هادی غفور-سیده مهتاب موسوی‌پور
 حوزه ارتباطات با فناوری گره خورده است و هر یک از تکنولوژی‌های نوین می‌توانند گامی بزرگ در توسعه این بخش بردارند. یکی از فناوری‌هایی که با معرفی آیفون 17 و حذف درگاه فیزیکی سیم‌کارت در کانون توجه قرار گرفته، eSIM است؛ تکنولوژی‌ای که پیش از این هم در همایش بین‌المللی 2025 CAPACITY 
در دوبی و همچنین در کنگره جهانی موبایل بارسلونا در کنار هوش مصنوعی (AI) و 5G به عنوان سه روند کلیدی سال 2025 در کانون توجه بود.
 به دنبال رونمایی از آیفون 17، این فناوری در ایران هم مورد توجه قرار گرفت. با افزایش نگرانی دوستداران آیفون در ایران به دلیل نبود این فناوری در کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از تلاش برای ورود به عرصهeSIM با کمک اپراتورهای بزرگ کشور خبر داد و در نهایت هم پیش‌ثبت‌نام کاربران آیفون برای دسترسی به این فناوری انجام شد.
 تحول دیجیتال در هویت ارتباطی
اما فناوری eSIM چیست و چرا از آن به عنوان تحول دیجیتال در هویت ارتباطی و مدل کسب‌وکار اپراتورها یاد می‌شود؟ در پاسخ باید گفت eSIM نسل جدیدی از ماژول‌های شناسایی مشترک است که جایگزین سیم‌کارت‌ های فیزیکی شده و مسیر‌گذار به هویت دیجیتال را در صنعت مخابرات هموار می‌کند. در واقع هسته اصلی eSIM، تراشه‌ای به نام  eUICCاست که اطلاعات هویتی و پروفایل‌های اپراتورها را در خود نگه می‌دارد. بر خلاف سیم‌کارت سنتی که نیازمند تراشه فیزیکی و تعویض دستی است، eSIM به صورت تراشه‌ای داخلی و قابل برنامه‌ریزی از راه دور در دستگاه‌ها تعبیه می‌شود. این فناوری امکان ذخیره و مدیریت چندین پروفایل اپراتور را در یک دستگاه فراهم کرده و تجربه‌ای کاملاً دیجیتال و بدون وابستگی به کارت فیزیکی ایجاد می‌کند.
همچنین در مدل سنتی، تغییر اپراتور یا خرید خط جدید، نیازمند صدور و توزیع کارت فیزیکی است که هزینه‌های لجستیکی سنگینی برای اپراتور ایجاد می‌کند. در مقابل، eSIM تمام این مراحل را دیجیتالی کرده و کاربران می‌توانند چندین پروفایل همزمان روی دستگاه خود داشته باشند و میان آنها جابه‌جا شوند. این تحول موجب شده شرکت‌هایی مانند اپل، سامسونگ و گوگل مدل‌های جدید خود را تنها با eSIM عرضه کنند.فعال‌سازی eSIM هم معمولاً از طریق فرآیند احراز هویت دیجیتال (eKYC) انجام می‌شود. کاربر با تأیید هویت در سامانه اپراتور و اسکن یک کد QR یا لینک فعال‌سازی، ظرف چند دقیقه پروفایل خود را دانلود و خط را فعال می‌کند. این روند، جایگزینی سریع، امن و بدون مراجعه حضوری برای خرید و فعال‌سازی سیم‌کارت است.

اکوسیستم جهانی eSIM
مزایای eSIM باعث شده است بازار جهانی این فناوری طی سال‌های اخیر رشد شتابانی را تجربه کند و به یکی از محورهای اصلی تحول در صنعت مخابرات تبدیل شود. افزایش پشتیبانی سازندگان سخت‌افزار، توسعه خدمات اپراتورها، گسترش سفرهای بین‌المللی و رشد انفجاری اینترنت اشیا، از مهم‌ترین عوامل این جهش محسوب می‌شود. طبق گزارش‌های  GSMAو Research Juniper، ارزش بازار خرده‌فروشی eSIM تا سال 2028 به حدود ۱۰میلیارد دلار و بازار مرتبط با سفر و رومینگ به بیش از ۳۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
اما موفقیت eSIM نتیجه همکاری مجموعه‌ای از بازیگران کلیدی شامل تولیدکنندگان سخت‌افزار، اپراتورها و MVNO‌ها (اپراتورهای مجازی) و همچنین شرکت‌های نرم‌افزاری است. تولیدکنندگان بزرگی چون اپل، سامسونگ و هوآوی با ادغام ماژول‌های eUICC در گوشی‌ها و ساعت‌های هوشمند، بستر پذیرش جهانی این فناوری را فراهم کرده‌اند. این تحول علاوه بر مزیت فنی، به کاهش مصرف پلاستیک و اثرات زیست‌محیطی هم منجر شده و eSIM را به نماد پایداری دیجیتال تبدیل کرده است. اپراتورها وMVNO‌ها نیز از مهم‌ترین بازیگران این اکوسیستم هستند. اپراتورهای بزرگ در تلاشند با دیجیتالی‌سازی کامل فرآیند صدور، هزینه‌های عملیاتی خود را کاهش و در عین حال، تجربه مشتری را ارتقا دهند. از سوی دیگر، MVNOها می‌توانند با اتکا بر eSIM بدون نیاز به زیرساخت مستقل شبکه، خدمات متنوع و برندهای جدیدی را به بازار عرضه کنند.

فرصت بزرگ اپراتورها
انتقال از سیم‌کارت فیزیکی به eSIM برای اپراتورها، فقط تغییر فناوری نیست، بلکه یک تحول راهبردی در مدل کسب‌وکار محسوب می‌شود و کاهش هزینه‌های تولید و لجستیک را به همراه دارد. چاپ و توزیع سیم‌کارت‌های فیزیکی، سالانه میلیون‌ها دلار هزینه به همراه دارد و حذف آنها نه‌تنها زنجیره تأمین را ساده‌تر می‌کند، بلکه ریسک‌های انبارداری و توزیع را نیز از بین می‌برد. اپراتورهایی مانند «وودافون» و «ویوو» گزارش داده‌اند که با جایگزینی eSIM، بخشی از هزینه‌های عملیاتی آنها تا  30 درصد کاهش یافته است.
همچنین تحقیقات GSMA نشان می‌دهد اپراتورهایی که زودتر به eSIM مهاجرت داشته‌اند، شاخص رضایت مشتری و وفاداری بالاتری را تجربه کرده‌اند چراکه این فناوری تجربه مشتری را متحول می‌کند، فعال‌سازی آن به صورت آنلاین انجام می‌شود و کاربر می‌تواند همزمان چند پروفایل داشته باشد. علاوه بر این، eSIM موتور محرک رشد بازار اینترنت اشیا (IOT) و ورود اپراتورها به صنایع جدید است. میلیون‌ها دستگاه متصل مانند خودروهای هوشمند، تجهیزات صنعتی و کنتورهای انرژی به اتصال از راه دور نیاز دارند.
علاوه بر این eSIM با اهداف زیست‌محیطی اپراتورها همسو است و حذف سیم‌کارت فیزیکی موجب کاهش تولید سالانه میلیون‌ها قطعه پلاستیکی و زباله الکترونیکی می‌شود.

بازار سفر و رومینگ
این فناوری در بخش گردشگری و رومینگ هم تأثیرگذار است و این بخش‌ها سریع‌ترین حوزه رشد eSIM محسوب می‌شوند. طبق پیش‌بینی Research Juniper، ارزش eSIM Travel تا سال 2028 به بیش از 30 میلیارد دلار خواهد رسید، در حالی که درآمد اپراتورها از رومینگ سنتی بیش از ۱۱ میلیارد دلار کاهش می‌یابد.
 در حال حاضر پلتفرم‌هایی مانند Airalo با همکاری بیش از 200 اپراتور در 190 کشور، خدمات رومینگ دیجیتال را بدون نیاز به سیم‌کارت فیزیکی ارائه می‌دهند. اپراتورهای بین‌المللی همچون Orange و  Vodafoneنیز با ارائه بسته‌های جهانی eSIM، تجربه سفر را ساده‌تر و مقرون به صرفه‌تر کرده‌اند. این تغییر، اپراتورها را ناگزیر به بازتعریف مدل‌های درآمدی و مشارکت‌های جدید کرده است.
در واقع این فناوری، سفرهای بین‌المللی را متحول کرده و جایگزینی سریع برای سیم‌کارت‌های فیزیکی و رومینگ سنتی شده است. طبق گزارش 2024 Research Juniper، تعداد کاربران eSIM در سفر از 40 میلیون در 2024 به 215 میلیون نفر تا 2028 می‌رسد که نشان از رشد 440 درصدی دارد. همچنین با ظهور eSIM Travel، خرید سیم‌کارت توریستی حضوری حذف و تجربه‌ای دیجیتال و کم‌هزینه ایجاد شده است.

نفوذ eSIM در دستگاه‌ها و صنایع
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ بیش از نیمی از گوشی‌های هوشمند و میلیاردها دستگاه متصل، از خودروها تا تجهیزات صنعتی، به طور پیش‌فرض به eSIM مجهز باشند. این روند با حذف درگاه سیم‌کارت در محصولات جدید اپل و سامسونگ آغاز شده است. در حوزه IoT، اتصال خودکار و مدیریت از راه دور دستگاه‌ها، هزینه‌های نگهداری را به‌شدت کاهش می‌دهد. بر اساس گزارش Omdia2024، بیش از ۳.۶ میلیارد دستگاه IoT تا سال 2030 
از eSIM پشتیبانی خواهند کرد؛ موضوعی که آن را به یکی از موتورهای اصلی رشد صنعت ارتباطات تبدیل می‌کند.