محدثه جعفری/ 30 شهریورماه روز جهانی آلزایمر بود. بیماری که به گفته متخصصان هر 7 دقیقه یک ایرانی را درگیر مشکلات ناشناخته فراوانی می‌کند. روز جهانی آلزایمر یکی از روزهایی است که معمولاً فراموش می‎کنیم، اما نه به دلیل آن که سالمند شده‎ایم و نه برای اینکه موضوعی ساده در مورد فراموشی کهنسالان است بلکه هنوز اهمیت این بیماری عجیب و جدی را نمی‎دانیم. به گفته کارشناسان زوال عقل انواع مختلفی دارد و آلزایمر به‌عنوان شایع‌ترین نوع زوال عقل شناخته می‎شود، به طوری‌که بیش از 55 میلیون نفر را در سراسر جهان درگیر کرده و تخمین زده می‎شود تا دو سه دهه آینده بیش از 3 برابر افزایش می‎یابد.
دکتر فرشید رضایی مسئول بیماری‎های سالمندان در معاونت درمان وزارت بهداشت درباره این بیماری و معضلات ناشناخته آن برای مردم می‎گوید: «عمر آشنایی بشر با نام آلزایمر حدود صد و چند سال است، اما قرن‌هاست به مشکلات ذهنی کهنسالی و زوال عقل در تمدن‎های مختلف اشاره شده است. در مقابل روند رو به افزایش آلزایمر در دنیا، اما خبرهای خوب و پیشرفت‌های چشمگیر در سه ماه اخیر نشان می‌دهند که مسیر مبارزه با این بیماری در حال تغییر و پارادایم درمانی آن در حال تحول است و این تغییر از یک رویکرد منفعلانه و درمان علامتی به یک استراتژی فعال و پیشگیرانه، نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر است.»
بسیاری از افراد آلزایمر را فراموشی کهنسالی می‎دانند، اما واقعیت این است که آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده و موذی است. دکتر رضایی توضیح می‎دهد: «زمانی که علایم اولیه آن مشخص می‎شود یعنی 20 سال دیر شده است چون 20 سال اول آغاز بیماری بدون علامت واضح است که تاکنون نمی‎توانستیم آن را تشخیص بدهیم. هرچند امروزه روش‎های جدید آزمایشگاهی و تکنیک‎هایی با هوش مصنوعی کشف شده‎اند که نشان می‎دهد؛ می‎توان سال‎ها قبل از شروع علائم واضح بیماری به وجود بیماری در بدن فرد پی برد.»

چرا آلزایمر می‎گیریم؟
دکتر رضایی آلزایمر را چنین توضیح می‎دهد: «رسوب برخی پروتئین‎های غیرطبیعی در سلول‎های عصبی مغز باعث می‎شود، آن سلول‎ها عملکرد خود را از دست بدهند و طی سال‌ها آرام آرام بخش‎های مختلف مغز از بین می‌رود. هرچند این بیماری به‌طور مستقیم کشنده نیست، اما بدنی که مغز و سیستم عصبی‎اش به درستی کار نکند به دلایل متعددی از بین خواهد رفت و منجر به مرگ بیمار می‎شود. اگر توانایی مغز را به پندار و گفتار و هدایت کردار دسته‌بندی کنیم شاید بتوان به این شکل روند بیماری آلزایمر را خیلی ساده بیان کرد که ابتدا پندار و گفتار را از بین می‎برد و سپس کردار را مختل می‎کند. یعنی مهارت‎های حافظه و شناختی و فکر کردن آسیب می‎بیند و فرد با اینکه خاطرات قدیم را تا حدی در ذهن دارد، اما خاطرات جدید را نمی‎تواند بسازد و چهره‎های افراد را تشخیص نمی‎دهد. سپس برای حرف زدن کلمه کم می‌آورد و هنگام کارهای معمول زندگی مانند آشپزی کردن، مسیریابی در رانندگی و گفت‌و‌گو با دوستان مغزش یاری نمی‎کند.»
به گفته دکتر رضایی، اگر این بیماری زود تشخیص داده نشود، به حافظه و ارتباط اجتماعی فرد آسیب می‌زند. در مراحل بعد بخش‌های حسی و حرکتی مغز هم درگیر می‌شود و بلع دچار مشکل می‎شود و ورود آب دهان و غذا به ریه‌ها باعث عفونت ریه‎ها می‎شود. مشکل در تعادل و راه رفتن باعث زمین خوردن‎های پی در پی می‎شود و زمین‌گیر شدن‎ها باعث زخم‌های بستر و عفونت و مشکلاتی هزار رنگی می‎شود که بالاخره یکی از آنها، بیمار را از پا درمی‎آورد.

هر 66 ثانیه یک آمریکایی به آلزایمر مبتلا می‎شود
 آمارهای جدید کشور استرالیا نشان داده است که زوال عقل، علت اول مرگ و میر در استرالیا شده است. کارشناس مسئول بیماری‎های سالمندان در معاونت درمان وزارت بهداشت با تأیید این موضوع می‎گوید: «در بسیاری از کشورهای صنعتی و با اقتصاد قوی که قدرت تشخیص بیماری و نظام ثبت اطلاعات قوی دارند، مانند سوئیس، ژاپن و... نیز مشخص شده که شیوع آلزایمر در این سال‎ها بیشتر شده است. در آمریکا هر 66 ثانیه یک نفر به جمعیت بیماران مبتلا به آلزایمر اضافه می‎شود و انتظار می‎رود تا سال 2050 تعداد این بیماران در آمریکا دو برابر شود. آمار دقیقی از تعداد مبتلایان آلزایمر در ایران نداریم اما آخرین مطالعات حکایت از آن دارند که هر 7 دقیقه یک نفر به آلزایمر مبتلا می‎شود.»

اهمیت سبک زندگی سالم در پیشگیری از آلزایمر
دکتر رضایی در پاسخ به اینکه در برابر روند رو به افزایش این بیماری و سالمند شدن جامعه ایران چه باید کرد؟ می‎گوید: «یکی از مهم‌ترین درس‌هایی که علم روز به ما آموخته، اهمیت سبک زندگی در پیشگیری از آلزایمر است. در حالی که عوامل ژنتیکی نقش دارند و ژن APOE4 یکی از عوامل خطر ابتلا به آلزایمر در سالمندی است، اما ژنتیک تنها تعیین کننده سرنوشت نهایی ما نیست. تحقیقات اخیر بر نقش کلیدی عواملی مانند خواب کافی و مدیریت استرس روزمره تأکید دارند. کم ‌خوابی و استرس مزمن می‌توانند به تجمع پروتئین‌های مضر آمیلوئید و مهم‌تر از آن پروتئین تاو در مغز منجر شوند. خوابیدن، اقدامی آگاهانه برای حفاظت از مهم‌ترین ارگان بدن یعنی مغز است. در طول خواب بویژه در خواب REM که رویا می‎بینیم سیستم التهابی مغز خاموش می‎شود و سلول‎های ایمنی به پاکسازی و ترمیم مغز می‎پردازند که برای مقابله با آلزایمر می‎تواند یک سیستم دفاعی خوبی باشد. کسانی که بی‎خوابی جدی دارند یعنی حداقل هفته‌ای 3 شب بدخوابی داشته و حداقل 3 ماه از سال به همین وضع اسفبار زندگی می‎کنند، به تدریج دچار آسیب‎هایی در توان و مهارت‎های شناختی و عملکرد مغز می‎شوند و 30 درصد افت بیشتری دارند. همچنین عمر مغزشان 4 سال پیرتر از بقیه هم سن و سالانشان می‎شود. هرچند پرهیز از غذاهای فست فودی و مصرف میوه و گیاهان و تخم مرغ برای سلامتی بیشتر ذهن و بدن توصیه می‎شود و برخی داروهای گیاهی نیز در طب چینی، هندی و طب سنتی ایرانی هم برای عملکرد مغز پیشنهاد شده، اما تا زمانی که علم آنها را به درستی آزمایش نکند نمی‎توان جایگاهی بیشتر از مکمل برای آنها در نظر گرفت و حتماً باید توسط پزشک و در شرایط مشخص تجویز شوند.»

 پیشرفت‎های چشمگیر در تشخیص و درمان
از تشخیص زودرس تا کنترل هوشمند زندگی روزمره در ماه‌های اخیر. دکتر رضایی به این موضوع هم اشاره می‎کند و می‎گوید: «جامعه علمی شاهد تحولات بی‌سابقه‌ای در موضوع آلزایمر بوده است که امیدهای تازه‌ای را برای بیماران و خانواده‌های‌شان به ارمغان آورده است. یکی از مهم‌ترین این پیشرفت‌ها، تأیید داروی جدیدی به نام دونانماب است. این دارو اولین در نوع خود است که می‌تواند با هدف قرار دادن مستقیم پلاک‌های بتا-آمیلوئید، سرعت افت شناختی و زوال عقل را تا ۳۵ درصد کاهش دهد. ویژگی منحصربه‌فرد این دارو، قابلیت توقف درمان است، یعنی بر خلاف این روزها که باید درمان آلزایمر را تا آخر عمر ادامه داد، با این دارو پس از پاکسازی پلاک‌ها می‌توان مصرف دارو را قطع کرد، و این اتفاق یک تغییر پارادایم در رویکرد درمانی ایجاد می‌کند. چون درمان آلزایمر را از یک فرآیند مادام‌العمر و درمان علامتی و کنترلی به یک رویکرد هدفمند و شخصی‌سازی‌شده تبدیل می‌کند. این داروی جدید زمانی بهترین اثر را دارد که در مراحل اولیه تشخیص آلزایمر تجویز شود.»
چگونه می‎توانیم به تشخیص زودهنگام آلزایمر برسیم؟ دکتر رضایی در پاسخ به این سؤال می‎گوید: «این بخش را محققین دیگری کامل کرده‌اند و هم‌زمان با این تحول، ابزارهای تشخیصی نیز متحول شده‌اند. تأیید تست‌های خونی جدیدی که می‌توانند وجود پلاک‌های آمیلوئیدی را سال‌ها پیش از شدت بیماری تشخیص دهند، فرآیند تشخیص را بسیار ساده‌تر و ارزان‌تر کرده است. تست‌های تشخیصی جدید به خصوص برای افراد بالای ۵۵ سال با علائم خفیف شناختی یا سابقه خانوادگی توصیه می‌شوند.»