سفرای تهران در «مسکو»، «عشق آباد» و «کابل» در گفتوگو با «ایران» از دیپلماسی منطقه ای گفتند
گذار دیپلماسی از تهران به مرزها
مشهد روز گذشته میزبان دومین نشست «دیپلماسی استانی» با حضور سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و 12 سفیر جمهوری اسلامی ایران در کشورهای همسایه بود. دیپلماسی استانی مفهومی تازه در جغرافیای سیاسی ایران و تلاشی برای گشودن پنجرههای سیاست خارجی از قاب تهران به افق استانهایی است که در جوار مرزهای مشترک، روزانه نبض تجارت، فرهنگ و ارتباطات فرامرزی را در دست دارند. این سیاست نوپدید نشانهای از گذار از دیپلماسی رسمی و بوروکراتیک به دیپلماسی مشارکتی و شبکهای به شمار میآید؛ جایی که استانداران، اتاقهای بازرگانی، نخبگان محلی و حتی دانشگاهها به بازیگران مکمل وزارت امور خارجه تبدیل میشوند. مشهد در این میان جایگاهی ممتاز دارد؛ شهری که به واسطه موقعیتش در شمال شرق ایران و همجواری با افغانستان و ترکمنستان در قلب معادلات دیپلماسی همسایگی قرار گرفته است. حضور 12 سفیر از کشورهای همسایه از جمله سفیران ایران در کابل، عشقآباد، اسلامآباد، دوشنبه، آستانه و باکو در این نشست نشان میدهد که دیپلماسی استانی دیگر بخشی از واقعیت جاری سیاست خارجی کشور و تلاشی برای همافزایی سیاست ملی و تجربه محلی در جهت تقویت تجارت منطقهای و تحکیم پیوندهای فرهنگی با همسایگان است. در همین راستا سفرای تهران در کابل، مسکو و عشق آباد در گفتوگویی کوتاه با «ایران»، از ابعاد و اهمیت این رویکرد اقتصادمحور گفته اند؛ تجربهای که به باور آنان میتواند نقشه سنتی روابط خارجی ایران را بازترسیم کند و دیپلماسی را از سطح وزارتخانهها به متن زندگی مردم در مرزها پیوند زند.
الگوی توسعه متوازن مناطق
مشارکت فعال سفرا، استانداران و نمایندگان بخش خصوصی، مفهوم «دیپلماسی اقتصادی» را از سطح شعار به عرصه اجرا کشانده است. وحید جلالزاده، رئیس ستاد دیپلماسی استانی در گفتوگویی کوتاه با «ایران» با اشاره به صدور ۱۱ میلیارد دلار مجوز سرمایهگذاری در نیمه نخست سال جاری و فعالیت بیش از 20 بازارچه مرزی در استانهای مرزی کشور بر جایگاه این الگو در توسعه متوازن مناطق تأکید کرد.
او همچنین این سیاست را بهعنوان چهارچوبی برای تبدیل چالشهای تاریخی و ساختاری به فرصتهای مستمر توسعه و همکاری منطقهای خواند و در توضیح بیشتر افزود: «دیپلماسی استانی یک سازوکار برای مدیریت هوشمندانه و پویای قدرت در روابط منطقهای و تحقق اهداف توسعهای پایدار به شمار میآید.»
گشایش متقابل اقتصادی تهران- کابل
افغانستان در معادلات «دیپلماسی استانی» ایران نقشی کلیدی و تعیینکننده دارد، زیرا پیوندهای تاریخی، فرهنگی و اقتصادی دو کشور فراتر از مناسبات صرفاً دولتی جریان دارد و همواره زیربنای تعاملات منطقهای بوده است. استانهای شرقی ایران بهویژه خراسان رضوی و جنوبی بهعنوان دروازههای اصلی ارتباط با افغانستان، نقش مؤثری در مدیریت تجارت مرزی، ترانزیت، انرژی و جریانهای مهاجرت ایفا میکنند و ظرفیتهای قابل توجهی برای توسعه همکاریهای فرامرزی فراهم میآورند. در چهارچوب دیپلماسی استانی، این پیوندها امکان عبور از سطح مبادلات محدود مرزی و ورود به حوزههای ساختاری گستردهتر شامل توسعه زیرساختها، آموزش و بازارهای مشترک را پیدا میکنند.
علیرضا بیگدلی، نماینده جمهوری اسلامی ایران در افغانستان در گفتوگو با «ایران» میگوید: «افغانستان کشور همسایه ماست و سیاست همسایگی را بهعنوان یکی از ارکان محوری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دنبال میکنیم. خوشبختانه امروز بیش از هر زمان دیگری به این سیاست توجه میشود.» بیگدلی هدف از این سیاست را دستیابی به گشایش متقابل میداند؛ گشایشی که بر مبنای منافع مشترک طراحی شده و به کشورهای همسایه از جمله افغانستان امکان بهرهمندی واقعی از تعامل با ایران را میدهد و در عین حال، تهران میتواند اهداف توسعهای و اقتصادی خود را در قالب همکاریهای منطقهای تحقق بخشد. او ثبات در افغانستان را ضرورتی برای امنیت و توسعه پایدار منطقهای ارزیابی میکند و تأکید دارد که ایران با درک این ضرورت، تمام توان خود را برای حمایت از روند صلح، بازسازی اقتصادی و گسترش همکاریهای متقابل به کار گرفته است. بیگدلی با اشاره به مسیر تازه روابط تهران–کابل میافزاید: «کاهش تنشهای امنیتی و مرزی و تلاش برای حل موانع موجود هماکنون در دستور کار است. سال گذشته صادرات ایران به افغانستان بیش از ۳ میلیارد دلار و صادرات افغانستان به ایران حدود ۶۰ میلیون دلار بود. هرچند این تراز ظاهراً ناتراز به نظر میرسد، اما باید جریانهای مالی اتباع افغان مقیم ایران را نیز در نظر گرفت که بخش قابل توجهی از درآمد خود را به کشورشان منتقل میکنند.» او همچنین تأکید میکند که جمهوری اسلامی ایران مایل است در حوزههایی مانند کشاورزی، دامپروری و معدن از ظرفیتهای افغانستان بهره گیرد؛ بهویژه در تأمین گوشت، پنبه و مواد معدنی که زنجیره تولید آنها در دو سوی مرز تکمیل میشود، همکاریهایی که میتواند به سرمایهگذاری مشترک، اشتغالزایی و رشد پایدار در هر دو کشور منجر شود.
نقش راهبردی روسیه در تکمیل نیازهای منطقهای
استانهای شمالی کشور نیز با توجه به مرزهای گسترده و دسترسی به کریدورهای ترانزیتی حیاتی نقش واسطهای در تسهیل مبادلات کالا و انرژی دارند و بستری برای تقویت لجستیک، ترانزیت و جریان سرمایه فراهم میآورند. در همین راستا روسیه نیز در چهارچوب دیپلماسی استانی ایران، نقشی کاملاً راهبردی و تعیینکننده دارد؛ زیرا علاوه بر همسایگی شمالی، ظرفیتهای عظیم اقتصادی، انرژی و ترانزیتی این کشور میتواند بهطور مستقیم و مؤثر مکمل نیازهای منطقهای و توسعهای ایران باشد. کاظم جلالی، سفیر تهران در روسیه درباره اهمیت تقویت مبادلات اقتصادی با این کشور به «ایران» میگوید: «از آنجا که خود روسیه نیز در شرایط تحریمی قرار دارد، طبیعتاً نیازمند واردات کالا از کشورهای مختلف است و در این میان، جمهوری اسلامی ایران میتواند از دو منظر از این فرصت بهرهمند شود.» به گفته جلالی، روسیه کشوری با اقتصادی وارداتمحور است و بر اساس آخرین آمار رسمی که مربوط به سال ۲۰۲۱ میباشد، حجم واردات این کشور بالغ بر ۲۹۷ میلیارد دلار بوده است. او می افزاید: «اگر ایران بتواند تنها ۱۰ درصد از این بازار را به خود اختصاص دهد، میتواند حدود ۳۰ میلیارد دلار صادرات به روسیه داشته باشد. هرچند در حال حاضر سطح روابط اقتصادی میان ایران و روسیه هنوز به حد مطلوب نرسیده است اما با بهرهگیری از فرصتهای موجود، امکان افزایش تدریجی این رقم فراهم خواهد شد.»
ترکمنستان
نقطه کانونی در شمال شرق
ترکمنستان نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی خود در شمال شرق ایران، نقش مهمی در معادلات دیپلماسی استانی ایفا میکند، زیرا مرز طولانی مشترک و دسترسی به مسیرهای ترانزیتی و منابع انرژی، این کشور را به نقطه کانونی تعاملات اقتصادی و امنیتی منطقهای بدل کرده است. علی مجتبی روزبهانی، سفیر ایران در «عشقآباد» در گفتوگو با «ایران» روابط دو کشور رو به گسترش میخواند و میگوید: «چهار گذرگاه مرزی فعال میان ایران و ترکمنستان، ظرفیت استثنایی و کمنظیری را برای توسعه همکاریهای اقتصادی فراهم آورده است. زیرساختهای مستحکم این گذرگاهها، امکان تبادل کالا، ترانزیت و توسعه بازارهای مشترک را فراهم کرده و زمینهساز رشد و تعمیق روابط اقتصادی شده است.» روزبهانی به پیشینه دیپلماسی استانی اشاره میکند و میگوید: «سه استان همجوار ایران با سه استان مرزی ترکمنستان ارتباطات مستقیم برقرار کرده و برنامههای همکاری متقابل را دنبال میکنند؛ دیدارهای منظم میان استانداران، بازدیدهای متقابل و برگزاری نمایشگاههای استانی، همگی نشان دهنده پیشرفت ملموس در این مسیر است.» سفیر ایران نشستهای تخصصی را ضروری خواند تا فعالان اقتصادی به ویژه در استانهای مرزی، فرصت بیان دیدگاهها و ارائه توانمندیهای خود را بیابند. او در توضیح بیشتر میافزاید: «ترکمنستان یکی از بازارهای پرتقاضای کالاها و تولیدات ایرانی است و هدفگذاری ما برای سه سال آینده، رسیدن به حجم 3 میلیارد دلار تجارت دوجانبه است که بخش عمده آن باید توسط بخش خصوصی محقق شود.»
