چرا متفکران ما در حل چالشهای امروز جامعه مشکل دارند؟
دکتر تقی آزاد ارمکی
استاد جامعهشناسی دانشگاه تهران
تاریخ گواهی میدهد هرگاه ایران با چالش مواجه شده، رجوع به تاریخ، راه نجاتش شده است. با مراجعه به تاریخ این سرزمین میتوان فهمید که چرا ایران در طول تاریخ با وجود دشواریهای مکرر همچنان پابرجاست و دوم اینکه اساساً این ماندگاری چگونه ممکن شده است؟ بر این باورم که پاسخ را باید در «فرهنگ ایران» جست.
در میان متفکران ما، نوعی غفلت مفهومی و نظری وجود دارد به همین دلیل نمیتوانند برای چالشهای امروز ما راهحلی اساسی بیابند. اما شاهرخ مسکوب و شاهین احمدی دو متفکر برجسته اما کمتر شناختهشده هستند که با رویکردی فرهنگی به تاریخ، تلاش کردند ایران را نه از طریق «تغییرات سیاسی»اش بلکه با «روایتهای فرهنگی»اش بفهمند و روایتی فرهنگی از هویت ایرانی به دست دهند. بدین ترتیب این رویکرد آنان را میتوان مبنای «جامعهشناسی تاریخی ایران» قرار داد تا به جای پافشاری بر تحلیلهای سیاسی، جامعهشناسی را بر بینش تاریخی استوار کرد.
فرهنگ در طول تاریخ ضامن بقای ایران بوده است
راه برونرفت از این وضعیت، بازگشت به درک فرهنگی از تاریخ ایران است. باید از درون فرهنگ، معنا و بینشی تازه برای ادامه حیات تاریخی خود بیابیم؛ چراکه این فرهنگ است که در طول تاریخ، ضامن اصلی بقای ایران بوده است. به این منظور باید پارادایم فکریمان را تغییر دهیم و به جای مرور «انحطاطها» به بازخوانی «شکستهای تاریخی» بپردازیم. میان شکست و انحطاط تفاوت است؛ شکست با برپایی دوباره و مقاومت آگاهانه همراه است، اما در انحطاط ، فروپاشی و انفعال اتفاق میافتد. در نتیجه، راهحل بحران هویت امروز، یک بازنگری نظری است: گذار از تحلیلهای صرفاً سیاسی به سوی یک «جامعهشناسی تاریخی» که فرهنگ را کانون خود قرار داده است. این گذار، شرط بقاست.
