سهیلا یادگاری
گروه اقتصادی

امضای تفاهمنامه چهارجانبه حمل ریلی میان ایران، قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان، زمینه اجرای برنامه افزایش ترانزیت از کریدورهای شرق دریای خزر از مسیر ایران را فراهم کرده است.
این تفاهمنامه بخشی از برنامه رونق کریدورهای ترانزیتی کشور بویژه در شرق دریای خزر است، در این منطقه با حضور دو کشور روسیه و چین به عنوان کشورهایی با دارا بودن بیشترین حجم بار ترانزیتی، امکان افزایش ترانزیت طبق برنامه‌های بالادستی را فراهم کرده است. بر اساس این گزارش علاوه بر امضای تفاهمنامه چهارجانبه اخیر، ایران و ترکمنستان برای افزایش بار ترانزیتی بین کریدورهای مشترک تا 20 میلیون تن در افق 2028، توافق کرده‌اند.

همکاری دوجانبه
جواد هدایتی، مدیرکل دفتر ترانزیت کالای سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای، در گفت‌و‌گو با «ایران» با اعلام این خبر گفت: «ترکمنستان دروازه ورود ایران به آسیای میانه است و از منظر چشمه‌های بار نیز، روسیه در شاخه شرقی کریدور شمال- جنوب و چین در شاخه جنوبی آن در دریای خزر، قرار دارد و ترکمنستان ارتباط کریدوری ایران با این دو چشمه بار را فراهم کرده است.» وی افزود: «علاوه بر روسیه و چین، از کریدورهای ترانزیتی ایران و ترکمنستان برای حمل بار به مقصد کشورهای آسیای میانه استفاده می‌شود.» به گفته هدایتی، رشد ترانزیت بین ایران و ترکمنستان به 20 میلیون تن تا سال 2028، از کریدورهای دریایی، ریلی و جاده‌ای برنامه‌ریزی شده است و با توجه به حجم تجارت بین کشورهای منطقه، دستیابی به این میزان ترانزیت در نظر گرفته شده است. مدیرکل دفتر ترانزیت کالا افزود: «هدف از ارتقای ترانزیت در شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب، تجاری‌سازی مسیرهای عبور کالا در این بخش کریدور است. تفاهمنامه نقشه راه تجاری دو کشور برای دستیابی به تجارت سه میلیارد دلاری به امضا رسیده است.»
 وی ادامه داد: «ایران و ترکمنستان موقعیت منحصر به فردی در کریدورهای شمال- جنوب و شرق به غرب دارند که منافع سرشاری برای هر دو کشور و منطقه به دنبال خواهد داشت.»
توافق در خصوص ایجاد مناطق مشترک آزاد سرخس- سرخس و لطف آباد- آرتیق، همچنین تقویت بازارچه‌های مرزی از جمله در اینچه برون، دیگر موضوعات مورد توافق بین ایران و ترکمنستان است.

همکاری منطقه ای
همچنین یکی از محورهای اصلی تفاهمنامه چهارجانبه ریلی میان ایران، قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان، هماهنگی سیاست‌های تعرفه‌ای و توسعه نرخ‌های رقابتی برای حمل کانتینری و ترانزیتی است. ایران آمادگی خود را برای حمل سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن محموله معدنی فله‌ای و ۲ میلیون تن حمل مایعات از طریق واگن‌های مخزن‌دار از کریدور ریلی منطقه اعلام کرده است. اجرای این حجم از حمل‌و‌نقل نیازمند تشکیل منظم قطارهای کانتینری و هماهنگی شرایط آنها در طول مسیر است. همچنین، در این تفاهمنامه بر لزوم توسعه زیرساخت‌ها و افزایش ظرفیت در بخش‌های کلیدی مسیر تأکید شده است. 
در برنامه‌ای دیگر با هدف افزایش ترانزیت، شیوه‌نامه جدید نحوه سیر، ثبت و حسابرسی واگن‌های ایرانی در قلمروی کشورهای ترکمنستان و ازبکستان، بین سه کشور امضا شده است. بر این اساس، شیوه‌نامه جدید گامی مهم برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های ریلی موجود میان سه کشور و افزایش حجم حمل‌و‌نقل ریلی بین‌المللی است.‌️ بر اساس این شیوه‌نامه، طرفین بر انجام حمل‌و‌نقل بین‌المللی بر اساس توافقنامه حمل بار با راه‌آهن تأکید کرده و در خصوص موارد کلیدی به توافق رسیدند. افزایش ظرفیت حمل‌و‌نقلی کشور بخصوص در بخش ترانزیت، در محور برنامه‌های توسعه دیپلماسی اقتصادی دولت قرار دارد. دولت، برای تحولات یک سال اخیر در حوزه دیپلماسی حمل‌ونقل، گام‌های بلندی را رقم زده است. برگزاری هفت جلسه مشترک همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسایه و منطقه از جمله ترکمنستان، تاجیکستان، ارمنستان، افغانستان، پاکستان، ترکیه و جمهوری آذربایجان از جمله این اقدامات بوده است.
بر اساس این گزارش در یک سال اخیر، ازسرگیری حرکت قطار تهران – وان و ورود بار گوگرد تاجیکستان به شبکه ریلی ایران رقم خورده است. همچنین در مسیر ریلی خواف – هرات، جابه‌جایی ۵۰ هزار تن قطعی شده است. می‌توان گفت دیپلماسی حمل‌ونقل ایران آثار منطقه‌ای و بین‌المللی قابل‌توجهی خواهد داشت. جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در کریدورهای ترانزیت شمال–جنوب و غرب–شرق نقش کشور را به عنوان منطقه‌ای کلیدی در شبکه حمل‌ونقل منطقه تقویت کرده است. در همین زمینه، ایران اخیراً توافقنامه نقشه‌راه همکاری‌های حمل‌ونقل و ترانزیتی ویژه سال ۲۰۲۵ را با روسیه امضا کرده که شامل مطالعات مهندسی خط ریلی رشت–آستارا می‌شود. در یک سال منتهی به ابتدای مردادماه سال‌جاری بیش از 19 میلیون تن کالا از کشور تراتزیت شده که یک رکورد محسوب می‌شود.