حسین نوروزی
پژوهشگر هنر

در روزگاری که روابط میان ملت‌ها بیش از هر زمان دیگری در چهارچوب اقتصاد و سیاست تعریف می‌شود، سفر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران به ترکیه بار دیگر یادآور این حقیقت بنیادین است که فرهنگ، ژرف‌ترین و ماندگارترین پیوند میان ملت‌هاست. سید عباس صالحی در جریان این سفر، با حضور در یادمان سال فرهنگی ایران و ترکیه ۲۰۲۵، در آیین بزرگداشت حافظ شیرازی و در نشست با استادان زبان فارسی و وزیر فرهنگ ترکیه، باب تازه‌ای از همکاری‌های فرهنگی را گشود. این سفر نشان داد دیپلماسی فرهنگی، اگر با درک متقابل و احترام به ریشه‌های تمدنی همراه باشد، می‌تواند بسیار مؤثرتر از دیپلماسی سیاسی در پیوند ملت‌ها عمل کند.  
از حافظ تا مولانا؛
میراث مشترک شرق اسلامی 
حافظ در شیراز و مولانا در قونیه، دو قله درخشان در سپهر فرهنگ اسلامی‌اند. هر دو از عشق، انسان و آزادی سخن گفته‌اند و میراث آنان در ذهن و زبان ایرانی و ترک زنده است. وزیر فرهنگ ایران در سخنرانی خود در بزرگداشت حافظ به درستی تأکید کرد که «ادبیات، زبان دل‌هاست، فراتر از مرزهای جغرافیا و سیاست.» شعر و عرفان فارسی در قرن‌های گذشته در مدارس عثمانی آموزش داده می‌شد و شاعران ترک از حافظ و سعدی الهام می‌گرفتند. امروز نیز همان‌گونه که مولانا و حافظ در جان مردمان زنده‌اند، پیوند فرهنگی دو ملت می‌تواند در عرصه‌های تازه‌ای چون هنر معاصر، سینما و موسیقی تجلی یابد.

از شعر تا تصویر؛
گسترش میدان‌های هنر 
ایران و ترکیه در هنرهای زنده، بسترهای مشترک بسیاری دارند. موسیقی دستگاهی ایران و مقام‌های ترکی در ساختار نغمه و ریتم، خویشاوندند و هر دو بر احساس و درون‌گرایی استوارند. نمایش‌های آیینی، تعزیه، نقالی و سایه‌بازی، در هر دو سرزمین به عنوان روایت‌هایی از ایمان، اخلاق و حکمت شناخته می‌شوند. سینمای دو کشور نیز در چند دهه اخیر توانسته است چهره‌ای انسانی و شاعرانه از شرق را به جهان عرضه کند. همکاری در تولید فیلم‌های مشترک، تبادل کارگردانان و برگزاری جشنواره‌های هنری مشترک می‌تواند به نزدیکی فرهنگی و اقتصادی میان دو ملت یاری رساند.
 
هنرهای تجسمی؛
زبان بی‌مرز همدلی 
در کنار شعر و موسیقی، عرصه هنرهای تجسمی پیوندی عمیق‌تر میان دو ملت دارد. خوشنویسی، تذهیب، کاشی‌کاری و فرش و نگارگری از مشترکات درخشان میراث ایرانی و ترکی‌اند. از دوران عثمانی تا امروز، خط فارسی در ترکیه الهام‌بخش صدها هنرمند بوده و آثار ایرانی در موزه‌های استانبول و بورسا با احترام نگهداری می‌شوند. همزمان هنرمندان ترک در دهه‌های اخیر با بهره‌گیری از خوشنویسی معاصر و ترکیب خط و رنگ، آثاری نو آفریده‌اند که در ایران نیز بازتاب یافته است. برگزاری نمایشگاه‌های مشترک خوشنویسی، ورک‌شاپ‌های هنرهای سنتی و جشنواره‌های بین‌المللی هنر اسلامی در دو کشور، نه‌تنها حافظ میراث مشترک است، بلکه روح تازه‌ای به همکاری‌های فرهنگی می‌بخشد.
 
فرهنگ، قدرت نرم ملت‌ها 
سفر اخیر وزیر فرهنگ ایران به ترکیه بار دیگر نشان داد فرهنگ، کارآمدترین ابزار نزدیکی ملت‌هاست. سیاست ممکن است دیوار بسازد، اما فرهنگ همیشه پل می‌سازد. در گفت‌وگوهای وزرای فرهنگ دو کشور، طرح‌هایی چون برگزاری جشنواره مولانا، ایجاد مسیر فرهنگی «راه شمس و مولانا» از خوی تا قونیه و برنامه‌های مشترک در بزرگداشت پیامبراعظم(ص) مورد تأکید قرار گرفت. اگر این طرح‌ها با حضور فعال هنرمندان، دانشگاه‌ها و نهادهای مردمی دنبال شود، می‌تواند از سطح دیدارهای دیپلماتیک فراتر رود و به شبکه‌ای زنده از تبادلات هنری تبدیل شود.
 
زبان فارسی و ترکی؛
دو شریان در یک پیکر تمدن 
در نشست با استادان زبان فارسی در آنکارا، وزیر فرهنگ ایران یادآور شد، فارسی زبان دوم علم و فرهنگ در تمدن اسلامی است. این سخن تنها یک تعبیر تاریخی نیست؛ واقعیتی زنده است که هنوز در دانشگاه‌های ترکیه دیده می‌شود. از سده‌های گذشته، فارسی زبان عشق، عرفان و حکمت در قلمرو عثمانی بود و آثار مولانا، نظامی و حافظ با شروح ترک‌زبانان منتشر می‌شد. امروز، با ترجمه متقابل آثار معاصر، انتشار مجلات دوزبانه و برگزاری کارگاه‌های زبان و ادبیات، می‌توان این پیوند را بازآفرینی کرد.

هنر برای صلح؛
پیام مشترک دو ملت مسلمان 
در روزگاری که منطقه ما گرفتار بحران‌های پی‌درپی است، فرهنگ می‌تواند زبان صلح و دوستی باشد. هر نمایشگاه مشترک خوشنویسی، هر هفته فیلم ایرانی در استانبول یا کنسرت ترکی در تهران، پلی است میان دل‌های مردمان. این همان قدرت نرم تمدن اسلامی است که بدون هیاهو، دل‌ها را تسخیر می‌کند. وقتی ملت‌ها در شعر، نغمه و تصویر شریک شوند، سیاست‌ها نیز ناگزیر از پیروی از روح دوستی خواهند بود. هنر به جای رقابت، دعوت به گفت‌وگوست و این همان پیامی است که دو ملت مسلمان می‌توانند به جهان برسانند.
 
به سوی آینده‌ای از
گفت‌وگوی فرهنگی 
ایران و ترکیه اگر این مسیر را با تدبیر و استمرار ادامه دهند، خواهند توانست الگویی از هم‌زیستی فرهنگی برای جهان اسلام ارائه کنند. پیوندهای هنری، ادبی و تمدنی دو کشور، زمینه‌ای نیرومند برای همکاری‌های اقتصادی و اجتماعی نیز فراهم می‌آورد. در جهانی که رسانه‌ها گاه تصویر نادرستی از اسلام ارائه می‌دهند، هنر و فرهنگ می‌توانند چهره حقیقی و انسانی ملت‌های مسلمان را نمایان کنند. برگزاری جشنواره‌های هنر اسلامی، هفته‌های فرهنگی، همکاری در تولید آثار سینمایی و مستند و تبادل هنرمندان جوان می‌تواند سرمایه‌ای ماندگار برای هر دو ملت باشد.