مردم شاهرود و سمنان نگران تأمین آب شرب و تخریب محیط زیست
دست از سر « شاهوار» بردارید
زهرا کشوری
دبیر گروه زیستبوم
مردم شاهرود و سمنان دوباره نگران منبع تأمین آب شرب خود از کوه شاهوار شدهاند. بهرغم مخالفت جدی سازمان حفاظت محیطزیست و هشدارهای مرکز پژوهشهای مجلس، خبرها از تلاشها برای بازگشایی دوباره این معدن حکایت دارد. این موضوع را «امیرحسین ولیان»، دبیر تشکلهای زیستمحیطی شاهرود، به «ایران» میگوید.
حمید ظهرابی، معاون محیطزیست طبیعی سازمان حفاظت محیطزیست نیز میگوید: «سازمان حفاظت محیطزیست از زمان تأسیس معدن و در جریان استعلاماتی که در همان سالهای ابتدایی انجام شد، با ابراز نگرانی نسبت به تبعات زیستمحیطی، مخالفت صریح خود را با فعالیت معدن اعلام کرده بود. با این حال، در همان مقطع و برخلاف نظر کارشناسی و بدون دریافت مجوز از سوی سازمان، فعالیت معدن آغاز شد.»
ظهرابی با اشاره به تخریبهای گسترده ناشی از فعالیت این معدن میگوید: «بهرهبرداری از معدن، هم بر اکوسیستم و زیستگاههای طبیعی و هم بر منابع آبی منطقه اثرات منفی برجای گذاشته است؛ از همینرو، سازمان حفاظت محیطزیست بهصورت رسمی مخالفت خود را با ادامه فعالیت آن اعلام کرده است.»
همچنین سازمان حفاظت محیطزیست در نامهای مورخ سوم اردیبهشت ۱۴۰۴ بهصراحت از آثار تخریبی گسترده معدن بر اکوسیستم شاهوار و افزایش غلظت فلزات سنگین در آب خبر داده است.
منبع آب شیرین
شاهوار مهمترین منبع آب شیرین است که شرق سمنان را سیراب میکند. اصلاً «شاهرود» نام خود را از رود بزرگی میگیرد که از شاهوار بهسمت دشت بسطام و شاهرود روان بوده است. شاهوار مرز میان جنگل و کویر است؛ به این مناطق «اکوتون» گفته میشود.
این کوه، مهمترین عامل تغذیه سفرههای زیرزمینی و تضمینکننده تنوع زیستی در «زون سپر» حدفاصل جنگلهای هیرکانی و بیابان کویری حاجعلیقلی است. اکوتونها معمولاً تنوع زیستی خارقالعادهای دارند؛ تنوعی که هم مناطق مرطوب و خشک و هم مناطق میانبند را دربرمیگیرد.
شاهوار اصلیترین محل تمرکز جمعیت، کشاورزی و دامداری سمنان است و رویشگاه برخی گونههای منحصربهفرد گیاهی به شمار میرود. گیاهشناسان جهان از شاهوار بهعنوان یک ذخیرهگاه ژنتیکی نام میبرند. بهگفته امیرحسین ولیان، دستکم سه گونه گیاهی در این منطقه کشف و با پسوند «شاهواریکا» به ثبت رسیده است که در هیچ نقطه دیگری از جهان دیده نمیشود.
ثبت ملی هم
جلوی تخریب را نگرفت
تلاشهای مستمر مردم شاهرود برای توقف معدنکاوی در نهایت به ثبت ملی کوه شاهوار در فهرست میراث طبیعی کشور در سال ۱۴۰۰ انجامید؛ ثبتی که امید را در دل مردم شاهرود و سمنان زنده کرد. آنان تصور میکردند این ثبت، خیال خرسها و پلنگهای شاهوار را از خطرات معدنکاوی و حضور انسان در زیستگاهشان آسوده خواهد کرد؛ اما خرسهایی که از تیغ بولدوزرهای معدن در امان ماندند، بعدها قربانی تصادف در جادهها شدند.
شاهرودیها ثبت ملی را راهی برای نجات شاهوار از تیغ معدنکاران میدانستند تا شهرشان، همچون دیگر شهرهای استان، به سرنوشت بیآبی دچار نشود. اهل شهر زیبا، سالهاست که در برابر بولدوزرها ایستادهاند تا شاهرود و بسطام به سرنوشت دیگر شهرهای تشنه سمنان دچار نشوند.
آنها نمیخواهند زخمی که کوه کرکس از معدنکاوی بر تن دارد، بر پیکر شاهوار تکرار شود. معدنکاران آنقدر کرکس را تکهتکه کردند و از سنگهایش سنگ قبر ساختند که با از بین رفتن منابع آبی، خشکسالی به جان باغهای نطنز افتاد و روستاییان ناچار به مهاجرت شدند. آنان که ماندهاند، هر چند وقت یکبار دست به دامان رسانهها میشوند تا شاید «کرکس» از جغرافیای اصفهان حذف نشود.
معدنکاران بازار جهانی تحفه نطنز ـ گلابی محلی «طامه» ــ را نیز از باغدارانش گرفتند. حالا همان معدنکاران قصد دارند سرنوشت مشابهی برای شاهرود بنویسند.
شاهوار، همانگونه که کوه «کرکس» از نطنز در دل کویر باغشهر ساخت، از شاهرود شهری ییلاقی و پوشیده در مه پدید آورده است؛ مِهی حریرگون که شاهرود را به یکی از مقاصد محبوب بومگردان تبدیل کرده. مردم شاهرود میترسند بولدوزرها این تصویر مهآلود را به کویری گردآلود بدل کنند.
آنها هشدار میدهند معدنکاران به بهانه اشتغالزایی نهتنها قصد دارند دامن سبز و پرچین طبیعت را از تن شاهوار برچینند، بلکه حیات وحش ارزشمند منطقه را نیز آواره ساختهاند.
مردم شهر تردیدی ندارند که معدن بوکسیت، همچون معادن نطنز، بهزودی گردوغبار را میهمان سینه و ریههای شاهرودیها و بسطامیها خواهد کرد و جان شهروندان را بهدلیل بیتوجهی به توسعه پایدار تهدید میکند.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیز در گزارش سال ۱۳۹۷ خود با عنوان «بررسی چالشهای زیستمحیطی و اجتماعی معدن بوکسیت» نگرانیهای مردم شاهرود را تأیید کرده و نوشته است: «ادامه فعالیت معدن بوکسیت به این شکل، میتواند علاوه بر وارد آوردن خسارتهای جبرانناپذیر به طبیعت منطقه، حیات مردم را نیز در معرض تهدید قرار دهد.»
برش
استمداد از قانون
همین دلنگرانیها سبب شد جمعی از شهروندان شاهرود با ارسال نامهای رسمی به دادستان این شهرستان، خواستار ورود فوری قوه قضائیه برای صیانت از کوه شاهوار بهعنوان «حقوق عامه» شوند.
این نامه که توسط نمایندگان اقشار مختلف جامعه شاهرود و با پشتوانه هزاران امضا تنظیم شده، با اشاره به حضور اخیر دادستان کل کشور در همایش «نقش قوه قضائیه در حفظ محیطزیست»، شاهوار را «آزمونی بزرگ برای مدیریت کلان کشور» توصیف کرده است.
آنها با یادآوری تخریب گسترده زیستبوم، بیتوجهی به ثبت ملی و تعهدات قانونی آن، مخالفت مستمر سازمان حفاظت محیطزیست از سال ۱۳۸۹ تاکنون، تهدید زیرساختها و امنیت غذایی، ملاحظات لرزهخیزی و اهمیت راهبردی شاهوار، خواستار جلوگیری از تخریب بیشتر این کوه شدهاند.
براساس مستندات ارائهشده به دادستانی، آسیبهای معدن بوکسیت به زیرساختها، بهداشت و جان شهروندان، تنوع ژنتیکی و منابع آب شیرین، بارها توسط دستگاههای اجرایی تأیید شده است. همچنین بر پایه مطالعات آمایش سال ۱۳۹۵ و احصای مشکلات استان در سال ۱۴۰۰، بیش از ۵۰ زمینلرزه با کانون منطقه تاش و ابرسج و روی گسل شاهوار ثبت شده است. در اسناد بالادستی نیز جنگل هیرکانی ابر ــ که شاهوار سپر حفاظتی آن است ــ همتراز با دریاچه ارومیه از نظر اهمیت زیستمحیطی شناخته شده است.
