طه‌حسین فراهانی
روزنامه‌نگار

ادبیات دفاع مقدس، طی چند دهه گذشته، علاوه بر بازگویی وقایع تاریخی، فرصتی برای شناخت عمیق تجربه‌های انسانی و روان انسان‌ها در روزهای جنگ فراهم کرده است. کتاب «ساجی» نوشته بهناز ضرابی‌زاده نمونه‌ای برجسته از این گونه آثار است؛ کتابی که از طریق خاطرات شخصی نسرین باقرزاده، نگاه انسانی و زنانه به جنگ را ارائه می‌دهد و زندگی مردم خرمشهر و زنان جنگ‌زده را با تمام جزئیات و حساسیت‌های روانی به تصویر می‌کشد.
کتاب «ساجی» با خاطرات زندگی نسرین باقرزاده آغاز می‌شود؛ دختری که سال‌های کودکی‌اش را در خرمشهر سپری کرده و با آغاز جنگ تحمیلی، زندگی‌اش وارد مرحله‌ای دشوار و پرحادثه می‌شود. خانواده باقرزاده در چند روز اول جنگ، در خرمشهر حضور دارند، اما به ناچار شهر را ترک کرده و مانند بسیاری دیگر، زنان به شیراز روانه می‌شوند. مردها در خرمشهر می‌مانند و برای حفاظت از شهر می‌جنگند. در این دوران، رخدادهای متنوع و پرهیجان زندگی روزمره، با تمام تلخی‌ها و شیرینی‌ها، در دل روایت جای گرفته است.
بهناز ضرابی‌زاده، نویسنده کتاب، عضو شورای نویسندگان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌‎های دفاع مقدس ایران، عضو شورای انتخاب کتاب بنیاد شهید استان همدان است. تاکنون بیش از ۲۵۰ اثر داستانی و ادبی در نشریات و مجلات مختلف منتشر کرده است. کتاب «دختر شینا» خاطرات قدم‎خیر محمدی‎کنعان همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی‌اثر دیگر این نویسنده به عنوان کتاب سال شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال دفاع مقدس انتخاب گردید.
نویسنده در بخشی از مقدمه کتاب، تجربه شخصی خود را از آغاز این پروژه را این‌گونه بیان کرده است: «اردیبهشت بود و با همکاران کتابخانه سیار کانون پرورش فکری رفته بودیم به روستای زیبای بهادر بیگ که بعد از شهر بهار است و هر دو فاصله کمی‌با همدان دارند. خانه‌های سنتی و خشت و گلی، از آنهایی که پله‌های بلند دارند با در و پنجره‌های آبی روبه‌رویمان خودنمایی می‌کرد. زیبایی روستا مسحورکننده بود. ایوان‌های کاهگلی، نرده‌های چوبی دست‌ساز، حیاط‌های خاکی فراخ، درهای باز و مردم مهربان که با گشاده‌رویی ما را به گرمای خانه‌هایشان دعوت می‌کردند، دست به دست هم داده بود تا شاعرانگی به سرم بزند.»
او با اشاره به تجربه‌های نوجوانی خود در زمان جنگ و خاطرات آزادی خرمشهر می‌نویسد: «در سال‌های جنگ نوجوان بودم. اعزام به جبهه پسرها و مردان فامیل و همسایه‌ها را به یاد داشتم؛ همچنین، شهادت بهترین جوان‌هایی که می‌شناختم. آزادی خرمشهر را فراموش نمی‌کنم. یادم هست چطور شادی و گریه مردم قاتی شده بود. جمعیت زیادی به خیابان‌ها آمده بودند و شیرینی و بستنی پخش می‌کردند. رقص برف‌پاک‌کن‌ها همه را به وجد می‌آورد. اینها جزء معدود خاطرات خوشم از جنگ است».
داستان کتاب، تجربه حضور یک زن در بطن جنگ را از زوایای مختلف به تصویر می‌کشد. نسرین باقرزاده، راوی این خاطرات، در زمان جنگ، روزها و شرایط سختی را می‌گذارند و در مسیر زندگی خود، به شهرهای گوناگون مانند قم، ماهشهر و آبادان سفر می‌کند و مدتی را در این شهرها زندگی می‌کند. او با چشم‌اندازی انسانی و عاطفی، تجربه‌های خود و زنان دیگر را روایت می‌کند؛ زنانی که به خرمشهر، بوشهر یا دیگر شهرها پراکنده شده‌اند، اما امید و مقاومت‌شان پایدار است.
یکی از ویژگی‌های مهم «ساجی» این است که جنگ تحمیلی با یک نگاه انسان‌دوستانه و زنانه روایت می‌شود. نسرین هرگز فکرش را هم نمی‌کرد روزی جنگ وارد خانه‌اش شود؛ او بدون سلاح، با اراده و عشق، می‌خواهد از کیان خانواده و شهر خود دفاع کند. بسیاری از اقوامش در این مسیر شهید می‌شوند، اما حتی پس از تجربه تلخ فقدان عزیزان، امید به بازسازی خرمشهر و زندگی دوباره را از دست نمی‌دهد. این نگاه، کتاب را از یک خاطره‌نگاری صرف، به یک اثر انسانی و درس‌آموز تبدیل کرده است. در متن کتاب، لحظه‌های زنده و ملموس زندگی روزمره نیز به تصویر کشیده شده است. به عنوان نمونه، در بخشی از کتاب آمده است:
«چقدر لاغر شده بود، سیاه و قد بلندتر با موهایی آشفته و ریش و سبیل بلند، درب و داغان. از شادی گریه می‌کردم و دورش می‌چرخیدم، همه وجود بهمن خنده بود. ما دیوانه‌وار دست می‌زدیم و یکی می‌خواند: واویلا لیلی… واویلا لیلی… دوست دارم خیلی – تو لیلی من مجنون / تو شادی من دل خون – مبادا روزی مال کسی باشی / مبادا یک شب در هوسی باشی… سعید و حمید آن وسط بندری می‌رقصیدند. بهمن در حلقه ما گیر افتاده بود، می‌خندید و با شادی ما شاد بود و گاه برای دل نزار ما هم شده شانه‌هایش را می‌لرزاند. به من نگاه کرد، چشمان بادامی‌اش از شادی برق می‌زد، اشاره کرد همراهش برقصم. اشک‌هایم را پاک کردم، نمی‌خواستم این حال خوب را خراب کنم». این متن نمونه‌ای از قدرت نویسنده در ثبت جزئیات احساسی و روزمرگی‌های انسانی است که تجربه جنگ را به واقعیتی ملموس و عاطفی برای خواننده تبدیل می‌کند.
«ساجی» نشان می‌دهد ادبیات دفاع مقدس محدود به روایت میدان نبرد نیست، بلکه زندگی انسان‌ها، امید و مقاومت آنها در برابر شرایط دشوار جنگ نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این کتاب به خوبی نشان می‌دهد که جنگ، نه تنها یک حادثه تاریخی، بلکه تجربه‌ای انسانی و روانی است که در دل خانواده‌ها و جامعه ریشه دارد.
از سوی دیگر، نویسنده با بهره‌گیری از تجربه خود در حوزه ادبیات و داستان‌نویسی، توانسته است لحظه‌های واقعی و ملموس زندگی در جنگ را با نثری روان، صادقانه و دلنشین به تصویر بکشد. نگاه دقیق به فضای خرمشهر، زندگی بانوان جنگ‌زده و جزئیات خاطرات فردی، کتاب را به اثری تحلیلی و توصیفی تبدیل کرده که هم آموزنده است و هم جذاب برای مخاطب عام.
در مجموع، «ساجی» کتابی است که همزمان چند وجه دارد:
1-خاطره‌نگاری تاریخی: ثبت وقایع واقعی جنگ و زندگی مردم خرمشهر و سایر شهرها.
 2-نگاه انسانی و زنانه به جنگ: تمرکز بر تجربیات زنان و تأثیرات جنگ بر زندگی آنها.
 3-تحلیل روانی و عاطفی: ارائه تصویری واقعی و صادقانه از ترس، شادی، امید و درد.
 4-امید و بازسازی: حتی در شرایط بحرانی و فقدان عزیزان، پیام امید به زندگی و بازگشت دوباره به شهر را منتقل می‌کند.
 با توجه به این ویژگی‌ها، کتاب «ساجی» نه تنها برای علاقه‌مندان به ادبیات دفاع مقدس و خاطره‌نگاری، بلکه برای کسانی که به دنبال درک تجربه‌های انسانی و روان‌شناختی جنگ هستند، اثری ارزشمند و خواندنی است. نویسنده با خلق این اثر، نشان داده است که ادبیات دفاع مقدس می‌تواند هم تاریخی و هم انسانی باشد؛ اثری که در کنار ثبت وقایع، احساس و امید را نیز منتقل می‌کند و تجربه خواندن آن برای هر مخاطبی آموزنده و تأثیرگذار خواهد بود.

ساجی
خاطرات نسرین باقرزاده همسر شهید بهمن باقری
نویسنده: بهناز ضرابی‌زاده
انتشارات: سوره مهر
تعداد صفحات: ۳۲۴ صفحه
قیمت: ۳۴۵۰۰۰ تومان