محمود شوری
معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا

توافق دو کشور آذربایجان و ارمنستان در موضوع کریدور زنگزور، از دو منظر قابل بررسی است؛ از منظر اول، این سؤال مطرح می‌شود که آیا در این توافق حق دسترسی بدون مانع به کریدور از طرف ارمنستان به آذربایجان با حفظ حاکمیت سرزمینی داده شده است؟ دیدگاه دیگر از دست رفتن حاکمیت سرزمینی ارمنستان و تغییر ژئوپلیتیک منطقه بعد از این توافق است. باید دید سیاست و انتظار دو کشور آذربایجان و ارمنستان از یک کریدور چیست و بر اساس آن اظهارنظر کرد.
در تعاملات دو کشور، آذربایجان، تقاضای مسیر دسترسی بدون مانع از کریدور زنگزور را دارد؛ الزاماً این دسترسی به معنای تغییر ژئوپلیتیک در منطقه نیست، اگرچه ممکن است عملاً این تغییر رخ دهد ولی قرار نیست ارتباط ایران با جمهوری ارمنستان بعد از دسترسی آذربایجان به کریدور زنگزور قطع شود. در این میان، نوع واکنش و نگرش ارمنستان به مناسبات جدید مهم است. ارمنستان معتقد است، موقعیت سرزمینی و حاکمیت کشورش با دسترسی آذربایجان به کریدور زنگزور باید حفظ شود و ورود و خروج خودروها یا قطار آذربایجانی به ارمنستان، تحت مقررات گمرکی ارمنستان باشد. اما با توجه به اهمیت نقشه ژئوپلیتیکی منطقه برای ایران، اینکه ایران در برابر توافق آذربایجان و ارمنستان چه رفتاری داشته باشد بحث پیچیده‌ای است.
موافقت ارمنستان با گشودن مسیر دسترسی آذربایجان به کریدور زنگزور، چون مسأله داخلی ارمنستان است، بنابراین طبق قوانین بین‌الملل، کشورهای دیگر حق دخالت ندارند، اما اگر بازشدن دسترسی آذربایجان با الحاق سرزمینی به این کشور باشد به این معنی که استان سیونیک ارمنستان تحت کنترل آذربایجان دربیاید و مرز زمینی ایران با ارمنستان قطع شود و امکان تردد زمینی به ارمنستان از دست برود، قطعاً ایران با آن مخالفت می‌کند.
ولی چنانچه طبق توافق، فقط دسترسی و تردد به آذربایجان داده شود و قطع مرز زمینی بین ایران و ارمنستان رخ ندهد، موضوعی نیست که ایران مخالف آن باشد. اینکه کریدور زنگزور، برای سه کشور به عنوان یک مسیر ارتباطی قابل دسترسی زمینی باقی بماند و حاکمیت سرزمینی ارمنستان بر این منطقه حفظ شود در دسترس‌ترین گزینه برای پایداری روابط سیاسی بین کشورهای همسایه بخصوص ایران، آذربایجان و ارمنستان است. ایران تأکید دارد که بعد از توافق، حاکمیت ارمنستان بر جاده حفظ شود اما نوع مقررات رفت و آمد بستگی به جزئیات توافق دارد.