حدیث حدادی
گروه اقتصادی

در حالی که تنها دو روز دیگر به پایان تابستان و تحقق وعده پایان خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده باقی مانده، گزارش بازوی پژوهشی مجلس نشان می‌دهد که ناترازی برق ایران دیگر یک رخداد فصلی نیست، بلکه به یک ویژگی ساختاری شبکه تبدیل شده که غلبه بر آن نیازمند عزمی ملی، برنامه‌‌ریزی هوشمندانه و ترکیبی از سرمایه‌گذاری هدفمند در تولید و مشارکت همگانی در مدیریت مصرف است. از سوی دیگر بی‌اعتنایی به این هشدار می‌تواند پیامدهای جدی برای امنیت انرژی و اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. 
در سال‌های اخیر، کمبود برق نه‌ تنها به یک چالش فنی، بلکه به مسأله‌ای راهبردی در حوزه توسعه اقتصادی، رفاه اجتماعی و امنیت انرژی کشور تبدیل شده است. این موضوع به دلایل مختلف از جمله رشد سریع مصرف، فرسودگی زیرساخت‌های تولید و انتقال، محدودیت منابع مالی برای توسعه نیروگاه‌ها و تغییرات اقلیمی تشدید شده است که این عدم توازن بین تولید برق و مصرف را ناترازی برق می‌گویند. در واقع صنعت برق ایران با چالشی تازه مواجه شده؛ به طوری که کمبود برق دیگر محدود به روزهای داغ تابستان نیست. با افزایش مصرف در فصول سرد، فرسودگی زیرساخت‌‌ها و کاهش تولید نیروگاه‌‌ها، زنگ خطر برای پایداری انرژی در تمام طول سال به صدا درآمده است. از همین رو این تحول می‌تواند برنامه‌‌ریزی‌‌های صنعتی، رفاه عمومی و امنیت انرژی کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
 
مصرف بی‌رویه و تولید ناکافی
در همین راستا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارشی ارائه داده که در این گزارش اعلام شده، با توجه به ناترازی موجود در صنعت برق، وزارت نیرو به منظور تأمین پایدار انرژی در این عرصه باید توازن دقیق و دائمی بین تولید و مصرف برقرار کند. در حال حاضر کشور با کمبود تولید برق و افزایش مصرف مواجه است که همین امر منجر به ناترازی بین این دو بخش شده است.
بر اساس آمار اعلامی این ناترازی به نقطه‌ای رسید که در 17 مرداد سال گذشته اختلاف بی‌سابقه 17هزار و 557 مگاوات را ثبت کرد که این امر حاکی از ناکافی بودن توان شبکه در پاسخگویی به رشد بی‌رویه تقاضا بود. از سوی دیگر چنین ناترازی خبر از ناکارآمدی رویه‌ها و سیاست‌های پیشین در مدیریت عرضه و تقاضا می‌دهد که برای حل آن باید بازنگری جامعی در این سیاست‌ها صورت گیرد.
تحلیلگران با تفکیک تقاضای برق به سه ناحیه؛ بار پایه، بار میانی و اوج بار تصویر دقیق‌تری از این چالش ترسیم کرده‌اند. به طوری که در بار پایه میزان تقاضا در تمامی ساعات سال به صورت مداوم وجود دارد و تأمین آن برای شبکه حیاتی است. در ناحیه اوج بار تنها 10 درصد از کل ساعات سال را شامل می‌شود که معمولاً در روزهای گرم تابستان است. اما در بار میانی که بین اوج بار و بار پایه قرار دارد با نوسانات محدود مواجه است. بر اساس داده‌های ثبت شده در سال گذشته هزار و 86 ساعت تقاضای برق از حداکثر تولید سال بیشتر بوده که ۲۰۸ ساعت، از ناترازی‌ها مربوط به دوره بار میانی بوده است.
با توجه به اینکه ناترازی برق در ناحیه بار میانی گسترش یافته نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده در الگوی بهره‌برداری از شبکه و زنگ خطری جدی برای پایداری شبکه برق کشور است. بررسی‌ها نشان می‌دهد برای از بین بردن ناترازی 1086 ساعتی سال گذشته تنها با احداث 9 هزار و 225 مگاوات ظرفیت جدید یعنی معادل 55 درصد از ظرفیت مورد نیاز می‌توان 911 ساعت از زمان‌هایی را که شبکه برق با ناترازی مواجه است، حذف کرد.

اولویت اول؛ مهار آتش در بار میانی
رفع ناترازی در بخش میانی باید اولویت اول قرار گیرد که برای حل مشکل آن نمی‌توان از نیروگاه‌های خورشیدی استفاده کرد، زیرا توزیع زمانی آن در ساعات 18 تا 24 است. بنابراین وزارت نیرو برای رفع این ناترازی باید نیروگاه‌های موجود در کشور را به سیکل ترکیبی تبدیل کند تا بدون نیاز به سوخت بیشتر راندمان تولید را افزایش دهد. از سوی دیگر به علت اینکه بخش قابل توجهی از ناترازی مربوط به اوج بار غیربحرانی و در ساعات 10 صبح تا 18 عصر است می‌توان از نیروگاه‌های خورشیدی برای تولید بیشتر برق بهره برد. تحلیل داده‌های واقعی شبکه برق کشور نشان می‌دهد که در ساعات اوج بار تابستان هر یک درجه افزایش دمای هوا منجر به افزایش یک‌هزار و 550 مگاوات در تقاضا می‌شود.
مرکز پژوهش‌ها در این گزارش پیشنهادهایی نیز در این راستا ارائه داده که شامل توسعه هدفمند ظرفیت تولید، توسعه ابزارهای مدیریت، ارتقای بهره‌وری انرژی در بخش خانگی، بازنگری در توسعه صنایع پرمصرف و پیش‌بینی اقلیم و راهبرد‌های تطبیقی می‌شود.
 
ترکیب هوشمندانه ساخت نیروگاه
و مدیریت مصرف
در بخش توسعه هدفمند ظرفیت تولید عنوان شده با توجه به پراکندگی الگوی زمانی ناترازی در طول شبانه‌روز و وابستگی بیش از ۹۰ درصد ظرفیت تولید برق کشور به گاز و سوخت‌های مایع، لازم است احداث نیروگاه‌های جدید براساس رویکردی جامع و هماهنگ صورت گیرد. این رویکرد باید بخش‌هایی همچون بررسی دقیق الگوی زمانی، ناترازی، ارزیابی ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منابع مختلف و هدفگذاری برای تنوع بخشی به سبد تولید برق را شامل شود. همچنین تقاضای به کارگیری سیاست‌های پاسخگویی بار، جا‌به‌جایی بار به ساعات کم‌مصرف و قراردادهای تعدیل بار از جمله راهکارهای مؤثر برای کنترل اوج بار بحرانی و کاهش نیاز به ظرفیت‌سازی گسترده هستند.
از سوی دیگر باید ارتقای بهره‌وری انرژی در بخش خانگی نیز صورت گیرد، زیرا با توجه به سهم بالای تجهیزات سرمایشی در پیک مصرف، سختگیری در استاندارد ساخت تجهیزات انرژی‌بر نظیر بارهای سرمایشی جایگزینی کولرهای پرمصرف با نمونه‌های پربازده و اصلاح رفتار مصرفی اجتناب از مصارف غیرضروری، در زمان پیک روزانه در کاهش بار سرمایشی مؤثر خواهد بود.