محمدرضا عزیزی
دبیر گروه ایران‌زمین

 
کلیدواژه دومین نشست منطقه‌ای دیپلماسی استان‌های شمال شرقی کشور «اعتماد به بخش خصوصی است» اعتمادی که سال‌ها زیر نگاه تمرکزگرایانه، تصمیم‌گیری از مرکز پایتخت و قوانین و مقررات دست و پاگیر گم شده است. حالا اما همه از تصمیم‌گیری‌ها و تقنین‌های بالا دستی خسته شده‌اند، از قوانین دست و پاگیری که تبدیل به سرعت‌گیر بازرگانان و تولیدکنندگان شده، خسته شده‌اند. در این شرایط که تحریم‌ها تشدید شده است، دولت و بخش خصوصی به این نتیجه رسیده است که مقررات غیرضروری که دیواری بر دیوار دیپلماسی اقتصادی و بازرگانی و تجارت افزوده‌اند، اکنون علیه همه عمل می‌کند؛ هم علیه دولت، هم علیه بخش خصوصی.
البته در این آب گل‌آلود، آن که سود می‌بردند، سازمان پنهان قاچاق است. در آش شلم شوربای قوانین متناقض، سازمان قاچاق همیشه آویزی پیدا می‌کند تا با آن به حیات خود ادامه دهد. شهر مشهد در زیر ‌هاله‌ای از دود و ذرات ریزگردی که حاصل طبیعت همسایگی با ترکمنستان در شرایط تغییر اقلیم است، از دیروز تا امروز میزبان دومین نشست منطقه‌ای دیپلماسی استانی است. برای اولین بار در نشستی که مسئولین دولتی و سفرای کشور ایران در منطقه حضور دارند، صحنه‌گردانان اصلی این نشست اعضای اتاق بازرگانی استان‌های خراسان رضوی، جنوبی و شمالی و اعضای اتاق پایتخت هستند.
مدیریت پنل‌ها و میزهای تخصصی این نشست به بخش خصوصی و اتاق بازرگانی سپرده شده است تا به گفته غلامحسین مظفری استاندار خراسان رضوی، حامل این پیام باشد که بخش خصوصی باید اختیار داشته باشد و امور مربوط به خود را مدیریت کند. در این میان دولت باید تسهیل‌گر بخش خصوصی باشد نه تصدی‌گر. استاندار خراسان رضوی می‌گوید فقط در فاصله زمانی یکسال از تغییر نگاه دولت به بخش خصوصی نتیجه گرفتیم. علاوه بر اینکه با وجود کاهش یک درصدی صادرات در کل کشور، در خراسان رضوی نرخ صادرات ۳۶ درصد افزایش یافت، بلکه رتبه اول بهبود شرایط کسب و کار را هم از آن خود کردیم.

کمک استان‌های کشور به سیاست خارجی ایران
«سیدعباس عراقچی»، وزیرامور خارجه در آیین افتتاحیه دومین اجلاس منطقه‌ای دیپلماسی استانی در مشهد با تأکید بر اینکه ظرفیت‌های استان‌های کشور می‌تواند به سیاست خارجی ایران کمک کند. اظهار کرد: «این رویداد، دومین همایش دیپلماسی استانی در راستای سیاست‌های جدید وزارت امور خارجه است و اعتقاد داریم استان‌ها ظرفیت‌هایی دارند که می‌تواند به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کمک کند.»
وی افزود: «سیاست خارجی امر حاکمیتی است و رویکرد آن در مرکز کشور تدوین می‌شود، اما استان‌ها می‌توانند بازوان قوی و مؤثری برای اجرای دیپلماسی عمومی در مناطق همجوار خودشان باشند.»
وزیر امور خارجه ادامه داد: «بسیاری از مشکلات ما با کشورهای همسایه از طریق امکانات استانی قابل حل و فصل است؛ بازارچه‌های مرزی، ترددهای مرزی، مبارزه با قاچاق و جذب گردشگر توسط استان ها بهتر صورت می‌گیرد.»
عراقچی بیان کرد: «مرزی که از آن کالا و مسافر عبور می‌کند، مرز صلح است و جای تردد تروریست و قاچاقچی نخواهد بود مناطق مرزی را باید با تعاملات مختلف فرهنگی، اقتصادی و سیاسی درگیر کنیم؛ استانداران و نمایندگان می‌توانند به کشورهای همسایه سفر کنند و حتی با مسئولان آنجا تفاهمنامه‌های تجاری و سیاسی امضا کنند.»
وی تصریح کرد: «پس ازبرگزاری اولین نشست دیپلماسی استانی در شیراز، مقام معظم رهبری دیداری با استانداران داشتند و نقش و اهمیت دیپلماسی استانی را یادآور شدند که برای ما هم دلگرمی بود.»
عراقچی با اشاره به فعالیتش به عنوان سفیر ایران در توکیو گفت: «در آن زمان به منظور معرفی زعفران ایران، میان یک شرکت ژاپنی و دانشگاه فردوسی مشهد ارتباط برقرار کردیم و با کمک این دانشگاه از طریق اعزام اساتید، درباره خواص زعفران و صنایع فرآوری و تبدیلی آن سمینارهایی برگزارکردیم.»

بایدتصویر امن ایران را برجسته کنیم
«سید رضا صالحی امیری»، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در این مراسم گفت: «هدف ما مقابله با پروژه ایران‌هراسی است که برخی رسانه‌های غربی دنبال می‌کنند. ما باید با قدرت و هماهنگی تصویر ایران واقعی، فرهنگی و تمدنی را به جهانیان نشان دهیم. این هدف با همکاری وزارت خارجه، رسانه ملی و سایر بخش‌های کشور بویژه در راستای استفاده از چهره‌های تأثیرگذارخارجی می‌تواند محقق شود.»
وی با اشاره به اهمیت 2 استراتژی کلیدی جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با چالش‌های جهانی گفت: «نظام در شرایط مختلف 2 رویکرد را انتخاب کرده است، یک سنگر مقاومت در برابر زیاده‌خواهی‌های دشمن و در کنار آن استراتژی مذاکره برای تأمین منافع ملی. این رویکردها باید به درستی درکو مورد حمایت قرار گیرد. »
این مقام مسئول افزود: «مهم‌ترین نیاز امروز جامعه ایران، امیدآفرینی است. باید در این شرایط به مردم امید بدهیم و تلاش کنیم تا دشمنان را با امید بی‌نتیجه کنیم. همایش‌هایی مانند این باید به مردم نشان دهد که مسئولان در تلاش برای حل مسائل معیشتی و اقتصادی آنها هستند.»
صالحی امیری در ادامه به وضعیت صنعت گردشگری کشور پرداخت و اظهار کرد: «در سال ۱۴۰۲ بیش از ۶ میلیون گردشگر به ایران وارد شدند و در سال۱۴۰۳ این رقم به ۷ میلیون و ۳۹۹ هزار نفر رسید. هدفگذاری ما برای امسال ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار گردشگر است.»
وی به نیازهای زیرساختی کشور در حوزه گردشگری اشاره کرد و گفت: «یکی از مطالبات مهم ما از این همایش، توجه به زیرساخت‌ها است. بر اساس تکالیفی که در برنامه هفتم مجلس مشخص شده است، مابه ۱۵ میلیون گردشگر و ایجاد ۱۰۰ هزار شغل در سال نیاز داریم. اما این هدف بدون توسعه زیرساخت‌ها ممکن نیست. ظرفیت فعلی زیرساخت‌های کشور پاسخگوی جذب ۱۵ میلیون گردشگر نیست و به همین دلیل نیازمندسرمایه‌گذاری جدی در این بخش هستیم.»
 
پاسخ دولت به ظرفیت استان‌ها
به گفته معاون کنسولی، مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه، طرح موضوع دیپلماسی استانی در حقیقت پاسخی به توانمندی و ظرفیت‌های استان‌ها به ویژه مناطق مرزی در حوزه اقتصاد و تعاملات دوجانبه با کشورهای همسایه است.
وحید جلال‌زاده در حاشیه دومین نشست دیپلماسی استانی در مشهد افزود: «هر توافق تجاری یا دیپلماتیکی که با کشورهای همسایه انجام شود، باید در پهنه استان‌های مرزی از جمله در ترددهای تجاری، مرزی و تعاملات ترانزیتی انجام شود.»
وی گفت: «تقریباً موضوع دیپلماسی استانی در دولت‌های گذشته میز مهم و مطرحی بود و برخی به آن توجه داشتند اما با عنایت به توصیه رهبر معظم انقلاب به توسعه تعاملات با همسایگان و توجه رئیس جمهوری در این دولت به تعاملات استانی، وزارت خارجه دیپلماسی استانی را در دستور کار قرار داده است.»
معاون وزیر امور خارجه بیان کرد: «در راستای تقویت تعاملات استان‌های مرزی با همسایگان با تصویب هیأت دولت مقرر شد استانداران مرزی به عنوان جانشین در کمیسیون‌های همکاری مشترک دوجانبه با کشورهای هم‌مرز منصوب شوند.»
جلال‌زاده با بیان اینکه بخش خصوصی خراسان رضوی در حوزه تعاملات تجاری گام‌های خوبی برداشته است، افزود: «این وزارتخانه به دنبال نظام‌مند کردن دفاتر وزارت خارجه در استان‌ها برای ارائه خدمات بهتر و رونق تعاملات دوجانبه اقتصادی با کشورهای همجوار است.»
 
فرصت ویژه برای تجارت با روسیه
سفیر ایران در روسیه هم خبر خوبی برای تجار ایرانی فعال در روسیه داشت: «۸۷ درصد تجارت کشورمان با روسیه از تعرفه‌های تجاری دوجانبه خارج شده و پیشنهاد می‌شود استان‌ها به‌ویژه خراسان از این ظرفیت استفاده کنند.» «کاظم جلالی» افزود: «خراسان بزرگ می‌تواند نقش بسیار مؤثری در ارتباط با همسایگان و همچنین روسیه داشته باشد.»
جلالی به روند رو به رشد تبادلات تجاری میان ۲ کشور اشاره کرد و گفت: «در حالی که در سال ۲۰۲۳ میزان تبادلات تجاری ۲ کشور ۶۵۰ میلیون دلار بود، این رقم در سال میلادی گذشته به یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار افرایش یافت.»
وی پیش‌بینی کرد: تا پایان سال ۲۰۲۵ این رقم با تداوم رشد به سه میلیارد دلار برسد. سفیر ایران در روسیه به موافقت‌نامه تجارت آزاد بین ایران و کشورهای اوراسیا از جمله روسیه اشاره کرد و افزود: «این موافقت‌نامه در گذشته تصویب و اجرایی شده و استان‌هایی که ظرفیت بالای اقتصادی دارند، می‌توانند در قالب این موافقت‌نامه صادرات خود را به روسیه افزایش دهند.»
 
ظرفیت دیپلماسی اقتصادی
سفرای جمهوری اسلامی
«کاظم شیردل»، رئیس هیأت مدیره اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی نیز با تأکید بر اینکه دومین همایش منطقه‌ای دیپلماسی اقتصادی، فرصتی منحصر به‌فرد برای بررسی چالش‌ها، فرصت‌ها و بهبود زیرساخت‌های اقتصادی استان‌های خراسان است، اظهار کرد: «فعال‌تر شدن برنامه‌های اقتصادی و بهره‌گیری از تجربیات سفرای خارجی یکی از اهداف اصلی این نشست است.»
رئیس هیأت مدیره اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی خاطرنشان کرد: «همایش دیپلماسی استانی و پنل‌های تخصصی آن، موضوعات اصلی و زیرساخت‌های اقتصادی استان و کشور را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و زمینه را برای برنامه‌ریزی دقیق و کاربردی در حوزه تجارت و توسعه اقتصادی استان فراهم می‌کند.»
 
ضرورت حضور قوی
در بازارهای همسایه
«غلامرضا نازپرور» رئیس خانه معدن خراسان رضوی گفت: «آمریکا و بخشی از بلوک غرب با به‌کارگیری مکانیسم‌هایی مانند «اسنپ‌بک» درصدد منزوی کردن و تضعیف اقتصاد ایران هستند اما می‌توان با تدابیر راه‌گشا و برنامه‌ریزی مدبرانه این توطئه را خنثی کرد.»
نازپرور بر ضرورت حضور فعال و پرقدرت ایران در عرصه بین‌المللی تأکید و اضافه کرد: «رفتار کشورهای غربی را باید با تقویت مناسبات تجاری و دیپلماتیک منطقه‌ای بی‌اثر کرد.» رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی خراسان رضوی افزود: «حضور قوی در بازارهای همسایه و توسعه دیپلماسی اقتصادی استانی می‌تواند جایگاه ایران را در تجارت منطقه‌ای تثبیت و دست‌اندازی‌های بیرونی را بی‌اثر کند.»
وی ادامه داد: «تنوع کالاها و محصولات صادراتی ایران می‌تواند دیوارهای تحریم و ممانعت از ارزآوری را فرو بریزد.  در واقع حضور قوی در بازارهای همسایه و توسعه دیپلماسی اقتصادی استانی می‌تواند جایگاه ایران را در تجارت منطقه‌ای تثبیت و دست‌اندازی‌های بیرونی را بی‌اثر کند.»
وی همچنین به ظرفیت‌های معدنی استان اشاره کرد و گفت: «خراسان رضوی از بضاعت قابل ‌توجهی در حوزه صنایع معدنی برخوردار است و محصولات استخراجی استان مورد تقاضای بازارهای منطقه‌ای هستند. تنوع کالاها و محصولات صادراتی ایران می‌تواند دیوارهای تحریم و ممانعت از ارزآوری را فرو بریزد.»
رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی خراسان رضوی اظهار کرد: «طراحی سازوکارهایی مانند توسعه زنجیره ارزش، فرآوری داخلی و ایجاد کانال‌های تجاری با کشورهای همسایه از اقدامات پیشنهادی در این خصوص است.»
نازپرور با تأکید بر ضرورت هم‌افزایی بخش خصوصی، نهادهای استانی و دستگاه‌های دولتی اضافه کرد: «با تلاش و برنامه‌ریزی هماهنگ، نقشه غرب برای تضعیف اقتصاد ایران را درهم می‌شکنیم.»
وی در پایان از فعالان اقتصادی خواست تا طرح‌ها و ظرفیت‌های صادراتی استان را در قالب طرح‌های مشترک و قابل اجرا در میز نشست‌های دیپلماسی استانی ارائه کنند تا مسیرهای عملی مقابله با اثرات تحریم هموار شود. 

قالیباف: استان‌ها بایداز حاشیه تصمیم‌سازی به متن سیاست‌گذاری بیایند
«محمدباقر قالیباف»، رئیس مجلس شورای اسلامی هم در این نشست اظهار کرد: «‌حضور ما در مشهد مقدس، تداوم اندیشه‌ای است که از شیراز آغاز شد؛ اندیشه‌ای برای بیرون آوردن سیاست خارجی از حصار پایتخت و جاری ساختن آن در متن زندگی مردم. در اصل استان‌ها باید از حاشیه تصمیم‌سازی به متن سیاست‌گذاری بیایند.»
وی با تأکید بر اینکه با همکاری وزارت امور خارجه و استانداران و بخش خصوصی می‌توان دیپلماسی کشور را از تمرکز به تعامل و از تشریفات به پویایی رساند ادامه داد: «حکمرانی موفق حکمرانی‌ای است که بتواند منابع خود را به ارزش تبدیل کند و ثبات درونی و نقطه اثر بیرونی بسازد. ایران می‌تواند در همراستایی با چین و روسیه، محور تقابل با یکجانبه‌گرایی آمریکا باشد؛ملت‌ها دیگر زیر بار انحصار آمریکا نمی‌روند.»
وی با بیان اینکه مجلس شورای اسلامی تحولات نشست شیراز را با دقت دنبال کرد و بر این نکته تأکید داشت که استان‌ها باید از حاشیه تصمیم‌سازی به متن سیاست‌گذاری وارد شوند، افزود: «در مباحث مطرح‌شده در آن نشست روشن شد که با همکاری وزارت امور خارجه، استانداران و بخش خصوصی می‌تواند دیپلماسی کشور را از تمرکز به تعامل و از تشریفات به پویایی رساند.»
قالیباف با بیان اینکه دیپلماسی استانی چهره میدانی حکمرانی مولد و نمود عملی پارادیپلماسی ملی است گفت: «این به‌معنای ورود هدفمند و هماهنگ استان‌ها به تعاملات خارجی در چهارچوب سیاست کلان کشور است. در واقع در این الگو، طراحی راهبردها در مرکز انجام می‌شود، اما استانداران و فعالان اقتصادی با شناخت میدانی و ارتباط مستقیم با واقعیت‌های مرزی، قطعات منافع ملی را درجای درست خود قرار می‌دهند.»
رئیس مجلس با بیان اینکه هدف از دیپلماسی استانی، تبدیل چالش‌های مرزی به فرصت، تقویت پیوند ملی و ایجاد امنیت پایدار در مناطق مرزی است، تصریح کرد: «‌سیاست خارجی ایران، به‌واسطه موقعیت ژئوپلیتیکی خود، باید در دو سطح ملی و فروملی عمل کند: سطح ملی برای جهت‌گیری‌های کلان و سطح استانی برای اجرای میدانی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های محلی، هماهنگی هوشمند میان این دو سطح، سیاست خارجی را از واکنش‌محوری به ابتکار و اثرگذاری فعال تبدیل می‌کند.»
وی با بیان اینکه دیپلماسی استانی، نه صرفاً برنامه‌ای توسعه‌ای بلکه بخشی از سیاست خارجی ملی است، گفت: «سیاست خارجی آینده باید بر پایه نقشه ظرفیت‌های استانی شکل گیرد. دیپلماسی استانی به‌معنای‌گذار از تمرکزگرایی به هم‌افزایی ملی است؛هر استان بخشی از راهبرد کلان کشور محسوب می‌شود.»

امکان رقابت با تمرکززدایی
استاندار خراسان‌رضوی از رشد ۳۶ درصدی صادرات استان در نیمه اول سال جاری خبر داد و تأکید کرد: «این موفقیت نتیجه دیپلماسی استانی، افزایش اختیارات مناطق و همکاری همه‌جانبه بخش خصوصی و دولت است.»
«غلامحسین مظفری» در حاشیه همایش منطقه‌ای دیپلماسی استانی افزود: «حضور مقام‌های ارشد کشوری و حوزه اقتصاد، همراهی وزارت امور خارجه و استانداری، دیپلماسی اقتصادی را به مقوله‌ای مهم و اساسی تبدیل کرده است.»
استاندار با تأکید بر ضرورت استفاده از همه ظرفیت‌ها برای بهبود شاخص‌های اقتصادی گفت: «برای موفقیت باید از امکانات و تجربیات بهره برد و در مسیر رشد و پویایی گام برداشت. تمرکززدایی و تفویض اختیار به استان‌ها، امکان رقابت و انعقاد قراردادهای اقتصادی مؤثر را فراهم می‌کند.»
وی همچنین به ظرفیت‌های تمدنی خراسان اشاره و تصریح کرد: «این حوزه باید در دیپلماسی استانی مورد توجه ویژه قرار گیرد.»
مظفری بخش خصوصی را رکن اصلی توسعه صادرات دانست و تأکید کرد: «همه امکانات دولت باید برای کاهش موانع و مشکلات به کار گرفته شود تا بازرگانان بتوانند به بهترین شکل صادرات را انجام دهند.»
نماینده دولت در خراسان رضوی همچنین به موفقیت صادرات به ازبکستان با رشد ۱۳۴ درصدی اشاره و تأکید کرد: «وجود ۱۵ کشور همسایه و افزایش تعاملات با آنها، بسیاری از مشکلات اقتصادی را کاهش می‌دهد.»