شده توسط مشترکان در دوران سرد سال، در دوران اوج مصرف، در اختیار صنایع قرار گیرد و تولید متوقف نشود. علاوه بر این مشترکین کم مصرف هم پاداش بگیرند.
اردکانی می‌افزاید: «در سال گذشته 70هزار کاربر حدود 4میلیون مترمکعب گاز صرفه‌جویی کرده‌اند وعلاوه بر تغییر رفتار تلاش داریم تا تجهیزات پرمصرف را هم از خانه‌ها خارج کنیم. به همین دلیل قسمتی به نام بازارچه «مهان» را در پلتفرم خود توسعه داده‌ایم تا مشترکان، بخاری‌های پرمصرف را با نمونه‌های کم مصرف جایگزین کنند. او معتقد است با چنین کاری، حدود 30 تا 40درصد و روزانه 4تا 5مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز خواهد شد. برای تشویق کاربران نیمی از بهای بخاری جدید را ما پرداخت می‌کنیم و نیم دیگر به صورت اقساط از پاداش صرفه‌جویی آنها برداشت می‌شود. به گفته اردکانی، در زمستان امسال استان‌های آذربایجان شرقی و زنجان به این طرح خواهند پیوست هرچند تلاش دارد تا این استانها را به 6 مورد برساند. این شرکت دانش‌بنیان البته برای صرفه‌جویی در مصرف برق هم با توانیر تفاهنامه‌ای امضا کرده ولی هنوز برای آب کاری انجام نداده است.

نخ طلای نانوهیبریدی

از پله‌ها که بالا می‌روی و وارد سالن نمایشگاه نانو می‌شوی، یک غرفه کوچک با رنگ‌هایی زیبا، یک فرش کوچک، یک شال و چندین نخ با رنگ‌های درخشان و زیبا بیش از همه نظرت را جلب می‌کند؛ غرفه‌ای که شلوغ‌تر از سایر غرفه‌هاست و کنجکاوی بازدیدکنندگان را بیش از بقیه قلقلک داده است. اگر تاکنون طلا را فقط در قالب سکه و زنجیر و.. می‌دیدی، حالا وقتش رسیده که طلا را در لباس هم ببینی. عماد دولتشاه محصول ارائه شده در این غرفه را تحول در صنایع با الیاف طلای هوشمند و برای اولین بار در جهان می‌داند؛ نخ‌های طلایی پلاسمونیک نانوهیبریدی که فناوری کاملاً بومی ایرانی است و یکی از مزیت‌های رقابتی در صنعت طلا و جواهر محسوب می‌شود. البته به گفته دولتشاه، فناوری این نخ‌های طلا را نه فقط در لباس و فرش که می‌توان به عنوان یک پلتفرم فناورانه، در 6صنعت به کار برد. این فناوری را می‌توان برای تولید برچسب‌های هوشمند روی محصولات کشاورزی و سامانه‌های آبیاری هوشمند یا صنایع بهداشتی و پزشکی در قالب بانداژ حامل دارو(نانوحامل‌ها) به کار گرفت. این فعال دانش‌بنیان، دیگر موارد استفاده از این فناوری را در صنایع سنگین و انرژی و تولید پوشش‌های مقاوم به ‌خوردگی یا ایجاد شیشه‌هایی برای کنترل نور و گرمای ورودی و بهینه‌سازی مصرف انرژی را در ساختمان‌ها می‌داند. به گفته دولتشاه، این فناوری برای ایجاد ساختارهای سبک وزن ماهواره‌ها و فضاپیماها در صنایع فضایی و همچنین صنایع دفاعی و امنیتی با ساخت برچسب‌های امنیتی غیرقابل جعل، کاربردی است. این فعال دانش‌بنیان باز هم سراغ پارچه تولیدی خود با ذرات طلا می‌رود و می‌گوید این شال نانو هرگز کثیف نمی‌شود و در صورت نیاز هم یک آبکشی ساده، کافی است. به گفته وی، با اینکه تنها یک ماه از معرفی محصولش می‌گذرد، تمام سرمایه به وی بازگشته و می‌داند راهی که شروع کرده کاملاً درست و نتیجه‌بخش است، حتی اگر دیواری به بلندای تحریم مقابلش کشیده شده باشد.
شبیه ساز دستیار جراحان چشم

دیدن دستگاه شبیه‌ساز جراحی چشم و دندان در نمایشگاه فر ایران، کنجکاوی بازدیدکنندگان را برمی انگیزد و یکی پس از دیگری سراغ مسئول غرفه می روند. محمدجواد رمضانی که دندانپزشک و دانش‌آموخته دانشگاه تهران است این شبیه‌ساز را تلفیق فنی مهندسی و علوم پزشکی می داند که دانشجویان پزشکی و رزیدنت‌ها به جای اینکه از همان ابتدا، مستقیم روی چشم یا دندان بیماران کار کنند، می‌توانند 12 نوع عمل جراحی را با کمک این شبیه‌سازها بارها و بارها تمرین کنند. به گفته رمضانی، درواقع  فلسفه شبیه‌سازها این است که بیمار را از چرخه آموزشی حذف می کنند و به این ترتیب دانشجو پس از کسب مهارت کافی و آمادگی لازم، به اتاق عمل و جراحی وارد می شود. او البته تأکید می‌کند که این شبیه‌سازها بافت چشم را به دقت شبیه‌سازی کرده اند تا میزان خطای پزشکان در طول جراحی بشدت کاهش یابد.
او البته به ارزآوری و خروج ارز از کشور هم اشاره می کند و می افزاید: «محصول ما فقط دو نمونه خارجی آلمانی و امریکایی دارد و تاکنون موفق شده‌ایم که 12دستگاه شبیه‌ساز به کشور چین صادر کنیم. همچنین درحال انعقاد قرارداد با هند برای فروش این دستگاه هستیم. او با اشاره به این که آلمان به عنوان اصلی‌ترین رقیب ایران، این محصول را با قیمت 250هزار دلار به فروش می رساند، می گوید: «ما این دستگاه شبیه‌ساز را که هم سخت افزار و هم نرم‌افزار آن کاملاً بومی و تولید داخل است با قیمت  120 هزار دلار می فروشیم.»

ساخت دیتاسنترهای بومی

دانش بنیان‌های حاضر در «فرّ ایران» موضوع ساخت سرور بومی را هم از نظر دور نداشتند. یکی از این فعالان، عباس غدیری است که از سال 91 مطالعه و پژوهش درباره ساخت سرور را آغاز و کار را با بخش فلزی و شاسی سرور شروع کرد. او به همراه همکارانش از سال 1400 به طور جدی در بخش الکترونیک سرور‌ها سرمایه‌گذاری کردند و موفق شدند تعداد قابل توجهی از بردهای سرورها را بومی‌سازی کنند. به گفته او، مزیت سرور بومی نسبت به محصولات خارجی این است که قطعات با هزینه کمتری قابل تعویض هستند و همچنین با توجه به پایبندی این شرکت به استانداردهای جهانی، درصورت نیاز به تعویض قطعات، مشتری با مشکل برخورد نمی‌کند. او می‌افزاید: «با بومی‌سازی و استفاده از استانداردهای جهانی، به سمت کاهش تحریم پذیری محصول خود تا بالاترین حد رفته‌ایم هرچند در بخش الکترونیک هرگز بحث صددرصد بومی نداریم همان‌طور که کشورهای بزرگ دنیا هم به عنوان مثال در بخش «سی پی یو» یا «رم» از دیگران استفاده می‌کنند.غدیری البته از ورود سرورهای قاچاق به کشور گلایه مند است و می‌گوید ما در بازار با آنها نمی‌توانیم رقابت کنیم. او البته نگرانی‌هایی هم بابت امنیت سایبری این دیتاسنترهای قاچاق دارد و می‌گوید جنگ 12روزه باید ذهن خریداران را بازتر کند تا سراغ این سرورها که احتمال دستکاری در آنها وجود دارد، نروند.

اقتدار در میادین نفتی

در نمایشگاه فرّ ایران سازه‌های صنعتی و لوله‌های نفتی بسیاری دیده می‌شد که هریک داستانی داشتند.
محمدمهدی ساعتچی عضو هیأت مدیره شرکت کیاسر شریف در تولید یکی از این محصولات دانش‌بنیان نقش داشته است. او این محصول دانش‌بنیان را پلاگ منبسط شونده می‌داند که برای تعمیرات چاه‌های نفتی، افزایش تولید نفت و احیای چاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. محصول این شرکت دانش‌بنیان باعث شده تا تعمیرات چاه‌های نفتی را که پیش از این چندین ماه طول می‌کشید و لاجرم تولید مختل می‌شد به نصف روز و با هزینه‌ای بسیار کمتر برساند. ساعتچی می‌افزاید: «پیش از این برای تعمیرات، مجبور بودند دکل روی چاه ببرند و اصطلاحاً چاه نفت را بکشند که آسیب زیادی به تولید چاه نفتی می‌زد اما حالا ابزار ما که بر اساس شرایط چاه‌های نفتی کشور بومی‌سازی شده، این مشکلات را حل کرده است. این ابزار که درست مانند یک شلنگ فلزی بزرگ است با ورود به چاه نفتی تا 3 برابر منبسط می‌شود و بین چاه و محیط بیرون، سدی ایجاد می‌شود و تعمیرات انجام می‌گیرد.
به گفته او همچنین این محصول دانش‌بنیان از اختلاط آب با نفت در چاه‌ها جلوگیری می‌کند تا دردسرها کمتر شود.ساعتچی می‌گوید: «تنها آمریکاست که این فناوری را با انبساط سه برابری دارد. ما موفق به صرفه‌جویی ارزی 5میلیون دلاری شده‌ایم و محصول ما تاکنون با توجه به بومی سازی، بیش از 100 عملیات موفق داشته است.»

دیگر نگران کبد چرب نباشید

سینا داستانی از کمپانی روشا هم یکی دیگر از دغدغه‌مندهای سلامت مردم ایران است. او که به همراه همکارانش موفق شده پس از کمپانی اصلی، دومین تولیدکننده دارویی برای کبد چرب باشد، می گوید: «تنها یک سال پس از کمپانی اصلی، موفق به تولید و ارائه این دارو در بازار شده‌ایم. دارو به طور کامل بومی‌سازی شده و توسط اساتید کبد و گوارش برای برخی از بیماران کبد چرب قابل استفاده است.»
طبق مطالعات، 30درصد جمعیت به کبد چرب مبتلا هستند و تنها افراد دارای فیبروز کبدی، بعد از پایش و طی مراحل مختلف، کاندیدای استفاده از داروی ما خواهند شد. داستانی می افزاید: «در مدت کوتاهی که از ارائه دارو به بازار می گذرد، نتیجه بسیار درخشان بوده و پزشکان معتقدند بیمارانی که درجاتی از فیبروز F2 و F3 دارند می توانند با مصرف 6ماه تا یک سال دارو و مدیریت لایف‌استایل و ورزش به فیبروز F0 برسند تا شاهد ابتلای آنان به سیروز و پیوند کبد نباشیم.»

مرهمی بر زخم بیماران

با گشتی در نمایشگاه به این نتیجه می‌رسی که جوانان فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه سلامت هم بیکار ننشسته‌اند و به دنبال ساخت داروهای بومی، از داروهای ضدسرطان گرفته تا کبد و زیبایی هستند. یکی از این افراد دغدغه مند، خشایار هماوندی مدیرتولید داروی شرکت روناژن است که به همراه دوستانش، دارویی برای بیماران مبتلا به تحلیل عضلانی(SMA) تولید کرده است. درحال حاضر تنها سوئیس چنین دارویی تولید می کند و حالا ایران در جایگاه دوم ایستاده است. تلنگر ساخت این دارو برای او در یک سفر و دیدن رنج این بیماران زده شد.هماوندی می‌گوید: «از مرداد 1401 همراه با اعضای تیم، شروع به کار تحقیقاتی کردیم و با وجود چالش‌های بسیار، ماده مؤثره را خودمان تولید و درنهایت هم فرآیند فرمولاسیون را انجام دادیم و درنهایت هم این محصول از سال 1403 به بازار ارائه شد.» وی با اشاره به هزینه بالای درمان این بیماری که هرکسی از پس آن بر نمی‌آید، می‌افزاید: «هر بیمار باید 3شیشه از این دارو را در ماه استفاده کند که هر شیشه بهایی حدود 7900 پوند یعنی حدود یک میلیارد و 260 میلیارد تومان دارد بنابراین هزینه درمان با این بیماری، ماهانه بالای 3میلیارد تومان است.»  اما حالابه گفته او، هر شیشه این داروی ایرانی با بهای 20 میلیون تومان به فروش می‌رسد که البته 70 درصد آن را بیمه تقبل می‌کند. هماوندی البته اشاره می‌کند که با توجه به تعداد کم این بیماران(حدود 1500 نفر) بسیاری، تولید آن را اقتصادی نمی‌دانند ولی ما معتقدیم که همراه با موضوع بازار مصرف و بیزینس، نگاه معنوی هم باید به موضوع داشت. او با اشاره به اینکه سوئیس سالانه یک میلیارد و 500 میلیون یورو از این دارو فروش داشته، می‌گوید: «ما هم در حال تلاش هستیم تا علاوه بر جلوگیری از خروج ارز، ارزآوری هم داشته باشیم.»