محمد حسین مظفری
روزنامه نگار و کارشناس رسانه

در میان آیتم های رسانه و تولیدات آن، هنوز «اخبار« یا «بخش خبری» شبکه های تلویزیونی، جذابیت و مخاطب خود را از دست نداده و با وجود گسترش رسانه های نوین شبکه های اجتماعی همچنان تماشای اخبار جزو عادات روزانه بسیاری از مردم است. در واقع برخلاف تصور کلیشه ای، این فقط پدرها نیستند که پای اخبار می‌نشینند که اغلب افراد لحظه به لحظه اخبار را دنبال می‌کنند چه در فضای مجازی و چه از طریق خبرگزاری‌ها و البته تلویزیون. فارغ از این اما یکی از مهم‌ترین کارکردهای تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی همین خبرپراکنی و خبرخوانی است. لذت شنیدن اخبار بدون شک کمتر از تماشای فیلم و سریال نیست به‌ویژه زمانی که مخاطب، اخبار مرتبط با موقعیت شغلی و تحصیلی خود را دنبال می‌کند یا یک اتفاق مهم سیاسی ـ اجتماعی که به منافع عموم مردم ارتباط دارد یا زمانی که مثلاً یک افتخار ملی در حوزه ورزش، فرهنگ و سیاست نصیب کشور ما می‌شود، اخبار تلویزیون جذابیت بیشتری پیدا می‌کند و مخاطبان آن افزایش می‌یابد. مخاطبان اخبار را می‌توان به چند گروه و دسته تقسیم کرد: بخشی از مخاطبان که صاحب مسئولیت و تعهد در یکی از پست‌های مدیریتی کشور هستند به‌ویژه سیاستمداران و دیپلمات‌ها که یکی از برنامه‌های روزانه آنها پیگیری اخبار و رخدادهای داخلی و خارجی است. این دسته از مخاطبان چه بسا خود منبع خبر بوده و بسیاری از اخبار تولید شده به حوزه مدیریتی آنها مربوط می‌شود. از نگاهی دیگر می‌توان این افراد و اشخاص تحصیلکرده را جزو مخاطبان خاص و نخبه‌ای دانست که با خودآگاهی بیشتری به شنیدن اخبار می‌نشینند. گروه دیگری که شاید طیف بیشتری از مخاطبان اخبار را شامل شوند، افرادی هستند که بیشتر آنها را کارمندان دولت و بازاریان تشکیل می‌دهند که بیش از هر برنامه دیگری به تماشای اخبار علاقه دارند.
اگر بخواهیم جنسیت را معیار این تقسیم بندی قرار دهیم معمولاً مردان بیش از زنان به شنیدن اخبار گرایش دارند و زنان بیشتر ترجیح می‌دهند فیلم و سریال‌های تلویزیونی و برنامه‌های آموزشی را تماشا کنند؛ البته این یک قاعده کلی نیست و هستند خانم‌های خانه‌داری که به اخبارهم علاقه دارند، اما تجربه نشان داده است که زنان شاغل به‌ویژه زنان کارمند، بیشتر مخاطب بخش‌های خبری هستند تا مثلاً دختران جوان یا زنان خانه‌دار. قطعاً پخش خبر درباره حقوق کارمندان، تعطیلات مناسبتی یا تسهیلاتی که دولت برای کارمندان خود قائل است برای یک زن کارمند جذابیت بیشتری دارد تا یک زن خانه‌دار. واقعیت این است که مخاطبان اخبار را نمی‌توان بر اساس ساختار کلی بخش خبری تقسیم‌بندی کرد و در اینجا نوع خبر و محتوا و مضمون آن است که مخاطبان این بخش را شکل می‌دهد. مثلاً جوانان به‌خصوص پسران به اخبار ورزشی و هنری و فرهنگی علاقه بیشتری دارند یا بازاریان به اخبار مربوط به قیمت سکه و طلا یا فراز و نشیب بورس یا آخرین قوانین چک، سفته و قیمت و سهمیه بنزین. دانش‌آموزان هم به اخبار مرتبط به مدارس، تغییر کتاب‌های درسی یا اخبار مربوط به کنکور و آزمون سراسری و مانند آن. در این تقسیم‌بندی می‌توان عوامل و متغیرهای دیگری را هم اضافه کرد، مثلاً قومیت و‌ نژاد یک عامل پس‌زمینه‌ای و مؤثر است که موجب می‌شود، مثلاً فردی از استان شیراز از شنیدن اخبار مربوط به استان و شهر خود بیشتر لذت ببرد و آن را دنبال کند. به عبارت دیگر، اخبار را با توجه به دامنه درگیری و مرتبط بودن آن با اقشار مختلف اجتماعی می‌توان به انواع و اقسام مختلفی تقسیم کرد. مثلاً اخبار مربوط به سهام عدالت و سهمیه‌بندی یارانه‌ها که به مسائل و منافع عمومی جامعه وابسته هستند، همواره مخاطبان زیادی دارد و تفسیر این جنس اخبار نه فقط در بخش گزارش خبری یا تفسیر خبر که در محافل خانوادگی و اماکن عمومی هم گسترش می‌یابد و بازتفسیر و بازتولید می‌شود. به همین دلیل کسانی که شغل آنها به گونه‌ای است که با عموم مردم و در واقع افکارعمومی سروکار دارند بیشتر شنونده اخبار هستند. مثلاً توجه کنید به رانندگان تاکسی که اکثر اوقات رادیوی خودروی آنها روشن است و از این موج به آن موج می‌روند تا بتوانند جدیدترین اخبار را رصد کنند. یکی از اصطلاحاتی که از قدیم بزرگ‌ترهای ما درباره رادیو و تلویزیون به کار می‌بردند این بود که «اخبار را گوش کنیم، ببینیم دنیا دست کیست؟» تمایل به دیدن و شنیدن اخبار صرفاً به دلیل نوع رخدادها، حوادث و جذابیت‌های خبری آن نیست؛ پیگیری اخبار از حیث روان‌شناختی به نوعی احساس خودآگاهی به مخاطب می‌دهد که در عین لذت‌بخش بودن، اقناع‌کننده هم هست. نظام طبقاتی مخاطبان را هم باید در این جریان‌شناسی لحاظ کرد. مثلاً برای طبقات کم‌درآمد و فقیر اخبار مربوط به سهمیه‌بندی بنزین یا نوسان قیمت خودرو چندان جذاب نیست، ولی از سوی دیگر اخبار مربوط به اجاره‌بهای خانه یا اعلام بن خواربار و... اهمیت زیادی دارد. در واقع اخبار متناسب با نوع مخاطب و خاستگاه طبقاتی و اجتماعی او ارزشگذاری می‌شود و هر مخاطبی اخبار مرتبط با زندگی خود را دنبال می‌کند.
خبر همچون یک سریال یا فیلم سینمایی صرفاً برای تأمین سرگرمی و اغنای اوقات فراغت نیست، بلکه به شکل مستقیم و غیرمستقیم با زندگی روزمره و آتی کل مخاطبان خود ارتباط دارد، لذا گزافه نیست اگر بگوییم هیچ برنامه تلویزیونی به اندازه اخبار، مخاطب ندارد اما این گزاره یک قاعده دارد و آن اعتماد به رسانه است. در واقع میزان مخاطب اخبار به میزان اعتماد آنها به خود رسانه ربط دارد و این اعتماد سازی در جهان رسانه ای امروز با تکثر  رسانه های مجازی و آنلاین  و رقابتی که بین آنها وجود دارد دشوارتر از گذشته است. با این حال همه شواهد نشان می دهد که هنوز خبر نمرده و جهان خبر برای مردم جذابیت بالایی دارد.  وقتی خبر هنوز مهم است، توجه به روایتگری در خبر را نباید دست کم گرفت.

برش

نهایت همه چیز مخاطب است
 اگرچه رسانه‌ها و تهیه‌کنندگان و گویندگان اخبار با استفاده از تمهیدات و تکنیک‌های خبری برخی از رویدادها را برجسته‌تر و پررنگ‌تر می‌کنند تا توجه مخاطب را به این اخبار بیشتر کنند، اما در نهایت دروازه‌بان اصلی اخبار مخاطبانی هستند که به برخی از اخبار توجه بیشتری نشان می‌دهند و ارزش آنها را بیشتر می‌کنند؛ البته بخشی از ارزش خبر به تأثیرات اجتماعی و دامنه آن برمی‌گردد و اینکه یک خبر چند درصد از افراد جامعه را دربرگرفته و شامل می‌شود. در این میان برخی اخبار مثل اخبار آب و هوا یا تعطیلات رسمی، همیشه و برای همه واجد اهمیت و جذابیت است.اساساً اخبار به این خاطر اهمیت دارد که مردم بسیاری از برنامه‌های زندگی خود را با آن هماهنگ می‌کنند. کمترین مثال آن‌که از قدیم رسم بوده تنظیم ساعت شخصی با ساعت پخش اخبار باشد.