حسین نوروزی
پژوهشگر مطالعات هنر

بیست‌وچهارمین دوره حراج تهران در شامگاه ۱۱ مهر ۱۴۰۴ به صورت آنلاین و ویژه با محوریت آثار هنرمندان در عرصه هنر معاصر ایران برگزار شد. این رویداد که اولین تجربه تمام‌عیار حراج تهران در بستر تجارت الکترونیک بود، با ثبت رقم ۱۴۷ میلیارد و ۲۱۳ میلیون تومان فروش، رکوردی تازه در خرید و فروش آثار هنری رقم زد و نشان داد که حتی در شرایط بحران اقتصادی، مارکت هنر ایران نه تنها فروکش نکرده، بلکه به مرحله تثبیت و بلوغ رسیده است.
این حراج از منظرهای مختلف ــ ساختار اقتصادی، معرفی چهره‌های تازه، حضور هنرمندان زن و عرضه آثار بزرگان ــ نشانه‌ای از تغییر پارادایم در مبادلات هنر ایران محسوب می‌شود. ورود به دنیای تجارت الکترونیک هنر و برگزاری آنلاین بیست‌وچهارمین حراج تهران را باید نقطه‌عطفی در مسیر توسعه مارکت هنر ایران دانست. حراج‌های معتبر جهانی سال‌هاست که بخشی از فروش خود را در بستر آنلاین انجام می‌دهند و حضور این شیوه در ایران، با پاسخ به شرایط اقتصادی و بهداشتی سال‌های اخیر، امکانی تازه برای جذب مخاطبان و مجموعه‌داران خارج از تهران فراهم کرده است.
این تجربه نشان داد که با وجود ساختار سنتی بازار هنر در کشور، می‌توان به استانداردهای جدید فروش آثار هنری نزدیک شد و اعتماد خریداران و فروشندگان را به فضای دیجیتال جلب کرد. ابزارهای آنلاین امکان رصد دقیق قیمت‌ها، مشاهده آثار از زوایای مختلف و رقابت همزمان مجموعه‌داران را فراهم کرده است که پیش‌تر در حراج‌های حضوری با محدودیت مواجه بود.
معرفی چهره‌های نوظهور و تثبیت جایگاه نسل تازه یکی از ویژگی‌های برجسته این دوره، حضور ۲۲ چهره نوظهور بود که برای اولین‌بار آثارشان به بازار رسمی هنر ایران معرفی شد. استقبال مجموعه‌داران از این آثار نشان می‌دهد که مارکت هنر ایران در حال عبور از حاشیه امن نام‌های شناخته‌شده به سمت پذیرش ریسک سرمایه‌گذاری بر نسل تازه است.
این اتفاق، نه فقط یک موفقیت اقتصادی، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری فرهنگی است که می‌تواند در بلندمدت به شکل‌گیری جریان‌های تازه در هنر معاصر ایران بینجامد. معرفی این هنرمندان تازه‌نفس باعث شد بازار از یکنواختی و تمرکز صرف بر آثار شناخته‌شده خارج شود و مخاطبان با سبک‌ها و فرم‌های جدید آشنا شوند، چیزی که پیش‌تر کمتر در مارکت هنر ایران دیده می‌شد.

حضور پررنگ زنانه
 حضور پررنگ زنان هنرمند در کنار چهره‌های نوظهور، حضور ۲۶ هنرمند زن در این دوره از حراج، نقطه قوت دیگری بود. آثار این هنرمندان با استقبال مواجه شد و سهم قابل‌توجهی از فروش کل را به خود اختصاص داد.
 این روند نشان می‌دهد که زنان هنرمند در ایران توانسته‌اند به جایگاهی برابر و گاه پیشرو در مارکت هنر برسند و آثارشان در رقابت با نام‌های بزرگ مردانه، ارزش اقتصادی و هنری پیدا کند. مشارکت فعال زنان در حراج، علاوه بر بعد اقتصادی، پیامی فرهنگی نیز به جامعه هنری ارسال کرد که هنر زنان توانایی رقابت در بالاترین سطوح بازار را دارد و می‌تواند جریان‌ساز باشد. ترکیب آثار بزرگان و جوانان، پیوند تاریخ و امروز بیست‌وچهارمین حراج تهران توانست با ترکیب آثار نسل‌های مختلف، پیوندی میان تاریخ هنر مدرن ایران و جریان‌های معاصر برقرار کند.

همراهی نسلی
آثاری از سهراب سپهری، منصور قندریز، پرویز تناولی، مسعود عربشاهی، فریده لاشایی، پروانه اعتمادی، ژازه تباتبایی، منصوره حسینی و پرویز کلانتری در کنار آثار هنرمندان جوان عرضه شد. این ترکیب باعث شد که نه تنها خریداران حرفه‌ای به حراج جذب شوند، بلکه ارزشگذاری آثار جوان‌ترها نیز در قیاس با بزرگان روشن‌تر و فرصت‌های اقتصادی بیشتری نصیب آنها شود. این تنوع در ارائه آثار، نشان‌دهنده بلوغ و وسعت سلیقه مجموعه‌داران ایرانی است که به جای تمرکز صرف بر نام‌ها و برندها، به کیفیت هنری و نوآوری نیز توجه دارند.
آمار فروش، تصویری از رونق بازار حراج بیست‌وچهارم شامل ۱۲۰ اثر بود (۱۰۰ تابلو نقاشی، ۱۴ مجسمه و ۶ عکس) که در سه روز در هتل پارسیان آزادی به نمایش درآمد و خریداران در همان مدت در بستر آنلاین به خرید آثار پرداختند. از این میان، ۱۱۴ اثر به فروش رسید و مجموع رقم فروش ۱۴۷ میلیارد و ۲۱۳ میلیون تومان ثبت شد. میانگین هر اثر بیش از ۱ میلیارد و ۲۹۰ میلیون تومان بود؛ رقمی که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری در هنر دیگر یک فعالیت صرفاً فرهنگی نیست، بلکه به موضوعی جدی در اقتصاد ایران بدل شده است. این آمار نشان‌دهنده عمق بازار، جذابیت سرمایه‌گذاری در هنر و ظرفیت‌های خالی برای رشد بیشتر اقتصاد هنر است.

رکوردداران؛ سه قله قیمت
در هنر معاصر ایران
رکورد این دوره به تابلوی «شکار زمستان زرفام» رضا درخشانی اختصاص یافت که با ۱۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان فروش، جایگاه اول را به خود اختصاص داد. این اثر که از نمونه‌های برجسته سبک نقاشی وسیع و رنگین درخشانی است، درهم‌تنیدگی ادبیات و نقاشی را به نمایش می‌گذارد و نوستالژی تاریخ سرزمین مادری را یادآوری می‌کند.
 رتبه دوم به اثر «نقش‌ برجسته» مسعود عربشاهی رسید (۱۳میلیارد و ۸۶۰ میلیون تومان) که پلان‌ها و نقشه‌های ابنیه باستانی را با تکنیک ویژه بر بوم بازآفرینی کرده بود. جایگاه سوم نیز به «طبیعت بی‌جان» کوروش شیشه‌گران تعلق گرفت که ۱۱ میلیارد تومان فروخته شد. این سه اثر نشان دادند که در کنار جریان‌های جوان، آثار هنرمندان تثبیت‌شده همچنان بیشترین اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب می‌کنند و ارزش تاریخی و تکنیکی آثار نیز عامل اصلی قیمت‌گذاری است.
آثار میلیاردی؛ گستره تنوع و استقبال در این حراج ۳۲ اثر با قیمت بالای یک میلیارد تومان به فروش رسید. از پرویز کلانتری (۵ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان) و فریده لاشایی (۵ میلیارد و ۲۸۰ میلیون تومان) تا مهدی ویشکایی، سهراب سپهری، پروانه اعتمادی، عباس کیارستمی، ژازه تباتبایی، خسرو حسن‌زاده، مهرداد محب‌علی و نصرالله افجه‌ای؛ این فهرست نشان می‌دهد که خریداران هم به نام‌های تثبیت‌شده گرایش دارند و هم به جریان‌های متفاوت و حتی عکاسی و مجسمه‌سازی توجه نشان می‌دهند.
آثار میانه و زیرمیلیاردی؛ عمق بخشیدن به بازار ۲۸ اثر در بازه ۵۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد تومان و ۵۱ اثر در بازه ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان چکش خوردند.
در این میان نام‌های متنوعی چون فریده لاشایی، هادی هزاوه‌ای، اردشیر محصص، هانیبال الخاص، علی گلستانه، حسین خسروجردی، ابراهیم حقیقی و کامبیز درم‌بخش به چشم می‌خورد. این گستره قیمت‌ها نشان می‌دهد که بازار هنر ایران در حال شکل‌گیری «طبقه میانی» است؛ یعنی آثاری که نه رکوردهای میلیاردی می‌شکنند و نه در پایین‌ترین سطوح می‌مانند، بلکه با جذب خریداران تازه، جریان مالی مستمر ایجاد می‌کنند. وجود طبقه میانی بازار، نشانه بلوغ اقتصادی و اجتماعی مارکت هنر ایران است و ظرفیت آن را دارد که حلقه اتصال میان سرمایه‌گذاران تازه‌کار و حرفه‌ای‌ها را تقویت کند.
حراج آنلاین؛ فرصتی برای مجموعه‌داران داخلی یکی از پیام‌های مهم این دوره، استقبال بیش از پیش خریداران داخلی در مقایسه با بازار جهانی هنر بود.

رونق بازار هنر
در شرایطی که اقتصاد جهانی و تحریم‌ها محدودیت‌هایی ایجاد کرده‌اند، مارکت داخلی توانسته اعتماد خریداران را جلب کند و سرمایه‌هایی را که شاید به سمت خرید ملک یا ارز می‌رفت، به سمت آثار هنری بکشاند. این روند اگر ادامه یابد، می‌تواند پایه‌های اقتصاد هنر ایران را مستقل‌تر و پایدارتر کند و فرصت‌های توسعه بین‌المللی برای آثار هنری ایرانی را فراهم سازد. چشم‌انداز روشن و امیدبخش بیست‌وچهارمین حراج تهران نه تنها موفقیت اقتصادی و فرهنگی را به نمایش گذاشت، بلکه افق روشنی برای آینده مارکت هنر ایران ترسیم کرد. مدیریت هوشمند و تجربه‌محور این دوره نشان داد که با برنامه‌ریزی دقیق و بهره‌گیری از تکنولوژی، می‌توان اعتماد خریداران را افزایش داد، جریان نقدینگی را به سمت هنر هدایت کرد و بستر مناسبی برای معرفی نسل جدید هنرمندان فراهم ساخت.